Gjyqësori në Maqedoninë e Veriut vazhdon t’i përtyp problemet e vjetra
Mospërputhje në plotësimin e pozitave vakante në Këshillin Gjyqësor, pezullim të procedurave pa dhënë arsye, pengesë të gazetarëve për raportim, kallëzime penale për neglizhencë të qëllimshme të mbi 190 lëndëve kryesisht financiare, arbitraritet në gjatë votimit të prokurorëve. Këto janë vetëm disa nga problemet që janë vërejtur gjatë monitorimit të situatës në gjyqësorin e Maqedonisë së Veriut, të cilat janë pasqyruar në përmbledhjen për zhvillimet kritike në rrugëtimin e Maqedonisë së Veriut drejt anëtarësimit në BE për periudhën korrik – shtator 2023 të Institutit për Politika Evropiane-EPI, transmeton Portalb.mk.
Në vijim ju sjellim në detaje raportin e EPI-it mbi Kapitullin 23- Gjyqësori dhe të Drejtat Themelore.
Organet drejtuese
Gjatë periudhës tremujore të raportimit, janë bërë përpjekje për plotësimin e pozitave të lira në Këshillin Gjyqësor, me dy anëtarë që do të zgjidhen nga gjyqësori (një nga Gjykata Supreme dhe një nga Apeli në Shkup, duke përfshirë gjykatat administrative). Megjithatë, ky proces u përball me mospërputhje dhe shqyrtim publik, duke minuar besueshmërinë e institucionit. Veçanërisht, procesi i përzgjedhjes së kandidatëve filloi pasi një gjyqtar dhe kryetari i Gjykatës Themelore të Kavadarit ngritën kundërshtime dhe morën miratimin e shumicës. Listat përfundimtare të kandidatëve përfshinin dy të nominuar nga zona zgjedhore e Gjykatës së Apelit dhe gjykatave administrative dhe një të nominuar nga zona zgjedhore e Gjykatës së Lartë. Përpara përfundimit të listave, Këshilli Gjyqësor pezulloi procedurën, duke përmendur shqetësimet për aftësitë profesionale dhe performancën e një kandidati në zonën zgjedhore të Gjykatës së Lartë. Ky pezullim ndodhi një ditë para përcaktimit të listës së kandidatëve, duke ngritur pikëpyetje rreth mosveprimi paraprak të Këshillit Gjyqësor për këtë rast. Për më tepër, vendimi për pushimin e procedurës nuk u bë publik, duke lënë të pazbuluara arsyet e pezullimit.
Zgjedhjet u zhvilluan më 13 korrik 2023, bazuar në listat e përcaktuara të kandidatëve. Megjithatë, rezultatet e zgjedhjeve për zonën zgjedhore të Gjykatës Supreme zbuluan një dobësi sistematike në modelin e përzgjedhjes së anëtarëve të Këshillit Gjyqësor. Konkretisht, vetëm gjashtë nga gjashtëmbëdhjetë gjyqtarë të regjistruar në Drejtorinë e Zgjedhjeve Gjyqësore për këtë gjykatë morën pjesë në zgjedhje. Nga trembëdhjetë gjyqtarët që votuan, shtatë vota të pavlefshme, duke ngritur shqetësime të vlefshme për legjitimitetin e anëtarit të zgjedhur. Abstenimi i gjyqtarëve mund të shihet si një formë e bojkotit të zgjedhjeve. Kjo çështje sistematike i ka rrënjët në Ligjin për Këshillin Gjyqësor, i cili nuk ka dispozita për kriteret e detyrueshme të pjesëmarrjes dhe pragjet specifike të zgjedhjeve të kandidatëve.
Pavarësia dhe paanshmëria
Më 27 korrik 2023, mbulimi i një gazetari të një televizionit kombëtar të seancës së Këshillit Gjyqësor, ku morën pjesë anëtarë të misionit të BE-së për vlerësimin e kolegëve, u pengua nga anëtarë të sigurisë së MPB-së në vendin e seancës. Raportimi i drejtpërdrejtë i gazetarit ndodhi jashtë ambienteve të seancës pas regjistrimit dhe identifikimit paraprak. Shoqata e gazetarëve dhe profesionistët e medias e kanë theksuar vazhdimisht këtë çështje në ndërveprimet e tyre me ministrinë përkatëse, pavarësisht nga një memorandum bashkëpunimi i nënshkruar më parë që synonte të pengonte zyrtarët e MPB-së që të pengonin punën e tyre.
Për të mbështetur parimet e sigurisë ligjore dhe transparencës dhe për të siguruar zbatimin e qëndrueshëm të dispozitave ligjore, duke lehtësuar kështu operacionet e medias, Gjykata e Lartë vendosi një qëndrim parimor për akreditimin e mediave dhe lejet për regjistrimin dhe fotografimin më 14 korrik 2023. Ky pozicion parimor u zhvillua nëpërmjet bashkëpunimit dhe komunikimit ndërmjet Gjykatës së Lartë dhe Këshillit Gjyqësor- Këshilli të Mediave, duke adresuar praktikat e ndryshme gjyqësore që pengojnë punën e medias dhe duke u përafruar me angazhimet e Këshillit të Hapur Gjyqësor.
Llogaridhënia
Punonjësit e Gjykatës Administrative në Shkup kanë bërë kallëzim penal kundër kryetarit të gjykatës. Ata dyshojnë për raste të ndarjes manuale të lëndëve përmes sistemit të automatizuar informativ për menaxhimin e lëndëve gjyqësore (AKMIS), neglizhencë të qëllimshme të mbi 190 lëndëve kryesisht financiare nga viti 2021 deri në vitin 2023 që përfshijnë Drejtorinë Doganore dhe Drejtorinë e të Ardhurave Publike, si dhe punësimin e të afërmve. Kallëzimi penal i është përcjellë Kryeministrit, Zëvendëskryeministrit përgjegjës për Politika të Qeverisjes së Mirë, Policisë Financiare dhe Komisionit Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit (KSHPK). Kryetari i akuzuar i gjykatës i ka mohuar pretendimet, duke i cilësuar ato të njëanshme. Deri më sot, vetëm Policia Financiare ka nisur një çështje për hetimin e pretendimeve, pa një afat të caktuar për veprime të mëtejshme.
Po ashtu, akuzat dhe bartja e përgjegjësisë për reagimin e vonuar ndaj keqpërdorimeve të identifikuara të AKMIS-it kanë ndodhur në mes të Ministrit të Drejtësisë dhe Këshillit Gjyqësor në lidhje me nënkryetarin e Gjykatës Themelore të Kumanovës. Ministri i Drejtësisë theksoi se kanë kaluar pesë muaj që nga vizita e Këshillit në gjykatë dhe një kërkesë urgjente është paraqitur në Këshillin Gjyqësor, por ende nuk është marrë asnjë masë. Në përgjigje, Këshilli Gjyqësor ka sqaruar se AKMIS është në juridiksion të ministrisë, i cili kryen kontrolle rutinë dhe të veçanta të gjykatave. Nëse konstatohen devijime apo parregullsi, ministria mund të përgatisë raporte për të nisur procedurat e duhura.
Po ashtu, Gjykata Themelore e Kumanovës ishte objekt diskutimi në mes të këtyre institucioneve për shkak të kandidaturës së gjyqtarit për kryesinë e gjykatës. Gjyqtarit iu dha mundësia të rimarrë testet psikologjike të personalitetit dhe integritetit, në kundërshtim me ligjin. Ministri i Drejtësisë i kërkoi Këshillit Gjyqësor që të veprojë në përputhje me kompetencat ligjore sipas opinionit të Institutit për Kërkime Sociologjike dhe Politike-Juridike. Megjithatë, Këshill
Profesionalizmi dhe kompetencat
Më 12 korrik 2023, janë zgjedhur dy prokurorë publikë në Prokurorinë Publike të Republikës së Maqedonisë së Veriut, dy në Prokurorinë e Lartë Publike Shkup, tre në Prokurorinë Themelore Publike për Ndjekje të Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit (PPNKOK), nga një në secilln Prokurori Themelore Publike në Gostivar dhe Kavadar dhe janë zgjedhur pesë prokurorë publikë në Prokurorinë Themelore Publike Shkup. Megjithatë, vlen të theksohet se anëtarët e Këshillit për prokurorë publikë nuk kanë dhënë shpjegime individuale për votat e tyre, veçanërisht kur disa kandidatë ishin në shqyrtim. Për më tepër, disa anëtarë të këshillit abstenuan nga votimi për disa kandidatë të propozuar pa dhënë shpjegime. Kjo mungesë qartësie lë hapësirë për interpretime arbitrare të veprimeve të tyre, veçanërisht duke pasur parasysh se mënyra e votimit nuk është e rregulluar në Rregulloren e Punës të Këshillit të Prokurorëve Publik. Arsyetimi për vendimet e votimit është thelbësor, veçanërisht kur kandidatëve të pazgjedhur u mungon e drejta për të kundërshtojnë, siç parashikohet në procedurën për zgjedhjen e Këshillit të Prokurorëve Publikë dhe anëtarëve të PPNKOK. Gjithashtu, jo të gjitha listat e kandidatëve janë vënë në dispozicion në faqen e internetit të Këshillit, gjë që ka implikime për transparencën.
Cilësia e drejtësisë
Pas miratimit të Ligjit të ri për Akademinë për Gjyqtarët dhe Prokurorët Publik, Akademia prezantoi statutin e ri në gusht 2023. Më pas, në shtator 2023, u krijua rregullorja e re për provimin pranues, duke i hapur rrugën fazave të mëvonshme të provimin pranues për kursantët e gjeneratës së nëntë në trajnimin fillestar. Megjithatë, për shkak të vonesave në zbatimin e procedurave të rishikuara të provimeve pranuese në përputhje me Ligjin e ri për Akademinë për Gjyqtarë dhe Prokurorë Publikë, testi psikologjik për kandidatët e gjeneratës së nëntë praktikante u ricaktua dy herë në shtator 2023. Fillimisht ishte planifikuar për 5 dhe 6 shtator 2023, datat u zhvendosën në 23 dhe 24 shtator 2023. Pas riprogramimit të dytë, testi psikologjik tani parashikohet të ketë ndodhur në tetor 2023, nëse tashmë nuk ka ndonjë shtyrje të re.
Efikasiteti
Më 6 korrik 2022 u shpall publikisht aktgjykimi i shkallës së parë për rastin “Sofueri”, i cili rezultoi me vendime fajësie për të pandehurit, me dënime me burgim nga tre vjet deri në tetë vjet. Një i pandehur u lirua nga një prej akuzave.
Më pas, më 19 korrik 2023, Këshilli i Prokurorëve Publikë vendosi të riorganizojë numrin e prokurorëve publikë në dymbëdhjetë prokurori publike, duke rritur numrin e stafit në disa prokurori publike themelore.
Mosmarrëveshjet dhe refuzimi i kërkesës për rialokimin e fondeve nga Këshilli i Buxhetit Gjyqësor çoi në një grevë të përgjithshme të shërbimeve gjyqësore dhe prokurorisë më 28 shtator 2023. Greva, e drejtuar kryesisht nga Sindikata e punëtorëve të administratës, autoriteteve gjyqësore dhe shoqatave të qytetarëve(SPAAGjSh), nxiten nga kërkesat për rritje të pagave prej 78% dhe rikthimin e shtesave të pagave prej 35%.
Pas një raporti të Këshillit Gjyqësor që tregon se shkarkimi i prokurorëve publik kontribuon në zgjatjen e procedurës gjyqësore, Prokurori Publik i Republikës së Maqedonisë së Veriut kërkoi një raport të detajuar për shtyrjet e seancave dhe arsyetimet për mungesat e prokurorëve. Prokurori publik gjithashtu paralajmëroi për masa të mundshme disiplinore procedimet ndaj prokurorëve me mungesa të përsëritura të pajustifikuara.
Më 12 korrik 2023, Ministri i Drejtësisë paraqiti në Gjykatën Kushtetuese njëzet nisma për vlerësimin e kushtetutshmërisë së rregulloreve të publikuara pa iu përmbajtur afatit kushtetues shtatëditor. Megjithatë, më 27 shtator 2023, Gjykata Kushtetuese anuloi një udhëzimin e miratuar nga Ministria për shkak të mosrespektimit të afatit kushtetues për botimin e tij. Ministri i Drejtësisë po shqyrton rikthimin e udhëzimit pavarësisht vendimit të gjykatës, veçanërisht në lidhje me grafën “shtetësia” tek certifikatat.
Kujtojmë se së fundmi kryetarja e Gjykatës Supreme, Besa Ademi ka pranuar se ka pasur presione për të vepruar mbi nisëm e cila do të kthente në fuqi abolimin e ish presidentit Gjorgje Ivanov nga viti 2016. Ademi në një intervistë për SDK.MK ka deklaruar se gjykatësit e Supremes nuk janë dhe nuk do të bëhen vasal të pushtetit dhe se vendimet do të bazohen në ligj dhe Kushtetutë.
“Ka situata dhe tentime për ndikim të drejtpërdrejt të politikës dhe pushteteve tjera me qëllim realizimin e agjendave të cilat nuk janë në përputhje me sundimin e ligjit dhe kompetencat e organeve gjyqësore”, ka deklaruar kryetarja e Gjykatës Supreme, Besa Ademi.
Kur bëhet fjalë për besimin tek institucionet, në vitin 2022 qytetarët i besuan më së shumti Armatës. Nga ana tjetër, gjyqësori mbeti në fund, konstaton hulumtimi i “Eurometer” për vitin 2022, i cili u prezantua nga Qendra për strategji evropiane “Eurothink. Edhe në vitin 2022 më së paku besim nga qytetarët ka gjyqësori, vetëm 6 për qind, ndërsa këtu është edhe prokuroria me 7 përqind.