Teknologjitë digjitale dhe dhuna me bazë gjinore
Hulumtimi mbi dhunën me bazë gjinore do të duhet të përqendrohet në rolin e teknologjive digjitale në shtypjen gjinore, në rezistencën globale ndaj saj dhe në rimëkëmbjen, duke zbuluar ndërveprimet komplekse ndërmjet përgjigjeve të shteteve, veprimeve që ata ndërmarrin (ose duhet të ndërmarrin), korporatat e prekura nga detyrimet e ligjit ndërkombëtar për të drejtat e njeriut dhe veprimet e shoqërisë civile.
Autor: Elena Mihajlova Stratilati
Burimi: Respublica
Dhuna digjitale me bazë gjinore është e shfrenuar, duke filluar nga ngacmimi i grave që janë figura publike në mediat sociale deri tek ndjekja e partnerëve intimë duke përdorur aplikacione të krijuara për këto qëllime. Megjithatë, nuk është një fenomen i ri, por një vazhdimësi e dhunës me të cilën përballen gjatë gjithë kohës gratë dhe vajzat. Dhuna kibernetike nuk ndodh në mënyrë të pavarur nga realiteti offline, ato shkojnë krah për krah. Është i njëjti mekanizëm patriarkal i manifestuar përmes një mediumi të ri.
Dhe në këtë kuptim është e rëndësishme të shihet sesi teknologjitë digjitale funksionojnë si mekanizma shtypjeje, ndërkohë që hapin mundësitë për rezistencën dhe rimëkëmbjen globale. Përdorimi i një kornize të të drejtave të njeriut është një mjet potencialisht i fuqishëm, por ende i pashfrytëzuar për identifikimin e strategjive për të luftuar dhunën digjitale me bazë gjinore.
Teknologjitë digjitale si mekanizma shtypjeje, aktivizimi dhe rimëkëmbjeje
Lidhja ndërmjet dhunës me bazë gjinore dhe teknologjisë nuk është asgjë e re. Shfaqja “Gaslight” e vitit 1938 përmendet shpesh në literaturë si një ilustrim i gjallë i një abuzimi të mëhershëm të lehtësuar teknologjik, në rastin e një burri viktorian që manipulon llambat e gazit të shtëpisë (për t’u dridhur dhe errësuar papritur) në mënyrë që ta bëjë gruan e tij të dyshojë për mendjen e saj personale.
Megjithatë, siç theksojnë Barter dhe Koulu, “kompleksiteti i dhunës me bazë gjinore dhe format digjitale të teknologjive si mekanizma të shtypjes, aktivizmit dhe rimëkëmbjes janë njohur vetëm kohët e fundit”.
Teknologjia digjitale po përdoret sot për të lehtësuar format e dhunës me bazë gjinore që edhe vetëm disa dekada më parë dukeshin të pamundura. Mund të përdoret për të kontrolluar partnerët e tanishëm ose të mëparshëm intimë, për të përndjekur dhe ngacmuar përmes mjeteve të telekomunikacionit dhe platformave të mediave sociale, dhe për të ekspozuar informacione personale ose përmbajtje fyese përmes hosteve të uebit dhe platformave të mediave sociale. Dhuna digjitale me bazë gjinore mund të marrë shumë forma: ngacmimi kibernetik, ngacmimi, ndjekja, seksualizimi i padëshiruar, abuzimi seksual i bazuar në imazhe në internet, zhvatja seksuale, doksimi, pornografia hakmarrëse, gjuha e urrejtjes në internet, trolling, turpërim seksual në internet dhe kërcënimet frikësuese për përdhunim.
Përpjekjet për të bërë një listë shteruese ose përfundimtare të dhunës digjitale me bazë gjinore janë të pamundura. Ndërsa format e reja të teknologjisë shfaqen dhe bëhen pjesë e strukturës së jetës së përditshme, ato gjithashtu u ofrojnë autorëve mënyra gjithnjë e më të mëdha për të gjurmuar, izoluar dhe kontrolluar viktimat e tyre.
Siç po vërehet, strehimoret e grave po raportojnë gjithnjë e më shumë se autorët po fshehin pajisjet GPS në kompjuterët e viktimave, makinat dhe lodrat e fëmijëve, duke i bërë këto hapësira fizike të mbrojtura më parë të cenueshme. “Teknologjia inteligjente po përdoret nga autorët për të kontrolluar nga distanca mjedisin fizik të grave përmes bravave të lidhura me internetin, altoparlantëve, termostateve dhe dritave, duke krijuar një model të ri sjelljeje për të ngacmuar, gjurmuar, ngatërruar dhe në fund të fundit frikësuar.”
Në këtë kuptim, teknologjia krijon një ndjenjë të një lloj prezence të gjithëmbarshme të autorëve në izolimin, ndëshkimin dhe poshtërimin e viktimave të dhunës me bazë gjinore. Viktimat thjesht besojnë se po vëzhgohen edhe kur nuk janë, gjë që të kujton panoptikonin e Bentamit: një koncept disiplinor i aplikuar në burgje ku një roje mund të monitorojë të burgosurit pa e ditur ata nëse janë duke u vëzhguar në të vërtetë.
Studimet e dhunës digjitale me bazë gjinore që ndërthurin rrëfimet e Fukosë për pushtetin dhe kontrollin social dhe kuptimet tradicionale të patriarkatit tregojnë sesi kudondodhja e autorëve ndryshon rrënjësisht dinamikën intime të pushtetit, me viktimat që vazhdimisht vetërregullojnë dhe konformojnë sjelljen e tyre me mënyrat që ata besojnë se janë të pranueshme për dhunuesit.
Krahas formave të drejtpërdrejta të dhunës gjinore teknologjike, po dëshmojmë gjithashtu një rritje të jashtëzakonshme të shprehjeve mizogjene, seksiste, homofobike dhe transfobike në internet. Disa gra janë veçanërisht të ekspozuara ndaj gjuhës së urrejtjes, ngacmimeve dhe synimeve nga trollët në internet, si aktivistet për të drejtat e grave, gazetaret, blogeret, videolojtaret e gjinisë femërore, figurat publike dhe politikanët.
Përveç kësaj, gratë që kanë më shumë se një karakteristikë të synuar zakonisht – për shembull, gratë me lëkurë të errët, anëtarët e feve të pakicave ose njerëzit që identifikohen si LGBTQ+ mund të kenë më shumë gjasa të shënjestrohen.
Një keqpërdorim i tillë i internetit dhe i teknologjive digjitale në përgjithësi reflekton dhe në të njëjtën kohë përforcon pabarazitë sistematike gjinore. Domethënë, teknologjitë digjitale dhe dhuna me bazë gjinore janë të ndërlidhura në nivel ndërpersonal dhe strukturor. Dhuna me bazë gjinore në nivel individual reflekton dhe përforcon dinamikat strukturore si seksizmi, racizmi dhe cisnormativiteti. Dhuna strukturore, nga ana tjetër, është dhunë ku “mund të mos ketë një person të vetëm që dëmton drejtpërdrejt një person tjetër. Dhuna është e ngulitur në strukturë dhe manifestohet si fuqi e pabarabartë dhe për rrjedhojë mundësi të pabarabarta jete”.
Dhe, natyrisht, këtu përfshihet kultura. Dhuna kulturore është “ato aspekte të kulturës, sfera simbolike e ekzistencës sonë – si feja dhe ideologjia, gjuha dhe arti, shkenca empirike dhe shkenca formale (logjika, matematika) – që mund të përdoren për të justifikuar ose legjitimuar dhunën e drejtpërdrejtë ose strukturore”. Dhe i gjithë ky ndërveprim kompleks është veçanërisht i rëndësishëm për të parë sesi teknologjia dixhitale, në neutralitetin dhe pafajësinë e saj të supozuar, natyralizon dhe përforcon dhunën me bazë gjinore.
Megjithatë, siç shpjegojnë Barter dhe Koulu, teknologjitë digjitale ofrojnë gjithashtu mundësi krijuese për aktivizmin social, rezistencën dhe rimëkëmbjen. Dhe në të vërtetë, hulumtimet e njohin teknologjinë digjitale si një mjet të fuqishëm për rezistencën globale ndaj dhunës me bazë gjinore, duke ofruar një platformë për fushatat transformuese të udhëhequra nga viktimat, si dhe një mekanizëm për ofrimin e mbështetjes për viktimat.
Si fillim, teknologjitë digjitale mundësojnë lidhjen përtej kufijve gjeografikë, duke ofruar hapësira autentike ku mund të dëgjohen viktimat e dhunës me bazë gjinore nga komunitete gjeografikisht të largëta dhe të ndryshme. Fushatat globale të tilla si lëvizjet #metoo dhe #timesup kanë demonstruar potencialin e mjedisit digjital për të demokratizuar aksesin në zë dhe për të sfiduar përjashtimin, duke krijuar solidaritet që përshkon ndarjet kombëtare. Për më tepër, teknologjitë digjitale po përdoren gjithashtu për të ofruar shërbime të traumës për viktimat që funksionojnë si një mjet i arritshëm mbështetjeje, pavarësisht nga kujdesi për fëmijët dhe përgjegjësitë e punës.
Megjithatë, Barter dhe Koulu paralajmërojnë se aksesi në teknologjinë digjitale nuk shpërndahet në mënyrë të barabartë dhe mund të varet nga një sërë rrethanash (të tilla si ruraliteti dhe qasja në infrastrukturën digjitale, aksesi në pajisjet digjitale, aftësia e kufizuar dhe shkrim-leximi digjital) që mund të përkeqësojnë marrëdhëniet e pushtetit apo fuqisë që janë të qenësishme në shumë forma të dhunës me bazë gjinore.
Për më tepër, vetë pabarazitë digjitale në këtë kuptim “minojnë idenë e një lëvizjeje kiberfeministe ‘universale’, e cila vetëm thekson se si aktivizmi në internet duhet të lidhet ngushtë me lëvizjet e rezistencës në terren për ta bërë atë të aksesueshëm për gratë dhe vajzat të cilëve u mungon aksesi digjital.”
Gjithashtu me interes janë fushatat online që trajtojnë diskursin e të rinjve dhe rrezikun e dhunës me bazë gjinore, të tilla si fushatat e edukimit në lidhje me seksting që trajtonin presionet ndaj të rinjve për të marrë dhe shpërndarë imazhe, foto ose video me përmbajtje seksuale nëpërmjet pajisjeve celulare, rrjeteve sociale ose mjete të tjera elektronike.
Megjithatë, hulumtimi në fushata të tilla arsimore të kohëve të fundit në Mbretërinë e Bashkuar ka treguar se si vetë fushatat në thelb (ri)prodhojnë dhunë simbolike duke fajësuar viktimat, duke mohuar shkeljen seksuale bazuar në imazhe dhe duke hedhur poshtë përgjegjësinë e autorëve. Kjo ngrit çështjen e nevojës për të pozicionuar siç duhet dhunën seksuale të bazuar në imazh si një formë e dhunës me bazë gjinore, duke mos mohuar të drejtat e të rinjve për të eksploruar seksualitetin e tyre në një mjedis të sigurt.
Korniza e të drejtave të njeriut si një udhërrëfyes për kornizën e luftës kundër dhunës me bazë gjinore
Dhuna me bazë gjinore e kryer përmes shtrirjes së madhe dhe të përhapur të teknologjisë mund të jetë një sfidë e madhe për ligjin dhe sistemet ligjore, për vetë institucionet ligjore.
Së pari, ngacmimi kibernetik dhe përndjekja digjitale riformësojnë natyrën gjeografike dhe hapësinore të abuzimit që çon në çështje juridiksionale. Ndërsa ligji tradicionalisht është mbështetur në supozime të integruara për aktet kriminale si të kufizuara në kohë dhe hapësirë dhe që i atribuohen individëve, dhuna me bazë gjinore në internet përfshin një gamë të gjerë sjelljesh me një shtrirje të përhapur (kohore dhe hapësinore). Përveç kësaj, lloje të ndryshme ndërmjetësuesish kanë nivele të ndryshme përfshirjeje dhe si rrjedhojë përgjegjësi të ndryshme në lidhje me lloje të ndryshme të dhunës me bazë gjinore.
Gjithashtu, dhuna me bazë gjinore është një problem kompleks që nuk mund të zgjidhet thjesht duke kriminalizuar më tej aktet e dëmshme të kryera nga përdoruesit individualë, veçanërisht për aktet fyese të normalizuara që janë të dëmshme kolektive, por shpesh individualisht nuk ngrihen në nivelin e sjelljes kriminale. Këtu mjetet juridike penale mund të kenë pasoja të padëshiruara dhe trajtimi i abuzimit me internetin kërkon përfshirjen e aktorëve privatë (siç janë kompanitë e teknologjisë që operojnë internetin komercial) në vendosjen dhe zbatimin e standardeve të pranueshme të sjelljes.” Dhe përsëri, për shkak se ligji ka të bëjë kryesisht me dhunën ndërpersonale dhe mjetet juridike, ai mbetet (të paktën pjesërisht) i verbër ndaj themeleve strukturore të teknologjisë dhe dhunës që dëmtojnë në mënyrë disproporcionale komunitetet që kërkojnë barazi. Kështu, çështja e sigurimit të aksesit në drejtësi dhe garancive ligjore për dhunën digjitale me bazë gjinore mbetet një sfidë.
Dhe këtu korniza e të drejtave të njeriut ka një rol kyç.
Trajtimi i dhunës me bazë gjinore në internet do të kërkojë që kompanitë e teknologjisë që operojnë internetin komercial të ndërhyjnë për të parandaluar abuzimin nëpër rrjete dhe shërbime. Dhe, siç vërejnë Suzor, Dragiewicz, Harris, Gillett, Burgess dhe Van Geelen, korporatat e telekomunikacionit dhe platformat e mediave digjitale kanë qenë të ngadalta për t’iu përgjigjur problemit të abuzimit dhe ngacmimit në internet, duke e portretizuar vazhdimisht veten si ndërmjetës neutralë. Dhe në të vërtetë, ka pak konsensus se çfarë veprimesh duhet të ndërmarrin për të zbutur dëmin e shkaktuar përmes rrjeteve të tyre.
Instrumentet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut, nga ana tjetër, ofrojnë një mundësi për të identifikuar më saktë përgjegjësitë e kompanive të telekomunikacionit dhe platformave të mediave digjitale për të zbutur dëmin e shkaktuar përmes rrjeteve të tyre dhe për të siguruar që sistemet që ato krijojnë të mos riprodhojnë pabarazinë gjinore. Në këtë kuptim, si pikë referimi apo drejtim i rëndësishëm, theksohen gjithnjë e më shumë Parimet Udhëzuese të Kombeve të Bashkuara për Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut, të cilat tashmë përcaktojnë në detaje përgjegjësitë e kompanive për respektimin e të drejtave të njeriut.
Sipas këtyre parimeve, kompanitë duhet të kryejnë kujdesin e duhur për të identifikuar ndikimin e tyre në të drejtat e njeriut. Për më tepër, ata duhet të angazhohen vazhdimisht për të ndërmarrë hapa për të siguruar që shqetësimet rreth shkeljeve të të drejtave të njeriut të identifikohen, të merren parasysh dhe të adresohen në hartimin dhe vendosjen e mjeteve teknologjike. Së fundi, kompanitë kanë gjithashtu përgjegjësinë të zhvillojnë mjete juridike efektive për shkeljet e të drejtave të njeriut, domethënë të zhvillojnë dhe zbatojnë vazhdimisht politika dhe procedura të qarta për t’iu përgjigjur abuzimit të rrjeteve të tyre.
Natyrisht, siç na kujtojnë Suzor, Dragiewicz, Harris, Gillett, Burgess dhe Van Gillen, të drejtat e njeriut nuk janë të vetëzbatueshme dhe ka të ngjarë që platformat të mos miratojnë lehtësisht standardet e të drejtave të njeriut. Kjo do të kërkojë presion të koordinuar dhe të qëndrueshëm social. Por përsëri, një nga pikat e forta të kornizës të të drejtave të njeriut është se ajo mund të sigurojë një grup specifik kërkesash për ndryshime konkrete që mund të përdoren nga grupe të ndryshme të shoqërisë civile në një mënyrë të qëndrueshme për të nxitur më mirë ndryshimet e ndërmjetësuara në internet.
Dhe së fundi, ose fillimisht, shtetet kanë detyrime të qarta sipas ligjit ndërkombëtar të të drejtave të njeriut për të zhvilluar ligje dhe procese rregullatore që inkurajojnë (ose kërkojnë) kompanitë e telekomunikacionit dhe bizneset e internetit të jenë përgjegjëse për trajtimin e dhunës me bazë gjinore në një mënyrë të pajtueshme me të drejtat e njeriut.
Sa më sipër na çon në përfundimin se hulumtimi mbi dhunën me bazë gjinore do të duhet të përqendrohet në rolin e teknologjive digjitale në shtypjen gjinore, në rezistencën globale ndaj saj dhe në rimëkëmbjen, duke zbuluar ndërveprimet komplekse ndërmjet përgjigjeve të shteteve, veprimeve që ata ndërmarrin (ose duhet të ndërmarrin), korporatat e prekura nga detyrimet e ligjit ndërkombëtar për të drejtat e njeriut dhe veprimet e shoqërisë civile.