Fuqia e harmonizimit me “Aquis”, luftë më rigoroze kundër korrupsionit në Shqipëri dhe Maqedoni
Procesi i harmonizimit të “Aquis” me legjislaturën e vendeve tona kur zbatohet në mënyrë efektive, mund të shërbejë si një katalizator për promovimin e shtetit të së drejtës dhe reduktimin e korrupsionit si në Shqipëri ashtu edhe në Maqedoni.
Në peizazhin bashkëkohor gjeopolitik të Evropës Juglindore, zbatimi i shtetit të së drejtës dhe lufta kundër korrupsionit mbeten sfida kritike për shumë kombe, përfshirë Shqipërinë dhe Maqedoninë. Këto vende, me peizazhet e tyre unike politike dhe socio-ekonomike, janë në një pikë kyçe ku proceset reformuese mund të hapin rrugën drejt një stabiliteti më të madh dhe integrimit në kornizat më të gjera evropiane. Në zemër të zgjidhjeve të mundshme është procesi Aquis, një kornizë e ndërlikuar e krijuar nga Bashkimi Evropian për të siguruar që vendet kandidate të përputhen me gamën e gjerë të ligjeve dhe rregulloreve të saj.
Efikasiteti i një procesi të tillë integrues ka ndezur një debat të konsiderueshëm midis politikëbërësve dhe studiuesve. Megjithatë, ky shkrim shtron një tezë të nuancuar: kur zbatohet në mënyrë efektive, procesi Aquis jo vetëm premton, por gjithashtu jep përparime thelbësore në promovimin e shtetit të së drejtës dhe reduktimin e korrupsionit brenda Shqipërisë dhe Maqedonisë. Ky pozicion njeh fuqinë transformuese të reformave gjithëpërfshirëse legjislative të kërkuara nga procesi Aquis dhe kapacitetin e tij
për të katalizuar përmirësime të thella të qeverisjes. Duke u mbështetur në analizat e hollësishme të ndryshimeve të politikave, përshtatjeve ligjore dhe modeleve të qeverisjes në këto dy kombe pas angazhimit me kriteret e Aquis, ky shkrim përpiqet të artikulojë se si reformat e synuara të mbështetura nga përcaktimet rigoroze të BE-së ofrojnë një rrugë të qëndrueshme për të dalë nga qarqet endemike të korrupsionit dhe në sfera ku lulëzojnë parimet e sundimit të ligjit. Kështu, duke shkuar përtej perspektivave tradicionale për eurointegrimin si thjesht një përpjekje burokratike, ne thellohemi në shqyrtimin e ndikimit pragmatik të Aquis në forcimin e normave ligjore dhe frenimin e praktikave korruptive në Shqipëri dhe Maqedoni.
Duke e zgjeruar idenë e mëparshme, kërkohen më shumë kërkime për të përcaktuar se si procedura Aquis mundëson përparime të rëndësishme në sistemet ligjore dhe qeverisëse të Maqedonisë dhe Shqipërisë. Më saktë, procedurat strikte të vlerësimit dhe mbikëqyrjes që shkojnë së bashku me bisedimet e pranimit në BE janë shtytësi kryesor i suksesit të tij. Këto procedura vlerësimi të personalizuara detyrojnë Maqedoninë dhe Shqipërinë të miratojnë një sasi të konsiderueshme të legjislacionit evropian dhe të tregojnë përparim të dukshëm në zbatimin e politikave efikase kundër korrupsionit (Raportet e Komisionit të Zgjerimit të BE-së). Vëzhgimi i vazhdueshëm përmes prizmit të standardeve evropiane gjeneron presion të jashtëm të paprecedentë mbi përputhshmërinë dhe reformën, gjë që ka rezultuar gjithmonë e vështirë për institucionet vendase për t’u arritur në mënyrë të pavarur. Prandaj, ky presion krijon një mjedis që është i favorshëm për përmirësimin e llogaridhënies publike dhe integritetit institucional duke çmontuar në mënyrë metodike rrjetet e rrënjosura thellë të patronazhit dhe nepotizmit që kanë rrezikuar prej kohësh efektivitetin e qeverisë në të dy vendet.
Aquis shërben si një udhërrëfyes operacional për këto vende, duke i ndihmuar ato në integrimin e vlerave të sundimit të ligjit në etikën e tyre themelore operacionale. Ai e bën këtë duke ofruar standarde të sakta për reformat në drejtësi, optimizimin e administratës publike dhe procedurat e hapura të zbatimit të ligjit. Prandaj, angazhimi i vendosur nga përmbushja e kritereve të Aquis krijon një dritare mundësie për përparim modest, por kuptimplotë kundër praktikave korruptive që kanë pllakosur historikisht Maqedoninë dhe Shqipërinë, edhe pse ka ende shumë probleme për t’u zgjidhur, siç është mungesa e vullnetit politik. dhe çështjet e kapaciteteve.
Matoshi (2014) thekson potencialin transformues të procesit të Aquis në avancimin e sundimit të ligjit dhe luftimin e korrupsionit, përveç rolit të tij kritik në sjelljen e ligjeve kombëtare në përputhje me Acquis Communautaire të Bashkimit Evropian. Acquis Communautaire është një listë e detajuar e detyrimeve, mandateve dhe rregulloreve nga BE- ja që anëtarët e ardhshëm duhet t’u përmbahen për të vazhduar me procesin e anëtarësimit. Në mënyrë që të përputhet me këto standarde, ky përafrim kërkon një rishkrim të ligjit, përveç ndryshimeve të rëndësishme në sjelljen institucionale. Në kontekstet e Maqedonisë dhe Shqipërisë, kjo sugjeron një qasje metodike për përmirësimin e kornizave ligjore dhe strukturave qeverisëse, duke nxitur një kulturë ku sundimi i ligjit mbizotëron mbi gjykimin arbitrar.
Thelbi kryesor i argumentit të Matoshit është se, nëse procesi i Aquis rezulton i suksesshëm, praktikat tradicionale jotransparente të qeverisjes do të zëvendësohen nga mekanizma të përgjegjshëm dhe transparent të ofrimit të shërbimeve publike. Si rezultat, ndërsa i afrohen anëtarësimit në BE, Maqedonia dhe Shqipëria po hedhin bazat për nisma afatgjata kundër korrupsionit që janë në përputhje me parimet themelore evropiane përmes kornizës së direktivave të Aquis.
Duke e rritur përgjegjshmërinë dhe mbikëqyrjen demokratike dhe duke promovuar një integrim më të thellë të parimeve të qeverisjes demokratike në sistemet politike të këtyre vendeve, asimilimi i suksesshëm në kornizën e Acquis Communautaire nënkupton një ndryshim të rëndësishëm drejt reduktimit të mundësive për aktivitete korruptive (Matoshi, 2014). Kjo lëvizje nuk kufizohet në ndjekjen e rregulloreve.
Analiza e Derderyan (2010) e 31 kapitujve të Aquis ofron një perspektivë të nuancuar se si ky mekanizëm levave të BE-së synon në mënyrë specifike korrupsionin, një çështje e përhapur si në Shqipëri ashtu edhe në Maqedoni, duke u mbështetur në pikëpamjet e Matoshi (2014) për potencialin transformues të procesit. Pavarësisht rezervave fillestare, Derderyan vëren se, në përgjithësi, ndikimi i kushtëzimit të BE-së ka qenë pozitiv, edhe pse disa çështje janë provuar të jenë më të vështira për t’u zgjidhur se të tjerat (“S Derderyan – 2010 –
cdr.lib.unc.edu”). Për shkak të fushëveprimit të gjerë të procesit Aquis, i cili përfshin administratën publike, reformat gjyqësore dhe fusha të tjera, këto vende janë përballur vazhdimisht me presion për t’iu përmbajtur kërkesave më të rrepta të llogaridhënies dhe transparencës.
Duke pasur parasysh vëzhgimin e Derderyan se korrupsioni nuk është përmendur fare në vlerësimet fillestare, kjo është veçanërisht e rëndësishme. Megjithatë, kornizat institucionale dhe proceset e qeverisjes janë forcuar duke respektuar nga afër standardet e BE-së në secilin kapitull, duke i dhënë një goditje serioze, por indirekte praktikave korruptive . Nga kjo është e qartë se, edhe pse luftimi i drejtpërdrejtë i korrupsionit është i rëndësishëm, ndryshimet më gjithëpërfshirëse sistemike të motivuara nga kërkesat për anëtarësim në BE nxisin pa dashje një atmosferë që e bën korrupsionin më të vështirë përhapjen. Kështu, i jepet mbështetje pretendimit se bashkëpunimi me Aquis rrit sundimin e ligjit si një element i kulturës administrative në Shqipëri dhe Maqedoni dhe vepron si një kontroll i natyrshëm ndaj korrupsionit. Për më tepër, ajo krijon bazën ligjore për integrimin evropian. Ky është një shembull kryesor i mënyrave komplekse që politika e jashtme ndikon në programet e reformave të brendshme.