Ku bota, e ku ne?

Shkruan: Mersel Bilalli

Një zonjë e pyet Princin Austriak Matthernich: “A beson Madhëria Juaj se unë jam 40 vjeç?” “Si mund të mos e besoj kur më bëni të njëjtën pyetje për 20 vjet”, u përgjigj ai.

Kjo më kujton shumë realitetin tonë, se si ne disi e bindim veten se kemi pasur një shtet për 35 vjet! Por, shpesh kur mendojmë se po themi gjysmë të vërteta, ngatërrohemi lehtësisht se cila është njëra gjysmë e cila është gjysma tjetër.

Por le të shohim se si duken ata që kanë një shtet të vërtetë!

Në provincën kineze “Chiang Uyghur”, ku ka kushte të vështira jetese, kinezët tashmë prodhojnë shumëllojshmëri ushqimesh deti, gaforre dhe peshq të shijshëm. Në rajonin ku dielli djeg deri në 50 gradë gjatë ditës dhe nën zero natën, kinezët e transformojnë në një biznes tërheqës dhe një klimë të butë. “Shkretëtira” të tilla të pafavorshme pa florë dhe faunë përbëjnë 32% të territorit të Kinës. Por tani atje po ndodh një mrekulli e faunës, por edhe e turistëve nga e gjithë bota. Rajoni Taklamakan (në përkthim – “vend i shkretë”), me madhësinë e Gjermanisë, me malet Tianshan, Pamir dhe Karakorum, është shndërruar në një “oaz” për prodhimin e peshkut, gaforreve dhe ushqimeve të tjera të detit, si dhe në një atraksion turistik “bumi”. “Uji i detit” vjen nga lumenjtë e kripur Tarim, Yarlung dhe Tsangpo që burojnë në Himalaje dhe Tibet.

Vitin e kaluar, kinezët fituan mbi tre miliardë dollarë nga një projekt kaq i çuditshëm eksperimental. Nga “natyra e vdekur” ata krijuan një atraksion turistik të gjallë me ushqime të shijshme “deti”. Projekti “Yunnan” deri më tani ka kushtuar rreth 12 miliardë dollarë, por ky është vetëm fillimi. Ura Huajiang mbi Kanionin e Madh në provincën Guizhou është hapur për trafik atje, duke e shkurtuar udhëtimin dy-orësh nëpër kanion në vetëm dy minuta. Projekti është një shembull se si mjediset djallëzore shndërrohen në parajsë, ndryshe nga ne që e shndërrojmë parajsën në ferr.

Bota po ndryshon me një ritëm të shpejtë. Dhe Afrika e zezë nuk është më aq e zezë. Atje ka një zhvillim të fortë ekonomik, madje edhe zbutjen e Saharasë, e cila po bëhet ngadalë një pikë kyçe në tranzicionin global të energjisë. Projekti “DESERTEC”, me ferma të shumta diellore në shkretëtirë, ka një potencial të madh për të shfrytëzuar diellin e shkretëtirës. “DESERTEC” tashmë po planifikon të transmetojë energji elektrike në Evropë nëpërmjet kabllove nënujore, gjë që do të zvogëlojë varësinë nga lëndët djegëse fosile që ndotin mjedisin. Ekziston edhe projekti “NOOR” me një kapacitet prej 580 MW, i cili do të jetë një moment historik për Afrikën dhe Evropën.

Azia Jugore po përjeton një “bum” ekonomik!

Vitin e kaluar, shtatë nga dhjetë ekonomitë me rritjen më të shpejtë në botë ishin në Azi (veçanarisht Kina, India, Koreja e Jugut, Malajzia dhe Vietnami). Katër “Tigrat Aziatikë” ose “Dragojtë Aziatikë” janë terma që përdoren për të përshkruar ekonomitë shumë të zhvilluara të Hong Kongut, Singaporit, Koresë së Jugut dhe Tajvanit. Epiteti “Luani Aziatik” është i rezervuar për mrekullinë ekonomike të Indisë.

Rritja e shpejtë e Indisë filloi në vitin 2014, por mrekullia ekonomike ndodhi gjatë dy mandateve të Kryeministrit Narendra Modi. Ekonomia e vendit pritet të kalojë shifrën prej 5 trilion dollarësh deri në vitin 2025. Cilësia e infrastrukturës së re të Indisë është vetëm një nga shumë arsyet për këtë bum ekonomik. Vlera e tregut të Indisë pritet të dyfishohet deri në vitin 2030. India është në rrugën e duhur për t’u bërë ekonomia e tretë më e madhe në botë, duke u hedhur nga vendi i saj i pestë aktual. Plani i Modit është të rrisë të ardhurat për frymë në 4,418 dollarë nga 2,500 dollarët aktualë në gjashtë vitet e ardhshme.

Nga ana tjetër, prodhimi i brendshëm bruto i Indonezisë po rritet vazhdimisht falë investimeve. Ajo ka rritjen më të lartë ekonomike në Azinë Juglindore, duke tejkaluar madje edhe Kinën! FMN-ja vlerësoi se ekonomia indoneziane do të rritet me pesë përqind në vitin 2025. Kjo do të thoshte se Indonezia gjithashtu i përket grupit të ekonomive aziatike me rritje të shpejtë.

Izrael: “Oazë shkretëtire!”

Shteti i Izraelit është territorialisht më i vogël se Maqedonia dhe mbështet rreth 10 milionë banorë, të cilët jetojnë me një standard jetese gjashtë herë më të lartë se i yni. Edhe pse vendi është në luftë të vazhdueshme për 75 vjet, ai ka shënuar rritje të fortë ekonomike për vite me radhë. Vetëm 30 përqind e territorit të tij është tokë e punueshme, por ata e kanë shndërruar shkretëtirën në tokë pjellore. Izraelitët mund të ëndërrojnë për fushat tona, dhe nëse do t’i kishin, do të bëheshin një superfuqi bujqësore. Ka pak ujë atje, kështu që ata duhet të shkripojnë ujin e detit, të cilin e përdorin në plantacione të mëdha (sistemi “pikëzues”). Prodhimi është i lidhur ngushtë me shkencën dhe metodat teknologjikisht të sofistikuara për një rritje jashtëzakonisht të madhe të rendimenteve dhe cilësisë. Izraeli furnizon Evropën me perime dhe fruta në dimër, kështu që me meritë mban epitetin – “Plantazhi i Evropës”. Saul Singer, autor i librit “The Story of Israel’s Miracle” , thotë: vetëm një izraelit mund ta arrijë këtë.

Afrika po përjeton gjithashtu një rritje të fortë!

Disa vende afrikane që dikur ishin fise po përjetojnë gjithashtu një bum ekonomik. Nigeria është ekonomia kryesore afrikane me një PBB prej 477 miliardë dollarësh dhe është në krye të listës së vendeve më të pasura afrikane. “Africa News” thekson se ky vend pretendon ta rrisë PBB-në e tij në 915 miliardë dollarë deri në vitin 2028. Pas saj vjen Egjipti si fuqia e dytë ekonomike në Afrikë, e cila investon shumë, veçanërisht në turizëm. Shkalla e papunësisë në Gana, 25 vjet më parë, ishte 73%, por tani është vetëm 5%, dhe standardi i jetesës është rritur me një shifër të pabesueshme prej 15 herësh. Zhvillimi i saj i ekuilibruar në të gjitha 216 komunat është një shembull jo vetëm për Afrikën, por edhe për të gjithë botën. Bumi ekonomik po ndiqet edhe nga shumë vende të tjera afrikane që më parë ishin të varfra: Namibia, Angola, Tanzania, Mozambiku dhe madje edhe Etiopia, e cila deri një dekadë më parë ishte simbol i vdekjes nga uria, dhe tani është ndër 14 vendet me rritjen më të shpejtë në botë.

E ku është Maqedonia?!

Ajo është aty ku ishte 35 vjet më parë. Përgjithmonë ose në një udhëkryq ose në një rrethrrotullim. Por tashmë e përgjysmuar, sepse i trajtojnë gjërat me gjysmë mendjeje. Në vend që të shikojë drejt së ardhmes së vërtetë, ajo merr të kaluarën e rreme. Varret historike diktojnë ardhmërinë tonë! Një e ardhme që vritet nga e kaluara qesharake. Në Evropë, trenat udhëtojnë me 350 km në orë, në Kinë dhe Japoni mbi 500 km në orë, dhe ne, të bllokuar në shina të ndryshkura, qajmë për fatin e trishtuar që i kemi sjellë vetes. Për tridhjetë e pesë vjet kemi krijuar universitete që prodhojnë shumë analfabetë! Kemi krijuar një administratë joprofesionale, ekonomi pa kompas, shëndetësi të sëmurë dhe bujqësi të tharë. Kinezët thonë se një vend i tillë mund të mbështeste 25 milionë njerëz me një standard jetese shumë më të lartë. Ne mbyllim sytë ndaj miliardave të vjedhura kurse hapim sytë për gjuhët e tjera! Me një mendje të robëruar, kemi arritur në një gjendje të robëruar. Njerëz të margjinalizuar janë bëhen zotër të lumturisë së tyre dhe të fatkeqësisë sonë.

Ekspertët botërorë të zhvillimit mendojnë se vendi ynë mund të bëjë një bum zhvillimi me 1) bujqësi dhe blegtori moderne, 2) turizëm rural modern, 3) ambiente moderne spa: 4) me qendra rekreative, qendra skijimi, etj. E gjithë kjo e shoqëruar me reklama të forta, transport të organizuar të lirë, fluturime çarter, etj. Por, shteti nuk ka iniciativë, asnjë ofertë, asnjë ide. Austria nuk ka det, por të ardhurat e saj nga turizmi janë pothuajse të njëjta me Italinë, e cila është e rrethuar nga deti.

Duhet të pyesim veten – çfarë na ndodhi saktësisht që u tejkaluam nga vendet fqinje që ishin 30 vjet pas nesh (Bullgaria, Rumania, Shqipëria)?! Ato janë në BE ose në portat e saj, kurse te ne qahet për 35 vjet për fatin e pafat që krijuam vetë.

Shteti normal duhet të parashohë zona zhvillimi në çdo fshat dhe qytet, të ketë oferta publike në dispozicion në një procedurë të shkurtër dhe të thjeshtë. Duhet t’i edukojë të rinjtë se bujqësia dhe blegtoria janë një privilegj moral dhe material, jo turp. Ato janë vlera, jo nënvlerësime. Arat tona janë kryesisht të pambjella. Mungojnë kujdesi bazë. Sipërfaqe të gjera të fushave tona janë të papërdorura, ose janë të mbjella me produkte që kanë një çmim të ulët. Kinezët janë të ndryshëm nga ne sepse ata bëjnë gjithçka nga hiçi, dhe ne asgjë nga gjithçka! Fatkeqësisht, njerëzit këtu, edhe kur lavdërojnë Zotin, ndjekin djallin. Ne vazhdojmë të luftojmë primitivizmin me një dozë edhe më të madhe primitivizmi.