Ballafaqimi i zgjuar i goditjeve të inflacionit

Kohët e fundit, Maqedonia po përballet me një numër më të madh sfidash ekonomike. Raporti i rregullt ekonomik i fundit i Bankës Botërore konfirmon pikërisht këto sfida. Pas një rënie prej -4.7% të PBB-së reale në vitin 2020, vendi përjetoi rritje prej 3.9% në vitin 2021, vetëm për t’u përballur me një stagnacion në vitin 2022 për shkak të ndikimit të pushtimit rus të Ukrainës.

Pavarësisht këtyre dështimeve, ekzistojnë zgjidhje që mund të kontribuojnë në promovimin e rritjes së qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse të ekonomisë.

Për të pasur një kuptim gjithëpërfshirës të sfidave ekonomike me të cilat përballet Maqedonia, është e domosdoshme të merren parasysh bazat e tyre teorike dhe implikimet praktike.

Ulja e presioneve inflacioniste

Një nga sfidat e rëndësishme është inflacioni i lartë, i cili, i nxitur nga çmimet e ushqimeve dhe energjisë, në vitin 2022 arriti nivelin më të lartë në dy dekadat e fundit. Në vitin 2022, norma e inflacionit ishte mesatarisht 14.2%, me mbi 75% përfshirje të rritjes së çmimeve të ushqimeve dhe energjisë. Gjithashtu, inflacioni bazë mbeti i lartë me 7.1% në vitin 2022.

Qeveria ka ndërmarrë hapa për uljen e çmimeve të ushqimeve, por pritshmëritë për inflacionin mbeten të larta. Për të adresuar këtë çështje, Banka Kombëtare ka shtrënguar politikën monetare dhe qeveria duhet të zbatojë reforma strukturore për të promovuar një rritje të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse ekonomike.

Kjo përfshin masa për të mbështetur efiçencën e energjisë dhe tranzicionin e gjelbër, të cilat do të ndihmojnë në zbutjen e presioneve inflacioniste dhe do të kontribuojnë në një të ardhme më të qëndrueshme.

Teoria – inflacioni i lartë shpesh i atribuohet rritjes së ofertës monetare, e cila çon në një rritje të kërkesës për mallra dhe shërbime dhe rrit çmimet e tyre. Në rastin e Maqedonisë, inflacioni i lartë nxitet nga çmimet e ushqimeve dhe energjisë, të cilat ndikohen si nga faktorët vendas ashtu edhe nga ato globale, si ndërprerjet e zinxhirit të furnizimit, tensionet gjeopolitike dhe ndryshimet klimatike.

Praktika – ulja e fuqisë blerëse për konsumatorët, rritja e kostove të prodhimit për bizneset dhe nivelet potencialisht më të ulëta të investimeve të huaja për shkak të paqëndrueshmërisë makroekonomike janë dukuri të zakonshme.

Vendimi i Bankës Kombëtare për shtrëngimin e politikës monetare synon uljen e presioneve inflacioniste duke rritur koston e huamarrjes, e cila mund të ngadalësojë rritjen ekonomike në afat të shkurtër, por mund të sjellë një mjedis ekonomik më të qëndrueshëm në terma afatgjatë.

Forcimi i eksporteve dhe reduktimi i importeve

Një sfidë tjetër është zgjerimi i deficitit tregtar, i cili do të arrijë në 26.8% të PBB-së në vitin 2022. Qeveria duhet të punojë në iniciativa për të nxitur eksportet dhe për të reduktuar importet, duke përfshirë marrëveshjet tregtare me vendet e tjera dhe mbështetjen për bizneset vendase për të prodhuar më shumë mallra për eksport.

Kjo jo vetëm që do të ndihmojë në balancimin e deficitit tregtar, por gjithashtu do të krijojë më shumë mundësi punësimi.

Teoria – një deficit tregtar ndodh kur një vend importon më shumë mallra dhe shërbime sesa eksporton. Kjo mund të çojë në uljen e rezervave valutore të vendit, gjë që mund të ndikojë në kursin e këmbimit dhe në rritjen ekonomike. Anasjelltas, një suficit tregtar ndodh kur një vend eksporton më shumë se sa importon, gjë që mund të çojë në një rritje të rezervave valutore dhe rritje ekonomike.

Praktika – deficitet tregtare mund të çojnë në nivele më të larta të borxhit të jashtëm dhe rritje të mbështetjes në huamarrjen e huaj, gjë që mund ta bëjë një vend të prekshëm ndaj goditjeve të jashtme si ndryshimet në normat e interesit ose kursin e këmbimit. Për më tepër, një deficit tregtar mund të çojë në humbje të vendeve të punës dhe një reduktim të prodhimit vendas, pasi importet zëvendësojnë mallrat dhe shërbimet e prodhuara në vend.

Shkalla e lartë e papunësisë së të rinjve

Tregu i punës është gjithashtu një shqetësim urgjent, me përqindje të ulëta të pjesëmarrjes në fuqinë punëtore, norma të ngecura të punësimit dhe papunësi të lartë të të rinjve.

Shkalla e pjesëmarrjes është rreth 55%, me një hendek të konsiderueshëm mbi 21 pikë përqindje midis burrave dhe grave. Shkalla e punësimit mbetet rreth 47%, ndërsa shkalla e papunësisë ka rënë lehtë në 14.4%. Megjithatë, papunësia e të rinjve mbetet e lartë në 31.8%, më shumë se dyfishi i mesatares së BE-së.

Imigrimi dhe plakja e popullsisë kanë rezultuar në mungesë të fuqisë punëtore dhe nivele të larta të vendeve të lira të punës në sektorë të caktuar. Qeveria duhet të fokusohet në promovimin e programeve të arsimit dhe trajnimit për të pajisur të rinjtë me aftësitë e nevojshme për tregun e punës dhe për të ulur normat e papunësisë. Këto përpjekje duhet të synojnë të ofrojnë mundësi më të mira, për të gjithë për të përmirësuar cilësinë e jetës së tyre.

Teoria – shkalla e ulët e pjesëmarrjes në fuqinë punëtore, nivelet e stanjuara të punësimit dhe papunësia e lartë e të rinjve mund të çojnë në ulje të rritjes ekonomike, pabarazi të të ardhurave dhe trazira sociale. Përveç kësaj, emigracioni dhe plakja e popullsisë mund të përkeqësojnë mungesën e fuqisë punëtore dhe të rezultojnë në një fuqi punëtore më pak produktive.

Praktika – emigrimi i punëtorëve të kualifikuar ndodh për shkak të mungesës së mundësive për punë që rezulton në ikjen e trurit dhe mund të zvogëlojë disponueshmërinë e kapitalit njerëzor, gjë që mund të pengojë potencialin afatgjatë të rritjes së ekonomisë. Për më tepër, mospërputhjet midis aftësive të fuqisë punëtore dhe nevojave të tregut të punës shkaktojnë mungesë të punëtorëve të kualifikuar në sektorë të caktuar, ndërsa papunësia e lartë e të rinjve mund të rrisë kostot sociale të përfitimeve të papunësisë, programeve të mirëqenies dhe formave të tjera të ndihmës.

Kjo ushtron presion mbi pozicionin fiskal të qeverisë dhe mund të kufizojë aftësinë e saj për të investuar në fusha të tjera.

Borxhi publik dhe borxhi i garantuar publikisht pritet të rriten, duke parashikuar nivele maksimale në vitin 2025 prej 54,1% dhe 63,6% të PBB-së. Borxhi i jashtëm si përqindje e PBB-së pritet gjithashtu të rritet, duke treguar një mbështetje potencialisht më të madhe në huamarrjen e jashtme.

Për më tepër, flukset hyrëse të remitancave mund të bien paksa dhe inflacioni mund të mbetet i lartë në terma afatshkurtër. Për të zbutur efektet, qeveria duhet të punojë në masat e konsolidimit fiskal për të përmirësuar bilancin e përgjithshëm fiskal dhe për të siguruar rritje të qëndrueshme ekonomike në afat të gjatë.

Por përkundër këtyre sfidave, ka shenja pozitive të rritjes. Shërbimet kanë nxitur zgjerimin, me TIK-un dhe sektorët e tjerë të shërbimeve të lidhura me biznesin që shfaqin eksporte premtuese. Flukset hyrëse të investimeve të huaja direkte kanë ndihmuar gjithashtu në financimin e deficitit, megjithëse ka shqetësime për rritjen e niveleve të borxhit publik dhe të jashtëm.

Burimi: Respublica