Debat: Redaksitë në Maqedoninë e Veriut kanë nevojë për verifikues faktesh
Mediat në Maqedoni kanë nevojë për verifikues faktesh në redaksi, duhet të fokusohemi në një përfaqësim më të fortë të vetë-rregullimit të mediave, të përpiqemi të fusim edukimin mediatik tek fëmijët që në moshë të re, por edhe të bëjmë dallim të qartë në vend midis mediave profesionale dhe joprofesionale. Kështu u tha në panelin e djeshëm “Liria e medias përballë presioneve politike dhe propagandës, dezinformimit dhe gjuhës së urrejtjes: Si të ecim përpara?”, organizuar nga Instituti për Media dhe Analitikë IMA, raporton Meta.mk, transmeton Portalb.mk.
Sipas gazetarit Atanas Kirovski, do të jemi dëshmitarë të një zhvillimi edhe më domethënës të falsifikimit të thellë në hapësirën publike, duke marrë parasysh përparimin e shpejtë të inteligjencës artificiale. Sipas tij, është vetëm çështje kohe se kur do të ballafaqohemi me përmbajtje false, të cilës nuk do t’u besojmë syve tanë në atë që shohim apo atë që dëgjojmë si zë dhe imazh i përpunuar.
“Përderisa konstatohet deep-fake, do ta transmetoni në eter dhe me këtë zhvillim në të ardhmen, pyetja është se çfarë do të bëjnë redaksia e mediave atëherë, gjegjësisht nëse do të kenë nevojë për ekipe të specializuara forenzike për të kontrolluar nëse diçka është e rreme apo jo. Sfidat teknologjike për profesionin tonë do të bëhen shumë serioze. Tani për tani nuk ka ardhur në Maqedoni, por nuk jemi të izoluar, për një kohë shumë të shkurtër do të vijë edhe tek ne”, thotë Kirovski.
Arta Tahiri, redaktore e lajmeve në televizionin Alsat-M, ndau përvojën nga SHBA në debat, ku çdo redaksi, qoftë e madhe apo e vogël, ka pjesë për verifikimin e fakteve. Edhe Donald Trump nuk mund të dilte në gazetë apo televizion nëse fjalimi i tij nuk verifikohej, thekson Tahiri.
“Çdo redaksi duhet të punojë në atë drejtim”, thotë Arta Tahiri.
Kryetari i Shoqatë së Gazetarëve të Maqedonisë (ShGM), Mlladen Çadikovski, thotë se përballja me dezinformatat do të thotë t’i jepet përparësi vetërregullimit të mediave, të punohet me fëmijët që nga mosha më e vogël se si duhet t’i lexojnë lajmet dhe në çfarë munden të besojnë, si dhe ndarjen e qartë të profesionistëve nga joprofesionistët në hapësirën mediatike.
Në një publik të ndarë, tha Çadikovski, keni një të vërtetë të një strukture, e cila me vetëdije përhap gënjeshtrat dhe keni strukturë tjetër, e cila përpiqet të imponohet dhe të jetë më afër së vërtetës.
Drejtori i përgjithshëm i Agjencisë për Informim të Mediave MIA, Dragan Antonovski, në lidhje me dezinformatat, kujton se gënjeshtra përhapen nga konferencat për media, nga elita politike, pavarësisht nëse është në pushtet apo opozitë.
“Qytetari është i hutuar se kush është burimi dhe çfarë është e vërtetë dhe çfarë është e rreme”, thotë Dragan Antonovski.
Ai beson se të gjithë brenda shoqërisë duhet të punojnë në trajtimin e dezinformatave, nga shoqatat e gazetarëve profesionistë dhe redaksia e mediave, deri te vetë lidershipi i vendit.
Liria e medias dhe pavarësia nga ndikimet
Mlladen Çadikovski në debat përmendi se Maqedonia këtë vit ka renditjen më të mirë sipas lirisë së mediave në 15 vitet e fundit, por se nuk është renditja më e mirë historikisht. Në vitin 2007, kur Nikolla Gruevski ishte kryeministër, Maqedonia u rendit e 34-ta nga Reporterët pa Kufij. Megjithatë, vetëm 7-8 vjet më vonë, Maqedonia ra në fund të listës së Reporterëve pa Kufij. Sipas tij, imazhi ynë mediatik dhe demokratik është lehtësisht i brishtë dhe i ndjeshëm ndaj ndikimit.
“Çështja është se nuk ka garanci se në cilin vend do të gjendeni në një moment të caktuar dhe se me këtë është fituar liria e mediave”, thotë Çadikovski.
Sipas tij, pavarësia financiare e mediave është shumë domethënëse dhe e pamjaftueshme në vend.
Në të njëjtën kohë, problemi për lirinë e mediave është se ne nuk arritëm të ndryshonim narrativën në kulturën politike dhe mediatike, e cila u imponua në 15 vitet e fundit, kur Maqedonia u cilësua si shtet i kapur.
“Ne nuk e ndryshuam narrativën e veprimit politik dhe kjo vazhdon të shumohet edhe në hapësirën mediatike. Jemi çdo ditë dëshmitar sesi kultura e fjalës në politikë po shtrëngohet në vend që të tkurret, siç kishim para 2017-ës, kur mendonim se do të ndryshonte. Duket se aktorët politikë, si ata në pushtet ashtu edhe ata në opozitë, kanë vazhduar të njëjtin narrativë politike në të cilën ushqehet gjuha e urrejtjes dhe diskreditimet personale”, thotë Mlladen Çadikovski nga ShGM.
Drejtori i përgjithshëm i MIA-s, Dragan Antonovski, thotë se me edukimin mediatik, fokusi zakonisht është tek audienca, se sa mirë dinë të njohin apo dinë të lexojnë të gjitha ato produkte mediale që dalin, megjithatë nuk ka edukim mediatik për ata që i krijojnë ato produkte mediatike.
“Duhet të shikojmë në oborrin tonë se si e bëjmë atë dhe në çfarë mënyre, dhe nëse kemi apo jo kapacitete”, thotë ai.
Lidhur me funksionimin e MIA-së, Antonovski u ankua se kanë financime jostabile, duke thënë se deri më sot nuk i kanë marrë paratë për kthimin e korrespondentëve të MIA-së.
“Pavarësia financiare është një nga gjërat kryesore për të gjitha mediat”, tha Dragan Antonovski.
Gazetari Atanas Kirovski shton se ka një problem shumë serioz me media, ku blerja e hapësirës mediatike po zvogëlohet çdo vit. Kështu, në rastin e televizioneve ka rënë në 12-13 milionë euro në treg dhe kjo shumë do të bjerë vazhdimisht në të ardhmen.
Klientët këmbëngulin që agjencitë e marketingut të shpenzojnë para për marketing digjital, thotë Kirovski, në rrjetet kryesore sociale si YouTube, Facebook dhe Instagram, ku agjencitë e marketingut mund të synojnë saktësisht se cilës audiencë i drejtohen dhe cilin produkt të promovojnë.
Kirovski thotë se gjendja e keqe financiare dhe tregu i dobët mediatik në vend ndikon që në gazetari të mos mbeten shumë profesionistë, por kolegët të bëhen zëdhënës në institucione të ndryshme apo të merren me PR, sepse është shumë më fitimprurëse sesa të jesh gazetar dhe të jesh nën presion për 24 orë.
“Nuk mund të jesh i lirë nëse nuk je i lirë financiarisht”, thotë Kirovski.