RMV-ja me kapacitet të dobët për zbatimin e politikave dhe legjislacionin e punës
Kapaciteti për zbatimin e politikave dhe legjislacionin e punës nuk është rritur dhe është vërejtur zvogëlim i numrit të stafit kompetent në institucionet publike. Kapaciteti i Inspektoratit Shtetëror të Punës (ISHP) është i pamjaftueshëm sa vitin e kaluar. Plani vjetor për zhvillimin profesional individual dhe trajnimin e inspektorëve të punës është duke u zhvilluar, por kapacitetet duhet të rriten më tej, veçanërisht në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë. Ky është vlerësimi i Komisionit Evropian për Kapitullin 19: Politika sociale dhe punësimi, përkatësisht Maqedonia e Veriut ka përgatitje mesatare, raporton Portalb.mk.
Rekomandimet e vitit të kaluar janë zbatuar pjesërisht. Në vitin e ardhshëm, vendi duhet në veçanti:
- të vazhdojë zbatimin e Garancisë për Rininë si dhe masat e aktivizimit për grupet vulnerabël dhe ngritjen e sistemeve për vlerësimin e duhur të masave;
- të rriten kapacitete e Inspektoratit Shtetëror të Punës për të trajtuar më mirë çështjet që lidhen me sigurinë dhe shëndetin në punë; zhvillimi i një sistemi për gjurmimin dhe monitorimin e lëndimeve dhe vdekjeve në punë; dhe të vazhdojë të përforcojë dialogun social dypalësh duke u fokusuar në negociatat kolektive dhe për të forcuar rolin dhe aktivitetin e partnerëve socialë në sektorin privat;
- finalizimi i ngritjes së një sistemi monitorimi, sigurimi i vlerësimit të duhur të shërbimeve sociale dhe vazhdimi i reformës së mbrojtjes sociale me theks në aktivizimin e punësimit.
“Kapaciteti për të zbatuar politikat dhe legjislacionin e punës nuk është rritur dhe është vërejtur zvogëlim i numrit të stafit kompetent në institucionet publike. Kapaciteti i Inspektoratit Shtetëror të Punës (ISHP) është i pamjaftueshëm sa vitin e kaluar. Plani vjetor për zhvillimin profesional individual dhe trajnimin e inspektorëve të punës është duke u zhvilluar, por kapacitetet duhet të rriten më tej, veçanërisht në fushën e sigurisë dhe shëndetit në punë. ISHP nënshkroi një memorandum bashkëpunimi me Drejtorinë e të Ardhurave Publike dhe Ministrinë e Brendshme për të përmirësuar efikasitetin dhe bashkëpunimin për parandalimin e parregullsive në ligjin e punës, luftën kundër trafikimit të qenieve njerëzore dhe shfrytëzimit të punës”, theksohet në raport.
Për shëndetin dhe sigurinë në punë, strategjia 2021-2025 për sigurinë dhe shëndetin në punë dhe plani i veprimit 2021-2023 mbeten të vlefshme. Sfida kryesore mbetet zbatimi joadekuat i dispozitave të ligjit ekzistues. Njohuritë e punëdhënësve dhe punëmarrësve për të drejtat dhe detyrimet e tyre përkatëse për shëndetin dhe sigurinë në punë mbeten të kufizuara, ndërsa kapacitetet e inspektorateve të punës duhet të rriten më tej.
ISHP kreu 24 965 inspektime (16 026 për marrëdhënie pune dhe 8 939 për sigurinë dhe shëndetin në punë). Mangësi dhe parregullsi janë evidentuar në 38% të inspektimeve, të cilat kanë rezultuar kryesisht me paralajmërime (3 202).
“Dialogu social dypalësh vazhdon të përballet me sfida për shkak të miratimit dhe zbatimit të dobët të marrëveshjeve kolektive që prekin të drejtat e punëtorëve dhe sigurinë e punës. Masat për të inkurajuar negociatat kolektive dhe për të forcuar rolin e partnerëve socialë në sektorin privat janë të pamjaftueshme. Zbatimi i përgjithshëm i Ligjit për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve të punës mbetet i dobët, me vetëm pesë raste të regjistruara të zgjidhjes së suksesshme miqësore në vitin 2022. Kapaciteti i partnerëve social mbetet i ulët, duke ndikuar në efikasitetin e dialogut social. Në përgjithësi, kërkohet më shumë forcim i dialogut social dhe nxitja e negociatave kolektive si në sektorin publik ashtu edhe në atë privat, duke përfshirë edhe autoritetet”, nënvizon raporti.
Masat aktive të tregut të punës dhe skema e përforcuar e Garancisë Rinore aktualisht nuk monitorohen dhe vlerësohen mjaftueshëm. Agjencia e Punësimit ka mungesë të personelit.
“Shkalla e punësimit (20-64 vjeç) në tremujorin e katër (TM4)-2022 ishte 61.8% për të gjithë popullsinë. Norma e papunësisë u ul më tej në 13,7 % në TM4-2022. Shkalla e punësimit të femrave u rrit me 3.2% (51.8% e moshave 15-64). Punësimi i të rinjve (15-24 vjeç) mbeti në 18.3% dhe papunësia e të rinjve u ul në 31.8% në TM4-2022, krahasuar me 34.9% në T4-2021. Masa kryesore për trajtimin e papunësisë së të rinjve mbetet skema e Garancisë për të rinjtë. Një plan i ri për zbatimin e Garancisë për Rininë 2023-2026 u miratua nga autoritetet në mars 2023. Në vitin 2022, më shumë se 20 000 të rinj morën pjesë në skemë, ku 43% e tyre gjetën me sukses mundësi punësimi ose trajnimi. Në skemë morën pjesë 969 romë, nga të cilët 148 u punësuan”, vlerëson KE.
Për pjesëmarrjen në Fondin Social Evropian, KE thotë se është e rëndësishme të sigurohet që organet shtetërore të kenë kapacitetin e nevojshëm për të menaxhuar indirekt me sistemin e vendit përfitues.
Është bërë vërejtje në faktin që Strategjia e re 2023-2030 për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara dhe dokumenti i veprimit 2023-2025 ende nuk janë miratuar. Poashtu, softueri për integrimin e përfitimeve në para dhe shërbimeve të mbrojtjes sociale duhet të bëhet funksional. Decentralizimi i ndihmës sociale mbetet në nivel të moderuar.
“Aksesueshmëria e shërbimeve publike si socio-shëndetësia, punësimi, arsimi profesional, dhe në veçanti shërbimet e specializuara për personat me aftësi të kufizuara dhe romët, mbeti e kufizuar. Punësimi i romëve, të papunëve afatgjatë dhe me aftësi të ulëta dhe personave me aftësi të kufizuara mbështetet nga skema e asistencës minimale të garantuar të prezantuar nga Ligji për mbrojtjen sociale”, vlerëson raporti.
Për mosdiskriminimin në punësim dhe politikën sociale, ekziston një kornizë gjithëpërfshirëse legjislative, megjithatë, thuhet në raport, Ligji për promovimin dhe mbrojtjen nga diskriminimi duhet të përafrohet plotësisht me dispozitat e BE-së kundër diskriminimit. 53,5% e rasteve në të cilat ka punuar Komisioni për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi i referohen punësimit dhe marrëdhënieve të punës.
“Kapaciteti i kujdesit për fëmijët duhet të rritet veçanërisht në zonat urbane. Hendeku gjinor i pagave vazhdon dhe autoritetet duhet të prodhojnë të dhëna të besueshme për monitorimin e hendekut. Anketa e Fuqisë Punëtore të vitit 2022 tregoi se hendeku është rezultat i faktit se gratë janë të përqendruara kryesisht në sektorë dhe pozita me pagë të ulët. Paga mesatare neto për burrat në vitin 2021 ishte 2.6% më e lartë se paga mesatare neto, ndërsa paga mesatare neto për gratë ishte 3.9% më e ulët se paga mesatare neto”, thotë raporti.
Komisioni Evropian më 8 nëntor e publikoi Raportin e progresit për vendet e Ballkanit Perëndimor. Situata me luftën kundër korrupsionit në Maqedoninë e Veriut është vlerësuar pa asnjë përparim. Korrupsioni vazhdon të mbetet i përhapur në shumë fusha. Lidhur me ndryshimet e Kodit Penal thuhet se pengojnë aftësinë e autoriteteve për të hetuar dhe ndjekur penalisht vepra të tilla. “Kjo është një çështje shqetësuese serioze”, thuhet tekstualisht në raport.