Epoka e zemërimit të përhershëm

Ishte një kohë kur zemërimi ishte përgjigje, një shpërthim i shkurtër kundër padrejtësisë, një shtysë për veprim, një reagim moral ndaj diçkaje që ishte gabim. Sot, ai është shndërruar në diçka tjetër: në mënyrë jetese, në ritëm, në puls kolektiv. Jetojmë në një epokë të zemërimit të përhershëm, ku indinjata është bërë shfaqje publike, e ku zemërata është kthyer në argëtim.

Në librin Nexus, Yuval Noah Harari sjell një shembull tronditës nga Mianmari. Kur Facebook hyri për herë të parë në atë vend, u përshëndet si mjet i lidhjes, lirisë dhe shprehjes. Por së shpejti, algoritmi vuri re diçka të thjeshtë dhe shkatërruese: postimet që nxisnin zemërim, frikë dhe urrejtje merrnin shumë më tepër vëmendje sesa ato që thërrisnin për paqe dhe mëshirë. Dhuna u bë virale; empatia jo. Sistemi digjital, i pandjeshëm ndaj moralit, por jashtëzakonisht i ndjeshëm ndaj klikimeve, e shumëfishoi urrejtjen, dhe rezultati nuk ishte vetëm kaosi online, por edhe gjakderdhja e vërtetë. Masakra ndaj Rohingave mbeti një kujtim i zymtë se teknologjia, kur udhëhiqet vetëm nga logjika e vëmendjes, mund të shumëfishojë anët më të errëta të natyrës njerëzore.

Na pëlqen të besojmë se rregulli i parë i gazetarisë: “Vetëm lajmi i keq është lajm”,  ka lindur nga pragmatizmi, nga bindja se kriza zgjon kureshtje. Por në epokën e algoritmeve, ky rregull është shndërruar në një botëkuptim të tërë. Zemërimi tashmë drejton ekonomitë. Mediat garojnë jo për të vërtetën, por për reagimin. Çdo titull ulërin urgjencë; çdo njoftim kërkon gjykim moral. Sa më shumë rrëshqasim nëpër ekrane, aq më shumë mësohemi të reagojmë, jo të kuptojmë, por të ndiejmë.

Tragjedia nuk është vetëm se manipulohemi. Është se marrim pjesë vetë në këtë lojë. Ne e kërkojmë ngarkesën emocionale të pakënaqësisë. Ndajmë atë që na trondit, edhe kur kjo plagos ndjenjën tonë të dinjitetit. Zemërimi na jep identitet në një botë të copëtuar, të jesh i zemëruar do të thotë të përkasësh diku. Tregu digjital e ka kthyer indinjatën morale në valutë, që qarkullon pafund në emër të rëndësisë.

Inteligjenca artificiale tashmë përsos atë që mediat e vjetra vetëm e hamendësonin. Algoritmet studiojnë nxitjet tona me saktësinë që asnjë gazetar nuk do ta arrinte kurrë. Ato e dinë çfarë na bën të ndalemi, çfarë na bën të zemërohemi, çfarë na bën të klikojmë përsëri. Në këtë proces, ato nuk mësojnë vetëm rreth njerëzimit, por e formësojnë atë. Çdo sugjerim, çdo “mund t’ju pëlqejë gjithashtu”, çdo përmbajtje e kuruar me kujdes, e përkul në mënyrë të padukshme perceptimin tonë të realitetit. Makina shpërblen atë që është e zhurmshme dhe ndëshkon atë që është e thellë.

Ndoshta kjo është tragjedia më e heshtur nga të gjitha: po humbim hapësirën për të menduar. Reflektimi nuk mund të konkurrojë me zemërimin; kompleksiteti nuk mund të mbijetojë në një botë të varur nga thjeshtësia, libri dhe të lexuarit e tij nuk mund tl mbijetojnë në një kohë kur “gjithçka që na duhet” gjendet në internet dhe në rrjetet sociale. Jetojmë të rrethuar nga opinione, por të varfër në mirëkuptim.

Nëse ka një rrugëdalje, ajo qëndron te rikthimi i vëmendjes, burimi më njerëzor që kemi. Të ndalojmë përpara se të reagojmë. Të lexojmë përtej titujve. Të shpërblejmë mirësinë, jo vetëm polemikën. Të kujtojmë se zemërimi, sado i drejtë, nuk është i njëjtë me drejtësinë.

Rreziku i kohës sonë nuk është se makinat do të ngrihen kundër nesh, por se do të përsosin instinktet që ne vetë refuzojmë t’i disiplinojmë. Kur zemërimi bëhet gjuha e qytetërimit tonë, e para që bie viktimë është e vërteta. Dhe algoritmi do të buzëqeshë, duke numëruar klikimet tona.

Ndoshta e ardhmja nuk do t’u përkasë atyre që bërtasin më fort, por atyre që ende dinë të dëgjojnë.