RMV, sistemi i drejtësisë nuk ka shpëtim: S’ka cilësi, profesionalizëm, efikasitet e as llogaridhënie
Periudha e deritanishme, edhe njëherë dëshmoi se pushteti gjyqësor ka probleme që duken gati se të pandreqshme në Maqedoninë e Veriut. Ky sistem, përballet me mungesë pavarësie dhe paanshmërie, mungesë llogaridhënie, mungesë profesionalizmi dhe kompetencash, si dhe mungesë cilësie dhe efikasiteti. Skandalet e një-pas-njëshme e kanë shoqëruar sistemin, nëse mund të quhet si i tillë, të drejtësisë. Ngjarjet në Këshillin e TIK, dëshmuan mungesë pavarësie dhe paanshmërie. Rasti me kryetaren e Gjykatës Supreme Besa Ademi, tregon mungesë llogaridhënieje. Vendimet kontradiktore për zgjedhjen e gjyqtarëve të Apelit dëshmuan mungesë profesionalizmi dhe kompetencash. Këto disa nga ngjarjet që shënuan sistemin gjyqësor, të cilat janë përmbledhur në raportin e Institutit për Politika Evropiane me titull “Sundimi i ligjit në funksion të anëtarësimit në BE“, raporton Portalb.mk.
Raporti ka renditur të gjitha cilësitë për funksionimin e duhur të Gjyqësorit, i cili me ngjarjet e fundit, lë shumë për të dëshiruar. Në vijim ju sjellim në detaje raportin në fjalë.
Pavarësia dhe paanshmëria
Pas shqyrtimit të raportit të Këshillit Gjyqësor për kryetarin e Gjykatës Themelore të Kavadarit dhe materialeve shoqëruese, ministri i Drejtësisë konstatoi se kryetari i Gjykatës Themelore të Kavadarit kishte shkelur standardet e integritetit, duke çuar në shkarkimin e tij nga pozita e anëtarit dhe kryetar i Këshillit për Koordinimin e Teknologjisë Informative dhe Komunikimit pranë Organeve të Sistemit të Drejtësisë (Këshilli i TIK). Duke shprehur shqetësimin për pretendimet e ministrit në lidhje me punën e Këshillit të TIK-ut dhe duke e konsideruar të papërshtatshëm bashkëpunimin e tyre të mëtejshëm në Këshill, dy anëtarët që përfaqësojnë Këshillin Gjyqësor në Këshillin e TIK-ut zgjodhën të japin dorëheqjen. Pas vitesh kritikash dhe apelesh për ndryshime në disa dispozita të Kodi i Etikës për Prokurorët Publikë, Shoqata e Prokurorëve Publikë propozoi ndryshime në Kodin e Etikës për Prokurorët Publikë, duke u fokusuar në rekomandimin e Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit (GRECO). Këshilli i Prokurorëve Publik i miratoi këto ndryshime më 8 nëntor 2023, duke trajtuar çështje si përcaktimi i “mikpritjes” dhe modifikimi i ndalimeve në nene të veçantë.
Llogaridhënia
Pretendimet për presion politik mbi gjyqtarët e Gjykatës së Lartë, të zbuluara nga kryetarja e gjykatës në një intervistë, kanë shtyrë një anëtare të Këshillit Gjyqësor të nisë hetim për përgjegjësinë e saj. Baza e deklaruar për këtë hetim përfshin mospjesëmarrjen e saj në seancat e Këshillit Gjyqësor, si dhe mospjesëmarrja e saj në një seancë në të cilën ishte ftuar nga këshilli pas paraqitjes së pretendimeve. Dispozitat kushtetuese që lejojnë anëtarët sipas detyrës zyrtare, si Kryetari i Gjykatës së Lartë dhe Ministri i Drejtësisë, të abstenojnë nga seancat e këshillit konsiderohen si praktikë e mirë për minimizimin e mundshëm të ndikimit të jashtëm. Në dritën e këtyre konsideratave, Komisionit të Përgjegjshmërisë i kërkohet të miratojë qasje të kujdesshme dhe transparente, në përputhje me qeverisjen dhe gjyqësorin e pranuar, standardet e pavarësisë dhe duke marrë parasysh praktikat e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ). Në një zhvillim të ngjashëm, vendimi i Këshillit Gjyqësor për të ulur pagën e një gjyqtari me 20% për gjashtë muaj, duke përmendur vonesat në çështjen “Target–Fortesa”, shkaktoi zemërim publik për shkak të mospërputhjeve të perceptuara në masat disiplinore. Njëkohësisht, Këshilli i Prokurorëve Publikë shkarkoi njëzëri ish-drejtuesen e Prokurorisë Publike Themelore për Ndjekjen e Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit (PThPNKOK), e cila zgjodhi sërish ankimimin e vendimit. Mosmarrëveshjet e vazhdueshme ndërmjet Këshillit Gjyqësor dhe Ministrit të Drejtësisë, veçanërisht në lidhje me përjashtimin e një anëtari të Këshillit të TIK-ut, janë përshkallëzuar, me pretendimin e Këshillit Gjyqësor për shkelje të standardeve ligjore dhe etike nga ministri.
Profesionalizmi dhe kompetenca
Gjatë periudhës raportuese, Këshilli Gjyqësor përfundoi zgjedhjen e shumëpritur të tetë gjyqtarëve të Gjykatës së Apelit të Shkupit, e iniciuar më 5 korrik 2021. Mirëpo, procesi u shoqërua me parregullsi. Këshilli Gjyqësor fillimisht miratoi qasje divergjente ndaj ankesave të gjyqtarëve kandidatë për rang-listën, duke marrë dy vendime kontradiktore për të njëjtën çështje dhe duke anuluar vendimet pa bazën dhe procedurën e duhur ligjore. Më pas, në ditën e zgjedhjeve, një devijim nga lista e rang-lista e kandidatëve ka ndodhur pa shpjegim të kënaqshëm. Në të njëjtën kohë, dhjetë gjyqtarë, duke përfshirë kryetarët e Gjykatës Themelore të Kumanovës dhe Gjykatës Themelore Civile në Shkup, janë zgjedhur. Mediat raportojnë për kryetarin e Gjykatës Themelore të Kumanovës, i cili më parë kishte shërbyer në cilësinë e ushtrimit të detyrës, evidentoi konstatimet e keqpërdorimit të sistemit të automatizuar informativ të menaxhimit të çështjeve gjyqësore (AKMIS), cenimit të reputacionit të funksionit gjyqësor, konflikteve ndërpersonale dhe shkeljes së parimit të mosdiskriminimit.
Ndërkaq, kryetarja e Gjykatës Themelore Civile në Shkup e gjeti veten të përfshirë në një skandal seksual, duke tërhequr mbulim mediatik dhe duke nxitur paraqitjen e një ankese zyrtare. Në zgjedhjet për prokurorin publik, Këshilli i Prokurorëve Publik zgjodhi dy persona për Prokurorinë Publike të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Gjithashtu, një prokuror publik është zgjedhur në Prokurorinë Themelore Publike në Shkup dhe në Prokurorinë Themelore Publike në Strugë. Për më tepër, procedura për Prokurorin e ri Publik të Republikës së Maqedonisë së Veriut filloi për shkak të mandatit të kryesuesit që i skadoi më 25 dhjetor 2023. Për shpalljen e publikuar nga Kuvendi më 29 nëntor 2023 kanë aplikuar tre kandidatë. Mirëpo, vetëm një kandidat ka marrë mendim pozitiv nga Këshilli i Prokurorëve Publikë, ndërsa kandidatura e njërit prej kandidatëve të mbetur është refuzuar për shkak të Dokumentacionit të pakompletuar. Këshilli i Prokurorëve Publikë pritet të dorëzojë propozimin e tij për Prokurorin e ri Publik në Qeveri dhe më pas propozimi do t’i nënshtrohet votimit në Kuvend. Për shkak të zgjatjes së procesit dhe afateve ligjore, si dhe në përgjigje të vonesës së publikimit të shpalljes nga Kuvendi, është caktuar ushtruesi i detyrës së prokurorit publik të shtetit deri në përfundimin e procedurës zgjedhore.
Cilësia e drejtësisë
Pas përfundimit të testit psikologjik dhe testit të integritetit nga kandidatët e regjistruar në shpalljen publike për pranimin e 130 kursantëve në gjeneratën e nëntë të trajnimit fillestar në Akademinë e Gjyqtarëve dhe Prokurorëve Publikë, u konstatua një vonesë në kalimin e testit të kualifikimit. Kontrata paraprake për prokurimin publik të shërbimeve që lidhen me mirëmbajtjen e softuerit për provimet e institucioneve shtetërore ka skaduar. Aktualisht është duke u zhvilluar procesi i hartimit të dokumentacionit të tenderit për një kontratë të re. Në përgjigje, Qeveria, me një shkresë të datës 26 dhjetor 2023, ka urdhëruar Akademinë që të administrojë provimin në letër, duke përdorur një lexues elektronik deri në finalizimin e procedurës së prokurimit.
Efikasiteti
Përkundër krijimit të grupit punues ndërmjet Qeverisë dhe Sindikatës së punëtorëve në administratë, organeve juridike dhe shoqatave të qytetarëve të Maqedonisë (SPAOJShQ) për të adresuar kërkesat e organeve gjyqësore dhe prokurorisë publike, së bashku me të punësuarit tjerë në administratën shtetërore, nuk u arrit konsensus. Pakënaqësia u përshkallëzua pas miratimit nga Qeveria të Buxhetit 2024, i cili nuk përfshinte ndryshime sipas kërkesave të shërbimeve shtetërore të treguara. Si rezultat, protestat vazhduan për shkak të mungesës së perceptuar të reagimit ndaj shqetësimeve dhe kërkesave të punonjësve. Më 12 dhjetor 2023, u emërua një gjyqtar i ri kushtetues, duke plotësuar një vend vakant që kishte ekzistuar që nga janari 2022. Megjithatë, prokurori publik i shtetit doli në pension para se Kuvendi të rifillonte diskutimet për emërimin e tij si gjyqtar kushtetues, duke e lënë vendin vakant.
Kujtojmë se edhe raporti paraprak i EPI-t që u publikua në nëntor 2023, tregoi mospërputhje në plotësimin e pozitave vakante në Këshillin Gjyqësor, pezullim të procedurave pa dhënë arsye, pengesë të gazetarëve për raportim, kallëzime penale për neglizhencë të qëllimshme të mbi 190 lëndëve kryesisht financiare, arbitraritet gjatë votimit të prokurorëve dhe shumë probleme tjera.
Ndryshe, viti 2023 është ndër vitet më të këqija të gjyqësorit të Maqedonisë së Veriut në 20 vitet e fundit. Kështu e emëruan organizata joqeveritare Koalicioni të Gjithë për Gjykime të Drejta”. Ata theksuan se ka stangim në reforma, ndërkaq vitin e kanë shënuar një sërë incidentesh të cilat në thelb ishin kryesisht nga Këshilli Gjyqësor dhe Këshilli i Prokurorëve Publik të cilët duhet të jenë garantuesi dhe mbrojtësi i pavarësisë gjyqësore dhe ata të cilët duhet të kontribuojnë në avancimin e gjyqësorit në tërësi në shtetin tonë. Vërejtjet kryesisht janë për mungesë transparence, por edhe dyshime për korrupsion që edhe vetë anëtarët i kanë theksuar.