Gjykata Kushtetuese e RMV-së duhet të jetë autonome dhe rezistente nga ndikimet politike, ekspertët sugjerojnë ndryshime ligjore
Miratimi i një ligji për Gjykatën Kushtetuese është hap i domosdoshëm drejt forcimit të pavarësisë dhe transparencës së saj, në përputhje me standardet evropiane, u konstatua ndër të tjera në tryezën e rrumbullakët të organizuar nga Gjykata Kushtetuese në bashkëpunim me Delegacionin e BE-së dhe Misionin e OSBE-së. Diskutimet theksuan nevojën për rregullim më të qartë të statusit, kompetencave dhe përzgjedhjes së gjyqtarëve, si dhe për futjen e mekanizmave që sigurojnë kontroll më efektiv të kushtetutshmërisë. U kërkua krijimi i një baze të fortë ligjore që shmang mbivendosjet, garanton hierarki të qartë normative dhe rrit besimin e qytetarëve në institucion. Gjithashtu, u nënvizua rëndësia e zbatimit praktik të normave dhe harmonizimit me modelet evropiane të funksionimit të gjykatave kushtetuese. U konstatua se një ligj i tillë do të rriste qartësinë, koherencën dhe efikasitetin e punës së Gjykatës Kushtetuese, transmeton Portalb.mk.
Temë u quajt “Identifikimi i elementëve kryesorë për një projektligj për Gjykatën Kushtetuese”. Ngjarja u hap nga kryetari i Gjykatës Kushtetuese, Darko Kostadinovski, dhe Simona Jordanov, zyrtare kombëtare për sundimin e ligjit në Misionin e OSBE-së në Shkup.
Kryetari Kostadinovski përshëndeti mbështetjen për iniciativën për një debat më të gjerë dhe më të thellë nga ekspertët mbi një temë me rëndësi të jashtëzakonshme për rendin kushtetues dhe punën e Gjykatës. Ai theksoi se është e nevojshme të rregullohet në mënyrë sistematike çështja e statusit, kompetencave dhe zgjedhjes së gjyqtarëve kushtetues, gjë që do të garantojë autonominë dhe pavarësinë e Gjykatës.
“E kam shprehur publikisht qëndrimin tim për këtë temë dhe qëndrimi im është i qartë – po, nevojitet një ligj për Gjykatën Kushtetuese, por jo çfarëdo ligji. Vetëm me ndërhyrjen kushtetuese dhe miratimin e një ligji 2/3 ose një ligji kushtetues duke ndjekur shembullin e modelit kroat mund të sigurohet vërtet pavarësia dhe autonomia e saj. Një ligj i tillë do të mundësojë transparencë në punën e Gjykatës, qytetarët do të dinë se kush janë gjyqtarët e tyre kushtetues dhe si vendosin ata, dhe besimi në institucion do të forcohet. Në këtë kontekst, theksova nevojën për një debat më të gjerë dhe më gjithëpërfshirës mbi çështjet jashtëzakonisht të rëndësishme që lidhen me organizimin e punës, statusin dhe zgjedhjen e gjyqtarëve. Garancia e vërtetë për një Gjykatë Kushtetuese të pavarur, megjithatë, nuk qëndron vetëm në normat e shkruara, por në kulturën kushtetuese dhe ligjore të një shoqërie”, tha Kostadinovski.
Gjyqtarët Osman Kadriu, Tatjana Vasiq-Bozaxhieva dhe Fatmir Skender paraqitën gjithashtu qëndrimet e tyre mbi temën.
Gjyqtari Kadriu iu referua nevojës për ndryshime kushtetuese dhe rregullim më të gjerë ligjor të çështjeve që lidhen me Gjykatën Kushtetuese. Ai theksoi se teksti ekzistues kushtetues është i kufizuar dhe jo mjaftueshëm i saktë në aspektin e mbulimit të çështjes me të cilën merret Gjykata.
“Ekzistojnë dy boshllëqe të tjera serioze ligjore kur bëhet fjalë për rregullimin e legjislacionit mbi Gjykatën Kushtetuese. Së pari, vetë Kushtetuta përcakton që procedurat do të përpunohen në Akt. Por pyetja është nëse Kushtetuta duhet të hapet më gjerësisht, pasi përmban dispozita sipërfaqësore dhe të paspecifikuara mbi Gjykatën. Është e pamundur të mbulohet e gjithë çështja e Gjykatës Kushtetuese në gjashtë nene. Duhet të specifikohet pjesa me vlerësimin e kushtetutshmërisë, çfarë nënkuptohet me “avokat i shquar” dhe duhet të merret në konsideratë futja e një ankese kushtetuese me zgjerimin e mbrojtjes së të drejtave të njeriut”, theksoi Kadriu.
Gjyqtarja Tatjana Vasiq-Bozaxhieva thekson se Gjykata Kushtetuese duhet të ketë bazë të fortë kushtetuese. Ajo përmendi shembullin e Gjermanisë si një model frymëzues: në dhjetor 2024, Bundestagu gjerman miratoi amendamente kushtetuese historike që forcuan ndjeshëm pavarësinë e Gjykatës Kushtetuese Federale (Bundesverfassungsgericht), e cila ekziston për më shumë se 70 vjet, konsiderohet gjykata kushtetuese më e fuqishme në Evropë dhe gëzon një reputacion të lartë si një organ autonom dhe i paanshëm. Reforma mori mbështetje të gjerë politike – nga partitë në pushtet SPD, të Gjelbërit dhe FDP, si dhe nga opozita CDU/CSU – duke demonstruar konsensus, pjekuri demokratike dhe angazhim për të mbrojtur pavarësinë e gjyqësorit.
“Ky shembull tregon qartë se mbrojtja e pavarësisë dhe stabilitetit të gjykatës kushtetuese është një çështje jopartiake me rëndësi thelbësore për sundimin e ligjit. Gjykatat kushtetuese duhet të mbeten autonome dhe rezistente ndaj ndikimeve të politikës së përditshme, si një shtyllë e sundimit të ligjit – një mësim që është gjithashtu i rëndësishëm për forcimin e Gjykatës Kushtetuese në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Nevojiten reforma, veçanërisht për të hedhur një themel të fortë në Kushtetutë, pas së cilës çështjet kryesore mund të elaborohen në Ligj. Ndoshta duhet të shqyrtojmë futjen e kompetencave të reja, siç është kontrolli parandalues i kushtetutshmërisë (ex ante), i cili i lejon gjykatës të ndërhyjë para miratimit të një ligji, gjë që do t’i lejonte Parlamentit të konsultohet me Gjykatën para miratimit të ligjeve”, tha Bozaxhieva.
Gjyqtari Fatmir Skender trajtoi çështje që lidhen me juridiksionin dhe ndërlidhjen e akteve të Gjykatës me ligje të tjera. Ai theksoi rëndësinë e krijimit të një hierarkie të qartë ligjore dhe shmangies së situatave të rregulloreve ligjore që mbivendosen ose kundërshtojnë njëra-tjetrën.
“Sipas mendimit tim, është e nevojshme të bëhet një dallim i qartë në dispozitat e Kushtetutës që lidhen me kompetencat dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese. Duhet të dihet saktësisht se çfarë duhet të përmbajë Kushtetuta, domethënë cilat çështje do të rregullohen nga dispozitat e Kushtetutës dhe cilat nga ligji kushtetues dhe Akti i Gjykatës. Kushtetuta duhet të parashikojë gjithashtu kompetencën e Gjykatës Kushtetuese për të qenë në gjendje të zgjidhë konfliktet e ligjeve dhe akteve nënligjore horizontalisht. Kjo për shkak se në transaksionet juridike ekzistojnë dy, dhe ndoshta më shumë, rregullore që rregullojnë të njëjtën çështje në mënyra të ndryshme. Kjo shkel parimin e sigurisë juridike të qytetarëve, i cili lidhet drejtpërdrejt me parimin kushtetues të sundimit të ligjit të përmbajtur në nenin 8, paragrafi 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë. Në këtë mënyrë, do të vendoset nënshtrimi hierarkik dhe vertikal midis Kushtetutës, Ligjit Kushtetues dhe Aktit të Gjykatës”, theksoi Skenderi.
Përfaqësues nga komuniteti akademik dhe ekspertë të angazhuar përmes projektit IPA 3 gjithashtu shprehën mendimet e tyre në tryezën e rrumbullakët.
Jeton Shasivari, nga Universiteti i Evropës Juglindore, theksoi se një kuadër normativ cilësor është i nevojshëm, por nuk është i mjaftueshëm në vetvete nëse nuk zbatohet në praktikë nga institucionet.
“Edhe korniza normative me cilësinë më të lartë për Gjykatën Kushtetuese nuk është një faktor vendimtar në vetvete, sepse në çdo rast detyra kryesore në ushtrimin e kontrollit kushtetues është ende në duart e Gjykatës Kushtetuese dhe jo të ligjvënësit. Sa i përket standardit kushtetues: jurist i shquar, interpretimi politik i kësaj shprehjeje do të thotë një kualifikim politik që mund të transformohet lehtësisht në realitet në një jurist të përshtatshëm politikisht dhe është i parëndësishëm për interpretimin ligjor. Në teorinë kushtetuese-juridike, interpretimi ligjor nuk ka ndërtuar një qëndrim të vetëm mbi modelin e përsosur të një juristi të shquar sepse është një koncept i pacaktuar që nuk mund të përcaktohet nga një dispozitë, por mund të objektivizohet vetëm nga kushte të caktuara faktike”, tha Shasivari.
Në këtë aktivitet u prezantua një Analizë e nevojës për miratimin e një Ligji për Gjykatën Kushtetuese, e përgatitur nga eksperti i lartë i angazhuar përmes projektit të BE-së, Martin Sopronov.
Sipas gjetjeve në Analizë, një Ligj i veçantë për Gjykatën Kushtetuese do të forcojë qartësinë, koherencën, legjitimitetin dhe llogaridhënien e Gjykatës. Në mënyrë shtesë, miratimi i Ligjit për Gjykatën Kushtetuese është në përputhje me harmonizimin me praktikat dhe shembujt evropianë dhe zbatimin e rekomandimeve të Komisionit të Venedikut, pa cenuar autonominë e Gjykatës në aspektin e rregullimit autonom të procedurave dhe mënyrës së punës. Gjatë miratimit të një ligji të veçantë për Gjykatën Kushtetuese, duhet të merren parasysh: statusi dhe garancitë institucionale, përzgjedhja dhe pavarësia e gjyqtarëve, si dhe pagat e tyre, kushtet themelore për fillimin e procedurave, efektet juridike të vendimeve, pavarësia financiare dhe administrative si një lloj garancie kundër ndikimeve politike, thuhet në Analizën për identifikimin e elementeve kryesore të Ligjit për Gjykatën Kushtetuese.
Komisioni Evropian në shtator publikoi tabelën e rezultateve të Programit të Zhvillimit dhe Reformës në Ballkanin Perëndimor , ku Maqedonia kishte përparim modest. Sipas tabelës zyrtare të Mekanizmit të reformës dhe rritjes, Maqedonia ka përmbushur vetëm 2 nga 5 hapat e planifikuar deri në dhjetor 2024, ose 40% të detyrimeve të parashikuara. Për këtë, ajo mori rreth 8.5 milionë euro. Megjithatë, kur bëhet fjalë për objektivat që duhen arritur deri në fund të vitit 2025 – pamja është dukshëm më e keqe: asnjë nga 19 reformat e planifikuara nuk është zbatuar. Midis këtyre reformave kërkohen edhe ata në fushën e drejtësisë.