FMN: Një herë në 10 vite RMV-ja mund të përballet me përmbytje potencialisht kërcënuese për jetën e njerëzve
Një raport i Fondit Monetar Ndërkombëtar i publikuar më 26 janar të këtij viti ka shfaqur të dhëna shqetësuese për Maqedoninë e Veriut. Parashikimet janë të frikshme. Sipas raportit, Maqedonia e Veriut është e ekspozuar ndaj ndryshimeve klimatike dhe rreziqeve natyrore që paraqesin rreziqe thelbësore për sigurinë publike dhe infrastrukturën publike. Përmbytjet dhe zjarret, parashikohen të bëhen më të shpeshta dhe ekstreme pasi ndryshimet klimatike ndryshojnë temperaturat dhe modelet klimatike, transmeton Portalb.mk.
FMN parashikon se çdo dhjetëvjeçar të ardhshëm Maqedonia e Veriut mund të përballet me përmbytje potencialisht kërcënuese për jetën e njerëzve.
“Ndërmjet viteve 1990 dhe 2023, ngjarjet e përmbytjeve ishin rreziqet më të shumta natyrore dhe shkaktuan dëmet më të mëdha (shih Teksti Tabelën I). Vendi është shumë i ekspozuar ndaj përmbytjeve të lumenjve dhe rreziqeve nga përmbytjet urbane. Përmbytjet potencialisht të dëmshme dhe kërcënuese për jetën ka të ngjarë të ndodhin të paktën një herë në 10 vitet e ardhshme. Modelet e reshjeve, pjerrësia e terrenit, gjeologjia, toka, mbulesa e tokës dhe tërmetet çojnë në rreziqe të larta të rrëshqitjeve të dheut. Zjarret janë një tjetër zonë me rrezik të lartë. Ndryshimet klimatike dhe rreziqet natyrore pritet të paraqesin rreziqe më të mëdha për Maqedoninë e Veriut në të ardhmen”, thekson raporti.
FMN vlerëson se Maqedonia e Veriut ka një infrastrukturë të vjetërsuar të gjenerimit të energjisë me bazë lëndë djegëse fosile dhe potencialisht një hapësirë të madhe për përmirësimin e efikasitetit të energjisë.
“Maqedonia e Veriut është një ekonomi relativisht intensive me energji me një përzierje energjie të dominuar nga karburantet fosile, duke nxitur emetimet e gazit të gjelbër të vendit – Green House Gas (GHG). Prodhimi i energjisë elektrike me bazë qymyri përbën 50 për qind të totalit të prodhimit vendas të energjisë elektrike. Termocentralet e vjetërsuar me qymyr, disa prej të cilave nga vitet 1960, përdorimi intensiv i pajisjeve të ngrohjes me rezistencë elektrike joefikase dhe sobave të ngrohjes në dru dhe qymyr, si dhe një ndotje relativisht e lartë nga sektori i transportit, krijojnë probleme serioze me cilësinë e ajrit dhe emetimet e përgjithshme, si dhe hapësirën për efikasitet më të madh të energjisë”, thuhet në raport.
Maqedonia e Veriut do të ndikohet nga futja e një Mekanizmi të Rregullimit të Kufirit të Karbonit të BE-së (CBAM). Nga viti 2026, importuesve të BE-së të mallrave me origjinë nga jashtë BE-së u kërkohet të blejnë certifikata ekuivalente me çmimin javor të karbonit të BE-së, nëse mallrat e importuara nuk i nënshtrohen çmimit të karbonit ekuivalent si ETS e BE-së.
Maqedonia e Veriut do të ndikohet nga CBAM e BE-së dhe duhet të konsiderojë një formë të taksës së karbonit si përgjigje dhe si një mjet për të nxitur tranzicionin e gjelbër.
“Maqedonia e Veriut është angazhuar për një agjendë ambicioze për zbutjen dhe përshtatjen e ndryshimeve klimatike. Maqedonia e Veriut ishte vendi i parë në rajon që miratoi një plan kombëtar për Energjinë dhe Klimën që përshkruan rrugën drejt arritjes së synimeve të përcaktuara për vitin 2030. Në Kontributin e Përcaktuar Kombëtar të Përmirësuar (NDC) të paraqitur në vitin 2021, qeveria u zotua të reduktojë emetimet e gayrave serrë (GS) me më shumë se 50 përqind deri në vitin 2030 krahasuar me vitin 1990. Sipas Marrëveshjes së Gjelbër Evropiane, si Palë Kontraktuese e Ballkanit Perëndimor e Komunitetit të Energjisë, Maqedonia e Veriut u zotua të punojë drejt objektivit të neutralitetit klimatik në vitin 2050, duke arritur të gjitha nivelet e sotme të PBB-së për frymë të vendeve fqinje të BE-së deri në vitin 2040”, thekson FMN.
Raporti shton se nevojat për investime për të arritur objektivat e qeverisë për reduktimin e emetimeve të GS janë të mëdha dhe autoritetet kanë një agjendë ambicioze investimi. Autoritetet kanë përshkruar planet e tyre të dekarbonizimit dhe përshtatjes, duke përfshirë nevojat për investime, në Strategjinë Kombëtare për Zhvillimin e Energjisë 2020–40, e cila pasqyron dokumentin më gjithëpërfshirës mbi masat lidhur me ndryshimet klimatike në Maqedoninë e Veriut. Autoritetet vlerësojnë se nevojat kumulative për investime kapitale (publike dhe private) janë midis 18.5 miliardë dhe 34.1 miliardë euro deri në vitin 2050 (30 vjet), në varësi të nivelit të ambicies për reduktimin e emetimeve të GS dhe forcimin e elasticitetit të klimës. Kjo është e barabartë me 4.3–8.0 përqind të PBB-së 2023 në vit, dhe 130–241 përqind të PBB-së kumulative. P
“ër të mbuluar nevoja kaq të mëdha për investime, do të kërkohet një kuadër i fortë i Menaxhimit të Investimeve Publike (PIM), i cili gjithashtu përfshin konsideratat klimatike, si dhe katalizimi i kapitalit privat dhe financimi i IFI-së (International financial institutions) do të duhej të ishte një element thelbësor”, thuhet në raport.
Ekspozimet ndaj ndryshimeve klimatike dhe emetimeve të karbonit
Maqedonia e Veriut është përballur me disa rreziqe duke shkaktuar dëme dhe duke rrezikuar infrastrukturën publike. Klima e ndryshueshme, duke kombinuar temperaturat më të larta dhe ngjarjet ekstreme të motit, ka shkaktuar rreziqe duke përfshirë përmbytjet dhe valët e të nxehtit (shih Teksti Tabelën I). Ndërmjet viteve 1990 dhe 2023, ngjarjet e përmbytjeve ishin më të shumtat (11) dhe shkaktuan dëmet më të mëdha, në total 644 milionë dollarë. Megjithatë, ndikimin më të madh në popullsi e shkaktuan zjarret pyjore, të cilat prekën mbi një milion njerëz.
Maqedonia e Veriut është e ekspozuar ndaj ndryshimeve klimatike dhe rreziqeve natyrore të cilat pritet të paraqesin një rrezik më të madh në të ardhmen. Vlerësimi i rreziqeve natyrore të vendit tregon rrezik të lartë për përmbytjet e lumenjve, përmbytjet urbane, rrëshqitjet e dheut dhe zjarret. Përmbytjet e lumenjve dhe urbanëve potencialisht të dëmshëm dhe kërcënues për jetën pritet të ndodhin të paktën një herë në 10 vitet e ardhshme. Zona ka modele reshjesh, pjerrësi të terrenit, gjeologji, tokë, mbulesë tokësore dhe (potencialisht) tërmete që çojnë në rrezik të lartë të rrëshqitjeve të lokalizuara të dheut. Gjatë një viti, ka më shumë se 50 për qind probabilitet të përjetimit të kushteve të motit që mund të mbështesin një zjarr të madh e të rezultuar në humbje pronash dhe jetësh. Ndërsa nxehtësia ekstreme ka qenë deri më tani një rrezik mesatar, të paktën një periudhë e zgjatur e ekspozimit ndaj nxehtësisë ekstreme ka të ngjarë të ndodhë me një probabilitet prej më shumë se 25 përqind në pesë vitet e ardhshme. Rritjet e ardhshme të temperaturës dhe ndryshimet në modelet e reshjeve për shkak të ndryshimeve klimatike mund të rrisin më tej gjasat e rreziqeve natyrore.
Duke pasur parasysh potencialin e kufizuar aktual të gjenerimit nga burimet vendase, dimensioni i efikasitetit energjetik luan një rol vendimtar në kontekstin e vendit. NECP-National energy and climate plans (Planet nacionale energjetike dhe të klimës) përcakton një objektiv prej 20.8 për qind të kursimeve të konsumit final të energjisë dhe 34.5 për qind të kursimeve të konsumit të energjisë primare, të dyja në raport me skenarin e biznesit si zakonisht (BAU).
Kujtojmë se edhe Analiza e ngjarjeve ekstreme të motit të cilën e përgatiti Qendra për Ndryshime Klimatike, tregoi se zjarret dhe përmbytjet janë fatkeqësitë natyrore më të shpeshta që kanë ndodhur në Maqedoninë e Veriut në periudhën nga viti 2005 deri në vitin 2023. Vetëm këto dy fatkeqësi përbëjnë mbi 90 përqind të fatkeqësive natyrore që kanë ndodhur në vendin tonë. Të dhënat e analizuara nxjerrin në pah se zjarret dhe përmbytjet më së shumti janë regjistruar në periudhën nga muaji mars deri në muajin shtator, ndërsa në dhjetë vitet e fundit numri i tyre është rritur, gjë që tregon se janë të lidhura drejtpërdrejt me ndikimet e ndryshimeve klimatike dhe rritjen e temperaturave mesatare.