“SAT NI JAVË!”

Ndër streset e bashkëkohësisë është edhe ndjekja e tajmingjeve, deadlineve, shqip, afateve të ndryshme në dimensionet e shumta të jetës. Jo se ashtu duam, por se ashtu janë vënë rregullat e lojës. Sëra e afatizimeve është e gjatë: duhet nisur raport drejtorit, këshillit, Ministrisë, OJQ-së, institutit, duhet aplikuar deri në filan datën për një vend të ri pune, për bursë, për inverter, për vakt studentor, për biletë më të lirë avioni, për last call, stikerin NMK duhet ngjitur veturës, , për dokumentet që mbajmë në xhepat tonë, pa të cilat s’fuksionojmë dot… Dhe në këtë furi pikash në drejtëzën e kohës gjendemi të gjithë, dikush duke u sikletosur më shumë e dikush duke implementuar një moskokëçarje që të bën të thuash “Pse s’mundem unë kështu si ky ta çoj jetën?”

Një ditë, nxorrëm nga kuleta kartelën bankiare për të bërë një pagesë në zinxhir marketesh. Dhe, opaa, transaksioni s’mund të realizohet. Pas kontrollit, shohim se i ka skaduar afati. Nxemje në kokë, emocione negative. Nga përvoja: disa vite me radhë posta s’e sjell kartelën e re në adresë, e njëjta mbetet diku në sirtaret e saj ose të filialit vendor. Telefonata: “Klient i nderuar kartela iu është nisur në adresën e shtëpisë!” Prit e prit me ditë, kot. Dhe, zgjidhja, drejt e në selinë e bankës. Një copë letër në dorë te aparati tek dera, “Person fizik”, numri 142. Në display-in e vogël mbi sportel shërbehej klienti 112. Me celularin në dorë dhe mendjen te dyqani i pajisjeve të alpinizmit, presim. Sporteli 11: një mezoburrë, diku mbi 55 vjeç. Rrëfehemi. Ia tregojmë rastin në gjuhën maqedonase, i themi që ta zhvleftësojë kartelën që është në ajër dhe të na përgatitet tjetra për javën e ardhshme që do ta marrim në dorë, në të njëjtin lokacion. Ia tregojmë odiseadën e kartelave të mbetura në askundnajë, që s’arrijnë kurrë në adresë. Përgjigjja: “Këtu faji është te institucioni publik i postës kombëtare që s’e kryen detyrën e vet me përgjegjësi, tek avashllëku i saj. S’kemi çfarë bëjmë. Do ua bëjmë një tjetër” “Kur t’vijmë ta marrim atë se do dalim në pushim dhe pa të s’bëjmë dot?” “Кој ден отприлика да дојдеме?” Dhe përgjigjja e tij e menjëhershme dhe e pastër si qumështi i nënës: “Sat ni javë da vish, t’mërkurën”. E shikoj në sy, s’më besohet. Një ndjenjë e papërshkrueshme. Shqipe e kulluar. Po lëre se shqip, po rekançe, gjuha e Lumës së Epërme. Dhe pasi bëjmë të ngritemi, pavetëdijshëm, kthehemi prapë, riulemi, ndoshta në trans nga fjalët që po na dëgjonin veshët, që s’i prisnim pasiqë gjithë biseda ishte në gjuhën maqedonase. “Pa, pi ka ini ju? Me siguri i Rekës? Pi cilit katund? Edhe unë jum rekali, Shtiravicë” – i themi. “Dysa thonë pi Krakornice, ama shumica na diftujn se imi pi Shtiravice. Pi ‘Vreskallave’” – i tregojmë. Dhe meqë mjedisi s’ishte i përshtatshëm për ta zgjatë bisedën e mbyllëm me disa fjali që nga goja e përgjigjësit dilnin aq spontanisht sa s’kishte nevojë të mendonte, bukur siç ia kishte mësuar nëna shqiptare.

Dhe pas një jave prapë te sporteli i njëjtë, por nëpunësi dikush tjetër. Pasi e marrim në dorëzim kartelën, e pyesim për zotëri A.-në nëse është “ksajde”, thotë se është brenda në zyrë, pas pak do dalë. Pritëm ca, s’ka gjë, me siguri është me klient tjetër. S’doli, u bë pak si gjatë. Vendosim t’i kthehemi obligimit tjetër të agjendës ditore. Dhe me të dalë jashtë, në rrugicën ku fryn nga të katër anët, figura e bankieristit, A-ja vetë. E përshëndesim shqip, s’e kthen. Atëherë për mirësjellje bëjmë shift në maqedonisht, i tregojmë se folëm javën e kaluar për Rekën, se para dy ditësh ishim në Mavrovë, bisedojmë për ajrin e bukur atje, për atmosferën esktra-urbane që ta heq stresin si me shkop magjik. S’u bë aty, u tregua i shurdhër për rekësinë e vet. Dhe ndahemi. Në kokën tonë menjëherë filloi avokatura e djallit: “Hej mor Zot? Po a ishte ky njeriu i njëjtë, mos na gënjyen sytë e i folëm dikujt tjetër? Dhe vetja jonë e brendshme klith: Jo në asnjë mënyrë s’gabon, ishte ky, ama bash ky rekaliu që fliste shqipen për bukuri.” “Si e ndryshoi kursin vetëm 10 metra jashtë vendit të punës?” “Sat ni java” (Sot një java) erdhi ama personi shqiptar i maqedonizuar kishte përjetuar fast-mutacion identitar. Mundet që edhe s’na njihte, ama meqë i folëm gjuhën origjinale, duhet t’i thoshte së paku nja dy fjalë shqip. Kjo tregon se trysnia sociale është një agjent që të thyen shtyllën kurrizore, që të tjetërson, të tëhuajëson kulturalisht, të bën që identiteti parak të bëhet identitet hije, invizibël, i padukshëm, i shtyrë diku në skajet e kthinës identitare, që riaktivizohet nganjëherë si relikt muzeor që s’e duron fshehjen dhe ndrydhjen absolute, çan si bima nëpër beton. Kjo nga ana tjetër është e pamjaftueshme për t’u përcjellë më tej stafeta, aty diku përfundon ndërgjegjja autentike kombëtare, brezi tjetër vazhdon me identitetin e ndajshtuar që ia zë vendin primarit, të natyrshmit. Ç’fat i zi është ky? Si mund të jetojë një njeri me dy identitete, ku maska bëhet me e fuqishme se fytyra?

Oportunizmi është një tendencë për t’iu përshtatur kontekstit, për t’u bërë me më të fuqishmin, dominantin, me atë që “të jep bukën e gojës”. Ama gjaku nuk është ujë. Medoemos do ta tregojë veten, qoftë edhe për një milisekondë, çast apo disa minuta. Ky tregim e vërteton këtë tezë për pavdekësinë e nukleusit të pazhbëshëm. Porosia nga kjo ngjarje është edhe shpresëdhënëse edhe dëshpëruese. Për ata që janë të rrethuar me kultura më të mëdha gllabëruese vlen porosia: “Mbajuni fort, mos u dobësoni, mos u dorëzoni, mbeteni vetja! Jetoni me veten. Vetëm në shtëpinë (kulturën) tuaj jeni i zoti i shtëpisë, gjithkund tjetër mund t’ua tregojnë derën, t’ju përjashtojnë, kur të duan. Nëse jo sot, nesër, pasnesër. Kjo ngase nuk jeni autentik, jeni trup i huaj aty! Dhe si të tillë kurrë nuk do t’ju pranojnë. Do të qani edhe në arkivol.”