Sistemet autoritare kanë zhvilluar ekipet e tyre të internetit që synojnë manipulimin e opinionit publik në Ballkanin Perëndimor

Megjithëse është e vështirë të sigurohet një listë e plotë, dihet se një sërë sistemesh autoritare kanë filluar të zhvillojnë ekipet e tyre të internetit që synojnë manipulimin e opinionit publik në internet gjatë dekadës së fundit. Disa nga këto vende përfshijnë Kinën dhe të ashtuquajturën Ushtria 50 Cent, Venezuela dhe Irani. Sisteme të ngjashme janë krijuar edhe në rajonin e Ballkanit Perëndimor, ndërkohë që agjencitë private kryejnë në mënyrë aktive fushata dezinformuese për qëllime të qeverive të ndryshme në mbarë botën, më së shpeshti gjatë proceseve zgjedhore, thuhet në një studim të ri nga Qendra Digjitale Forenzike, i titulluar “Lufta për demokraci në epokën e autoritarizmit digjital”, njofton Portalb.mk.

Shfaqja e platformave të mediave sociale shënoi një ndryshim global në mënyrën se si njerëzit komunikojnë, shkëmbejnë informacione dhe angazhohen në mobilizim politik. Megjithatë, ndërsa këto platforma kanë potencialin për të mbështetur proceset demokratike, ato gjithashtu u ofrojnë regjimeve autoritare mundësi të reja për kontroll, manipulim dhe shtypje. Rrjedhimisht, keqpërdorimi i mediave sociale nga regjimet autoritare është bërë një problem akut për demokracitë në mbarë botën.

“Me rritjen e teknologjisë digjitale, shumë njerëz, duke u mbështetur nga përvoja e Pranverës Arabe, besuan se interneti dhe mediat sociale mund të jenë një forcë për demokratizim, duke minuar potencialisht fuqinë e regjimeve autoritare. Në vendet me liri të kufizuar të medias dhe liri të shprehjes, media sociale shërbeu si një burim alternativ lajmesh dhe informacioni, duke ofruar një kundërpeshë ndaj mediave dhe narrativave të kontrolluara nga shteti”, thuhet në studim.

Megjithatë, pavarësisht rolit pozitiv të teknologjisë në forcimin e shoqërisë civile dhe vlerave demokratike, premisa fillestare ka rezultuar disi utopike. Të njëjtat mjete që u mundësojnë njerëzve të komunikojnë, të organizohen, të rezistojnë dhe të përhapin informacione për abuzimet e të drejtave të tyre, tani po keqpërdoren nga qeveritë që janë në kundërshtim me vlerat dhe idealet demokratike.

“Projeksioni i qëllimeve strategjike nga regjimet autoritare përmes mediave sociale është bërë një fenomen gjithnjë e më i zakonshëm që përfshin kontrollin e informacionit, censurën, dezinformimin, propagandën, mbikëqyrjen e qytetarëve, mobilizimin e mbështetësve, përhapjen e ideologjisë dhe vendosjen e mekanizmave të kontrollit”, vlerëson studimi.

Përkundrazi, autoritarizmi digjital ka demonstruar aftësinë e disa regjimeve jo vetëm për t’u përshtatur, por edhe për të riformuar ekuilibrin e pushtetit midis demokracive dhe autokracive duke shfrytëzuar mediat sociale dhe duke shfrytëzuar dobësitë e qenësishme të demokracive për t’iu përgjigjur shpejt dhe uniformisht sfidave në rritje.

Drejtuesit e kësaj tendence përfshijnë Rusinë, Iranin dhe Kinën, të cilat kanë zhvilluar metoda moderne të kontrollit, manipulimit, mbikëqyrjes dhe censurës, së pari për qëllime të brendshme brenda kufijve të tyre gjeografikë dhe më pas për operacionet e informacionit në mbarë botën.

Propaganda dhe dezinformata përhapen në internet dhe mediat sociale thellojnë polarizimin social, përkeqësojnë tensionet etnike, nxisin nacionalizmin, minojnë besimin e publikut në media, gazetari, institucionet publike dhe proceset demokratike dhe kontribuojnë në një krizë në demokracinë liberale. Raportet ndërkombëtare dëshmojnë këtë regres, duke theksuar se interneti dhe demokracia po bëhen gjithnjë e më shumë mbrojtëse dhe më pak të lira në mbarë botën.

Motivimi pas veprimeve të tilla nuk është vetëm konsolidimi, kontrolli dhe forcimi i pushtetit, por edhe rritja e imazhit ndërkombëtar të regjimeve autoritare dhe nxitja e mosbesimit ndaj demokracisë, shtetit të së drejtës dhe shfrytëzimit dhe përkeqësimit të gjendjes shoqërore, politikës ekzistuese dhe ndarjeve ekonomike. Diskreditimi i këtyre vlerave dhe parimeve është i lidhur drejtpërdrejt me mbijetesën e këtyre regjimeve në pushtet. Në këtë drejtim, ka prova në rritje të koordinimit dhe bashkëpunimit midis Moskës dhe Pekinit në përhapjen e narrativave anti-perëndimore dhe miratimin e ndërsjellë të taktikave.

Për shkak të kompleksitetit të sfidave, demokracitë kanë qenë të papërgatitura dhe të ngadalta për vite me radhë në hartimin e përgjigjeve gjithëpërfshirëse. Siç kanë treguar tendencat që çojnë në informacionin dhe krizën e demokracisë liberale, përgjigja duhet të jetë shumëdimensionale. Prandaj, një kombinim i partneriteteve publike-private, medias dhe sektorit civil duhet të luajë një rol vendimtar në përcaktimin dhe zbatimin e një reagimi të unifikuar në të ardhmen. Ndërkohë, regjimet autoritare do të vazhdojnë të ushtrojnë presion, pavarësisht nëse demokracitë mund të gjejnë një përgjigje efektive apo jo.

Konkluzioni është evident se mënyra më e mirë për t’iu kundërvënë çdo forme të autoritarizmit është të ushqehet, të mbrohet dhe të mbështeten vlerat demokratike, shteti i së drejtës, zgjedhjet e lira dhe të ndershme, liria e fjalës, si dhe pavarësia e medias, dhe profesionalizmi. Nëse demokracitë nuk arrijnë të mbrojnë arritjet, parimet dhe interesat e tyre me të njëjtën vendosmëri me të cilën regjimet autoritare i sulmojnë dhe i synojnë ato, autoritarizmi digjital do të bëhet normaliteti i ri.

Historia e institucionalizimit të përpjekjeve moderne dhe të teknologjisë së lartë për të kryer operacione të ndikimit të informacionit fillon me investimet afatgjata të Rusisë në kampet rinore nacionaliste, ku ekipet u organizuan për të drejtuar fushata dezinformuese ndaj qytetarëve rusë duke përdorur platformën e njohur ruse të blogjeve LiveJournal. Këto përpjekje shërbyen si pararendëse për Agjencinë e Kërkimeve të Internetit (IRA – Агентство интернет-исследований). IRA, një kompani ruse me qendër në Shën Petersburg, u themelua dhe u financua nga Yevgeny Prigozhin (udhëheqësi i Grupit Wagner) dhe është përfshirë në propagandën në internet dhe duke ndikuar në interesat e biznesit dhe politikës ruse si brenda dhe jashtë vendit. Që nga viti 2013, agjencia ka përdorur llogari të rreme të regjistruara në platformat kryesore të mediave sociale, forumet dhe faqet e internetit të mediave në mbarë botën për të promovuar interesat e Kremlinit në politikat e brendshme dhe të jashtme, duke përfshirë Ukrainën, Ballkanin Perëndimor dhe Lindjen e Mesme. Megjithatë, vetëm pas vitit 2016, gjatë hetimit për akuzat për ndërhyrje ruse në zgjedhjet presidenciale të SHBA-së, publiku fitoi njohuri të hollësishme mbi modus operandi të kësaj fabrike troll.

Rritja e mediave sociale në epokën digjitale

Rritja e vazhdueshme e platformave të mediave sociale në dekadën e fundit i ka bërë ato një pjesë integrale të jetës së përditshme globalisht. Platformat si Facebook, Instagram dhe Twitter nuk përdoren më vetëm për argëtim dhe komunikim, por luajnë role të rëndësishme, ndër të tjera, në krijimin dhe shpërndarjen e informacionit, marketingun, rrjetëzimin e biznesit dhe komunikimin politik. Pandemia e COVID-19 ka përshpejtuar më tej zhvendosjen drejt një mjedisi mediatik dhe informacioni më dixhital dhe celular, me implikime të mundshme të gjera për gazetarinë. Megjithatë, sipas hulumtimeve, mediat tradicionale në mbarë botën ende gëzojnë nivelin më të lartë të besimit në mesin e qytetarëve dhe kanë arritur të përballojnë ndikimin e përhapur të mediave sociale. Facebook është një rrjet social mbarëbotëror me numrin më të madh të përdoruesve. Megjithatë, ka një tendencë të qartë emigrimi, veçanërisht në mesin e Gjeneratës Z, në më shumë platforma vizuale si Instagram dhe TikTok në tre vitet e fundit. Telegram ka parë gjithashtu rritje të konsiderueshme në disa tregje, duke ofruar një alternativë më fleksibël ndaj WhatsApp.

Që nga viti 2023, vlerësohet të ketë rreth 4.76 miliardë përdorues të mediave sociale në mbarë botën, që është 137 milionë më shumë se një vit më parë. Sipas të dhënave të DataReportal për vitin 2023, 47% e përdoruesve deklarojnë se rrjetet sociale i përdorin kryesisht për komunikim, 36% për të mbushur kohën e lirë, ndërsa çdo i treti përdorues, 34% prej tyre, i përdorin rrjetet sociale për informim dhe lexim të lajmeve.

Regjimet autoritare dhe mediat sociale

Të gjitha qeveritë, përfshirë ato demokratike, priren të formësojnë opinionin publik, megjithëse regjime të ndryshme e bëjnë këtë në mënyra të ndryshme në varësi të rrethanave. Qeveritë e zgjedhura në mënyrë demokratike i drejtohen kësaj gjatë krizave shëndetësore ose ekonomike ose në përpjekjet për të mbajtur mbështetjen publike për politika ose çështje të caktuara të ndjeshme. Përkundrazi, regjimet autoritare përdorin rregullisht censurën, mbikëqyrjen dhe manipulimin e opinionit publik në një gamë të gjerë çështjesh, me qëllimin kryesor për të qëndruar në pushtet. Sipas raportit të Freedom House 2022, zyrtarë në të paktën 53 vende kanë akuzuar, arrestuar ose ndaluar përdoruesit e internetit në përgjigje të postimeve kritike në mediat sociale, ndërsa autoritetet në të paktën 22 vende kanë bllokuar aksesin në mediat sociale dhe platformat e komunikimit. Platformat e mediave sociale shpesh keqpërdoren dhe njerëzit janë të ekspozuar ndaj informacioneve të shtrembëruara, më së shpeshti pa dijeninë e tyre. Shembuj të praktikave të tilla variojnë nga fushatat globale të dezinformimit (p.sh., për koronavirusin) të udhëhequra nga vende si Kina dhe Rusia deri në Bjellorusi, ku qeveria intensifikoi arrestimet e blogerëve, aktivistëve në internet dhe përdoruesve të tjerë në kontekstin e agresionit rus në Ukrainë, duke shqiptuar dënime me burg. Këto praktika shtrihen edhe në ndërhyrje në proceset zgjedhore të vendeve të tjera.

Metodat dhe teknikat

Propaganda dhe dezinformimi

Kontrolli i informacionit dhe narrativave konsiderohet kyç për sigurinë e regjimit. Në një botë autoritare, kontrolli i mjedisit të informacionit është thelbësor, pasi i njëjti formëson drejtpërdrejt gatishmërinë e qytetarëve për t’u bashkuar me grupet e opozitës, për të marrë pjesë në protesta dhe për t’u përfshirë në aktivitete kundër regjimit. Kjo është një zonë ku Rusia, së bashku me Kinën, luan një rol udhëheqës. Kremlini ushqen hapësirën e kontrolluar në internet me narrativa pro regjimit, duke larguar vëmendjen nga veprimet e regjimit, duke përhapur lajmet dhe duke nxitur konfuzion dhe pasiguri duke promovuar narrativa alternative rreth ngjarjeve, siç ishte rasti pas pushtimit të Ukrainës, në mënyrë që të bindë publikun e brendshëm për korrektësinë dhe justifikimin e “operacionit special ushtarak”.

Mbikëqyrja

Platformat e mediave sociale ofrojnë një bollëk të dhënash për aktivitetet e individëve, praninë në internet dhe opinionet, të cilat u bënë të dukshme për publikun e gjerë pas skandalit të Cambridge Analytica. Në prill 2018, themeluesi dhe shefi i Facebook, Mark Zuckerberg dëshmoi në dy seanca dëgjimore në Kongres për Rolin e kompanisë në skandalin e Cambridge Analytica, kur u zbulua se Facebook kishte ekspozuar të dhënat e afro 87 milionë përdoruesve në shfrytëzim politik. Rasti është një shembull i hapur se si të dhënat personale po përdoren gjithnjë e më shumë për të ndikuar në rezultatet e zgjedhjeve. Një nga metodat kryesore të mbikëqyrjes përfshin gjurmimin e postimeve publike dhe komunikimeve private në platformat e mediave sociale. Duke pasur parasysh bollëkun e të dhënave personale dhe opinioneve të shpërndara në këto rrjete, këto platforma ofrojnë një burim të pasur informacioni për regjimet që duan të monitorojnë qytetarët e tyre. Kjo varion nga gjurmimi i ndjenjave publike dhe identifikimi i pakënaqësisë së qytetarëve deri te veçimi i individëve që shprehin mosmarrëveshje ose kundërshtim ndaj regjimit. Hulumtimet tregojnë, për shembull, se qeveria kineze përdor mjete digjitale për të parashikuar ngjarje që mund të krijojnë pika të nxehta për trazira, më pas aplikon në mënyrë parandaluese shtypjen për të reduktuar mosmarrëveshjet përpara se të përhapet pakënaqësia.

Censura

Regjimet shpesh kontrollojnë platformat e mediave sociale, duke censuruar përmbajtjen kritike ndaj qeverisë ose duke sfiduar narrativën zyrtare. Kjo mund të përfshijë bllokimin e përdoruesve të caktuar, heqjen e postimeve apo edhe mbylljen e plotë të platformave. Censura e internetit është ndoshta mënyra më e qartë se si regjimet autoritare përdorin mjete digjitale për shtypje. Kina, për shembull, operon atë që njihet si Firewall-i i Madh – aktualisht sistemi më i gjerë i censurës në botë, një sipërmarrje e përbashkët e qeverisë, teknologjisë dhe kompanive të telekomunikacionit që punojnë së bashku për të transmetuar përmbajtjen që regjimi i konsideron të dëmshme.

Frikësim, diskreditim

Regjimet mund të përdorin mediat sociale për të ngacmuar, frikësuar ose kërcënuar kritikët. Kjo mund të përfshijë doxxing (zbulimi publik i informacionit privat për një individ), ngacmimet në internet, apo edhe kërcënimet e dhunës. Një raport i vitit 2020 nga Instituti i Internetit i Oksfordit thotë se u gjetën prova në pesëdhjetë e nëntë vende që trollët përdoren për të sulmuar, njollosur dhe ngacmuar kundërshtarët politikë, aktivistët ose gazetarët në mediat sociale. Përveçse janë krijuar për përhapjen e dezinformatave dhe për të rritur shtrirjen e propagandës shtetërore, rrjetet bot dhe troll mund të drejtohen për të synuar individë ose grupe që janë kritikë të regjimit. Nëpërmjet mjeteve të mbikëqyrjes së rrjetit, mund të identifikohen zërat e disidentëve, të cilët më pas mund të shënjestrohen për ngacmim si në internet ashtu edhe në ofin. Një mbikëqyrje e tillë shpesh shkon krah për krah me frikësimin, ku regjimet përdorin ligje për të shtypur lirinë e fjalës dhe për të ndëshkuar kritikët me privim lirie, dhunë fizike dhe në internet.

Studimi synon të nxjerrë në pah fenomenin e autoritarizmit digjital dhe keqpërdorimin e mediave sociale nga regjimet autoritare, duke demonstruar taktikat që ata përdorin dhe se si ato ndikojnë në proceset dhe institucionet demokratike.

Qëllimi është të kontribuojë në zhvillimin e ndërgjegjësimit, strategjive dhe politikave për të mbrojtur vlerat demokratike dhe liberale.