RMV, lëvizja e kapitalit ka shënuar progres, shoqëritë tregtare dhe e drejta e pronësisë intelektuale asnjë përparim

Në dy prej tre kapitujve që kemi marrë për t’i analizuar në këtë tekst të Klasterit të tretë – Tregu i brendshëm, Maqedonia e Veriut vetëm në njërin ka bërë përparim të mirë në periudhën raportuese me përafrimin e mëtejshëm të ligjit kombëtar me Acquisin e BE-së. Ndërsa në dy kapitujt e tjerë, Legjislacioni për Shoqëritë Tregtare dhe E drejta e pronësisë intelektuale edhe pse mesatarisht e përgatitur nuk ka bërë asnjë progres gjatë periudhës raportuese. Nevojitet forcim i mëtejshëm i kapaciteteve administrative dhe nevojë për luftën kundër korrupsionit. Edhe këtë vit, si vitin e kaluar Njësia përkatëse për të drejtat e pronësisë intelektuale në Ministrinë e Kulturës është kritikuar për mungesë kuadri. Maqedonia e Veriut po ngec gjithashtu në detyrimet e saj sipas Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit, raporton Portalb.mk. 

Tre kapitujt e sipërpërmendur në vijim janë elaboruar më gjërësisht.

Kapitulli 4: Lëvizja e lirë e kapitalit

Maqedonia e Veriut është mesatarisht e përgatitur në fushën e lëvizjes së lirë të kapitalit. Është bërë përparim i mirë në përafrimin e mëtejshëm të ligjit kombëtar me acquisin e BE-së, me miratimin e një ligji të ri për të luftuar pastrimin e parave dhe financimin e terrorizmit dhe zbatimin e legjislacionit mbi ligjin për sistemet dhe shërbimet e pagesave. Ekziston nevoja për të forcuar më tej kapacitetet administrative.

Në vitin e ardhshëm, vendi duhet në veçanti:

• të përpunojë, miratojë dhe zbatojë udhërrëfyesin me veprime dhe afate kohore për zbatimin e rregullave të BE-së për lëvizjen e lirë të kapitalit, duke përfshirë blerjen e tokës bujqësore;
• vazhdimi i zbatimit të ligjit të ri për sistemet dhe shërbimet e pagesave, duke përfshirë hyrjen në treg të ofruesve të rinj të shërbimeve të pagesave, duke kontribuar në një grup më të gjerë shërbimesh pagesash me cilësi të lartë dhe përmes avancimit të krijimit të regjistrit të unifikuar të llogarive bankare;
• luftojë kundër korrupsionit, zbatojë i legjislacionin e ri për parandalimin e pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit në përputhje me acquisin e BE-së, duke përfshirë miratimin e legjislacionit zbatues dhe duke përmirësuar regjistrin e pronarëve përfitues.

Maqedonia e Veriut mbajti disa kufizime në lëvizjet dhe pagesat e kapitalit. Për shembull, hapja e një llogarie bankare jashtë vendit nga rezidentët është ende subjekt i kufizimeve dhe autorizimit. Të njëjtat kushte zbatohen nëse rezidentët dëshirojnë të marrin shërbime sigurimi jashtë vendit. Jorezidentët ende nuk mund të blejnë tokë bujqësore. Në këtë aspekt, Maqedonia e Veriut po ngec në detyrimet e saj sipas Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit. Vendi duhet të përpunojë më tej dhe të fillojë të zbatojë udhërrëfyesin për zbatimin e rregullave të BE-së në këtë fushë, në përputhje me detyrimet sipas Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit. Maqedonia e Veriut mban një regjistër të investimeve direkte dhe një regjistër të investimeve në pasuri të paluajtshme si për jorezidentët që investojnë në Maqedoninë e Veriut ashtu edhe për rezidentët që investojnë jashtë vendit. Regjistrat janë kryesisht për qëllime statistikore dhe transaksionet nuk mund të bllokohen sepse nuk regjistrohen në to.

Në janar 2023 ka hyrë në fuqi ligji për sistemet dhe shërbimet e pagesave. Është bërë përparim i mirë në drejtim të përafrimit të legjislacionit kombëtar me rregullat e BE-së për shërbimet e pagesave, pasi Banka Popullore ka miratuar një numër të konsiderueshëm aktesh zbatuese për licencimin e institucioneve të pagesave, institucionet e parasë elektronike dhe operatorët e sistemit të pagesave, si dhe mbi mbikëqyrjen e tyre. Për më tepër, janë ndërmarrë hapa për të lehtësuar krahasimin e tarifave ndërmjet ofruesve të shërbimeve të pagesave. Siç kërkohet nga Direktiva e pestë Kundër Pastrimit të Parave (KPP), ligji për sistemet dhe shërbimet e pagesave parashikon gjithashtu krijimin e një regjistri të unifikuar të llogarive bankare nën Regjistrin Qendror.

Ligji i ri për luftën kundër pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit që synon të përafrohet me Direktivën e pestë të KPP-së hyri në fuqi në korrik 2022. Pas vizitës në terren të Komitetit të Ekspertëve të Këshillit të Evropës për Vlerësimin e Masave të KPP dhe Financimi i terrorizmit në shtator 2022, seanca plenare e Moneyval miratoi raportin e pestë të Moneyval në maj 2023. Në këtë raport, Maqedonia e Veriut është vlerësuar në përputhje ose kryesisht në përputhje në 28 nga 40 rekomandimet e FATF. Ndër mangësitë e identifikuara janë një numër modest dënimesh në lidhje me pastrimin e parave, shqetësimet për proporcionalitetin, frenimin dhe efektivitetin e sanksioneve monetare, cilësinë e të dhënave të Regjistrit të Pronësisë përfituese, mungesën e sanksioneve për dështimet në lidhje me informacionin bazë ose të pronësisë përfituese, mangësitë teknike në konfiskim, mungesa e qasjes sistematike për kryerjen e një hetimi financiar dhe një numër i ulët i raporteve të transaksioneve të dyshimta krahasuar me rrezikun, kontekstin dhe madhësinë e vendit. Agjencia e Inteligjencës Financiare përgatiti vlerësime ad hoc të tendencave specifike, si kërcënimet për pastrim parash, financimi i përhapjes dhe transaksionet e kryera përmes ofruesve të shërbimeve të transferimit të shpejtë të parave. Në vitin 2022, subjektet e detyruara kanë dorëzuar 258 raporte transaksionesh të dyshimta (315 në vitin 2021). Agjencia dërgoi 44 raporte (92 në vitin 2021) për rastet e pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit dhe 159 njoftime (305 në vitin 2021) për raste të tjera tek organet e zbatimit të ligjit.

Kapitulli 6: Legjislacioni për Shoqëritë Tregtare

Vendi ka një nivel të mirë përgatitjeje në fushën e legjislacionit për shoqëritë tregtare. Nuk është bërë progres gjatë periudhës raportuese. Vendi duhet të shtojë përpjekjet për të përafruar legjislacionin e tij me acquisin e BE-së në këtë fushë.

Meqenëse rekomandimet e vitit të kaluar nuk u zbatuan plotësisht, ato mbeten të vlefshme.

Në vitin e ardhshëm, Maqedonia e Veriut duhet në veçanti:

• të harmonizojë legjislacionin kombëtar me acquisin për inkurajimin e angazhimit afatgjatë të aksionarëve, për konvertimet, bashkimet dhe ndarjet ndërkufitare dhe për përdorimin e mjeteve dhe proceseve digjitale në të drejtën e shoqërive tregtare;
• të miratojë legjislacionin për kontabilitetin dhe auditimin në përputhje me acquisin më të fundit të BE-së në këto fusha, për të përfshirë forcimin e rolit dhe kapacitetit të Këshillit për Avancimin dhe Mbikëqyrjen e Auditimit.

Për sa i përket ligjit për shoqëritë tregtare dhe qeverisjes së korporatave, përafrimi me Direktivën për të Drejtën e Kompanive është avancuar mirë në formimin, regjistrimin dhe bashkimet e brendshme të shoqërive.

Legjislacioni kombëtar është i harmonizuar gjerësisht me acquis-in e BE-së për format ligjore Societas Europaea dhe European Economic Interest Grouping, ndërsa projekt-legjislacioni për të përafruar pjesërisht me acquisin e BE-së për një shoqëri bashkëpunuese evropiane pret miratimin nga Parlamenti. Përafrimi i mëtejshëm është i nevojshëm me acquisin e BE-së për operacionet ndërkufitare (bashkimet, ndarjet, konvertimet), si dhe me rregullat për inkurajimin e angazhimit afatgjatë të aksionarëve (Direktiva 2017) dhe Direktiva e 2022 për barazinë gjinore në bordet e drejtorët.

Për raportimin e kompanive, një projektligj për kontabilitetin, i cili synon përafrimin e mëtejshëm me acquisin e BE-së në këtë fushë, është duke kaluar në procesin e miratimit. Maqedonia e Veriut do të duhet të përafrohet me acquisin më të fundit (2022) për raportimin e qëndrueshmërisë së korporatave. Standardet ndërkombëtare të raportimit financiar zbatohen për të gjitha kompanitë, pa detyrime të reduktuara për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme siç parashikohet në acquisin e BE-së. Megjithëse disa dispozita të acquisit për kërkesat e transparencës për kompanitë e listuara tashmë janë pasqyruar mirë në legjislacionin aktual kombëtar, nevojitet përafrim i mëtejshëm në këtë fushë. Gjithashtu pritet miratimi i një projektligji të ri për auditimin, që synon arritjen e një harmonizimi më të madh me acquisin e BE-së, duke përfshirë fushën e hetimeve dhe sanksioneve Aktualisht, nuk ka asnjë organ me përgjegjësinë përfundimtare për mbikëqyrjen ligjore të auditimit, siç kërkohet nga Direktiva e Auditimit të BE-së.  Vizibiliteti dhe performanca e përgjithshme e Këshillit për Avancimin dhe Mbikëqyrjen e Auditimit mbetet e dobët. Nevojiten përpjekje për të siguruar pavarësinë e saj.

Kapitulli 7: E drejta e pronësisë intelektuale

Maqedonia e Veriut mbetet mesatarisht e përgatitur në fushën e së drejtës së pronësisë intelektuale. Nuk është bërë progres gjatë periudhës raportuese. Nevojiten përpjekje të mëtejshme për të harmonizuar legjislacionin me acquisin e BE-së në këtë fushë.

Meqenëse rekomandimet e vitit të kaluar nuk janë zbatuar, ato mbeten të vlefshme. Në vitin e ardhshëm, Maqedonia e Veriut duhet në veçanti:

• të përmirësojë më tej kuadrin ligjor për të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta, veçanërisht duke u përafruar me Direktivën për menaxhimin e të drejtave kolektive;
• përmirësimin e mëtejshëm të kuadrit ligjor për të drejtat e pronësisë industriale, duke u përafruar me Direktivën për zbatimin e të drejtave të pronësisë intelektuale dhe me Direktivën për sekretet tregtare;
• të zbatohet strategjia e pronësisë intelektuale 2021-2026 dhe të bëhet funksionale platforma e informacionit online për institucionet ligjzbatuese për të shkëmbyer të dhëna për të drejtat e pronësisë intelektuale.

Në fushën e të drejtës së autorit dhe të drejtave të përafërta, miratimi i ndryshimeve në Ligjin për të drejtën e autorit duhet harmonizuar më tej atë me acquisin e BE-së, duke përfshirë sistemin e menaxhimit të të drejtave kolektive dhe disa përdorime të lejuara të veprave të caktuara dhe lëndëve të tjera të mbrojtura nga e drejta e autorit dhe të drejtat e përafërta, për të mirën e personave që janë të verbër, me shikim të dëmtuar ose ndryshe me aftësi të kufizuara printimi mbetet i vonuar. Maqedonia e Veriut ende nuk është harmonizuar me Direktivat për transmetimet online të organizatave transmetuese dhe ritransmetimet e programeve televizive dhe radiofonike (Direktiva SatCab II), për të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta në tregun e vetëm digjital (Direktiva DSM). Njësia përkatëse për të drejtat e pronësisë intelektuale në Ministrinë e Kulturës mbetet mjaft e pamjaftueshme me staf.

Sa i përket të drejtave të pronësisë industriale, Enti shtetror i pronësisë industriale (EShPI)  ka vazhduar bashkëpunimin me BE-në dhe organizmat ndërkombëtare, në veçanti me Zyrën e BE-së për Pronësi Intelektuale (EUIPO). EShPI gjithashtu filloi të përdorë plotësisht bazën e të dhënave të harmonizuar të EUIPO të produkteve dhe shërbimeve për regjistrimin e markave tregtare. Maqedonia e Veriut duhet të harmonizojë më tej legjislacionin e saj me acquisin e BE-së në këtë fushë, veçanërisht në lidhje me patentat, sekretet tregtare dhe Direktivën për zbatimin e të drejtës së pronësisë intelektuale (DPI).

Sa i përket zbatimit, infrastruktura harduerike e platformës së informacionit për shkëmbimin e të dhënave të lidhura me DPI, ende duhet të bëhet funksionale, në mënyrë që të ofrohet një pasqyrë e plotë mbi trajtimin institucional të shkeljeve të DPI. Trupi koordinues për mbrojtjen e pronësisë intelektuale duhet të intensifikojë aktivitetin e tij për të adresuar sfidat kryesore që lidhen me DPI. Nevojitet punë thelbësore në zbatimin e përgjithshëm të DPI.

Nga janari deri në fund të gushtit 2023, ka pasur 18 raste të dyshuara për shkelje të të drejtave të pronësisë intelektuale që përfshinin 22.380 copë nga 43 marka tregtare të mallrave të sekuestruara. Shkelje e të drejtave të pronësisë intelektuale është konfirmuar në 7 raste (për 9.588 copë) që kanë të bëjnë me 12 marka ndërkombëtare.

• Analiza e Portalb.mk e vitit të kaluar për të njëjtët kapituj: RMV pa përparim në fushën e mbrojtjes së pronësisë intelektuale, ekziston trup, por nuk funksionon siç duhet

Komisioni Evropian më 8 nëntor e publikoi Raportin e progresit për vendet e Ballkanit Perëndimor. Situata me luftën kundër korrupsionit në Maqedoninë e Veriut është vlerësuar pa asnjë përparim. Korrupsioni vazhdon të mbetet i përhapur në shumë fusha. Lidhur me ndryshimet e Kodit Penal thuhet se pengojnë aftësinë e autoriteteve për të hetuar dhe ndjekur penalisht vepra të tilla. “Kjo është një çështje shqetësuese serioze”, thuhet tekstualisht në raport.

• LEXO: Maqedonia e Veriut ka progres të kufizuar në tranformimin digjital, KE kërkon që të rritet siguria kibernetike
• LEXO: BE përsëriti vërejtjen: Në RMV ka korrupsion gjatë prokurimeve publike, parregullsi në procedurën për korridoret 8 dhe 10
• LEXO: RMV-ja me kapacitet të dobët për zbatimin e politikave dhe legjislacionin e punës
• LEXO: RMV-ja qëndron mirë në kapitullin “Shkenca dhe kërkimi”, por jo si vitin e kaluar kur u zbatuan të gjitha rekomandimet