Rruga e shkurtër e një lajmi të rremë, rruga e gjatë e një kaosi social
Askush nuk thot se rruga e gjatë drejt një lajmi të saktë është e lehtë. Por kjo i dallon gazetarët dhe mediat nga ajo që postohet në rrjetet sociale. Përpara se të klikojmë “publikoj”, le të marrim 2-3 sekonda dhe të pyesim veten, “çfarë do të arrijmë me këtë, a po lëndojmë dikë dhe a ka ndonjë interes publik”? Këto pyetje mund të na shpëtojnë nga shumë informacione toksike dhe të pasakta që hasim rregullisht, shkruan Vërtetmatësi.
Publish(publiko) është butoni më i lehtë për t’u shtypur. Është e lehtë ta shtypësh atë, por a janë pasojat që mund të sjellë? Mjaftojnë pesë fjalë që do të tërheqin audiencën dhe dhjetë rreshta teksti që do të tronditin publikun ose do të shkaktojnë një valë ndjenjash, qofshin ato pozitive apo negative, që produkti të përhapet në pak minuta pothuajse në çdo shtëpi, në profilin e të gjithëve në rrjetet sociale. Për mediat është si të fitosh llotarinë, klikimet shumëfishohen në raport me mundësinë e marrjes së reklamave. Për lexuesit, megjithatë, parashikimet nuk janë më optimiste.
Për ta bërë gjithë këtë edhe më shkatërruese, disa studime tregojnë se burimi më i zakonshëm i informacionit për qytetarët janë rrjetet sociale dhe rreth 70 për qind lexojnë vetëm titullin dhe ndoshta fjalinë e parë të tekstit. Është e thjeshtë, sikur në natyrën e njeriut, në bazë të titullit, ata e ndërtojnë të gjithë historinë në trurin e tyre, pa e lexuar deri në fund. Akoma më shkatërruese është fakti se në këtë “ndihmojnë” shumë mediat, me sensacionalizma dhe shumë shpesh, tituj të pasaktë. Pastaj imagjinoni kaosin që ndodh në mendjet e lexuesve, përballë titujve të ndryshëm për të njëjtën temë.
“Jozyrtare – Vanja e humbur u gjet” dhe “Vanja ende nuk u gjet” ishin dy titujt që dominuan dje në grumbulluesit e lajmeve. Dy tituj krejtësisht të kundërt për një ngjarje jashtëzakonisht të ndjeshme – një vajzë që shkoi në shkollë dhe humbi gjurmët gjatë rrugës.
Për ta bërë situatën edhe më tragjike, e gjithë kjo u ndez pas vetëm një komenti në rrjetin social Facebook, në të cilin në një profil të quajtur “Xhamia në Podujevë” shkruante se vajza ishte në xhaminë e tyre afër Prishtinës dhe ishte e shëndetshme dhe e gjallë.
Çfarë bëri një medium joprofesionist? Në bazë të një komenti ka publikuar një tekst me titullin se vajza është gjetur. Teksti u mor nga një duzinë media të tjera dhe informacioni u përhap me shpejtësinë e dritës.
Çfarë kanë bërë mediat profesionale? Ata thirrën të gjitha xhamitë në Podujevë dhe biseduan me hoxhallarët. Të gjithë thanë se në vendin e tyre nuk kishte asnjë vajzë dhe se ishte hera e parë që dëgjonin për një gjë të tillë. Duke përdorur mjetet e kërkimit të fotografive, ata kontrolluan foton e profilit të burrit që shkruante komentin se vajza ishte gjetur. Mjeti tregoi se ishte një foto e vjedhur nga profili i dikujt tjetër, e një imami nga Shqipëria, i cili para disa javësh raportoi se fotografia e tij në Facebook ishte keqpërdorur. Lajmi nuk u publikua, sepse nuk kishte asnjë lajm – vajza ende nuk u gjet.
Klikimi “publikp” në rastin e parë ishte një punë e lehtë. Në rastin e dytë nuk kishte asnjë klikim “publiko”. Por çfarë është më e vlefshme? Për të fituar lexues të bazuar në lajme të rreme dhe për të çuar në një lajthitje të plotë të gjithë publikun, e veçanërisht familjen e vajzës së zhdukur, ose për të kontrolluar rastin nga sa më shumë burime.
Jo rastësisht neni 1 i Kodit të Gazetarëve është i pari, sepse mbi të bie e gjithë barra që duhet të mbajnë gazetarët – “verifikimi i të dhënave dhe saktësia janë imperativë morale e gazetarisë, prandaj gazetari është i detyruar të kontrollojë informacione sa më shumë që të jetë e mundur, dhe të paktën DY burime të palidhura me njëri-tjetrin”.
Për më tepër, neni 7: Gazetari nuk guxon, për shkak të atraktivitetit të tekstit/artikullit, të nxisë frikë apo shpresë të pabazë te bashkëbiseduesit apo të manipulojë emocionet e tyre. Gazetari është i detyruar të respektojë dhimbjen dhe zinë personale. Kur raportoni për ngjarje që kanë shkaktuar tragjedi personale, dhimbje dhe tronditje – gazetarët, fotoreporterët dhe kameramanët duhet të tregojnë dhembshuri, maturi dhe konsideratë.
Rasti i vajzës së zhdukur, 14-vjeçares Vanja, shfaqi dy prirje. Së pari, se rrjetet sociale, në vend të një çelësi për të shkruar histori, po bëhen burimet e vetme për ngjarje. Tendenca e dytë janë lajmet e rreme dhe dezinformatat që vërshojnë si përmbytje hapësirën mediatike.
Edhe pse teksti i rremë u ndryshua më vonë, kaos tashmë kishte ndodhur. Kur një koment shfaqet në Facebook, shkakton panik. Por kur e njëjta gjë shfaqet në një portal në internet, rritet edhe siguria e lexuesve se lajmi është i saktë. Dhe me siguri, viraliteti rritet. Por a kemi nevojë për këtë lloj viraliteti?
Askush nuk tha se rruga e gjatë drejt një lajmi të saktë është e lehtë. Por kjo i dallon gazetarët dhe mediat nga ajo që postohet në rrjetet sociale. Edhe pse, kjo duhet të jetë e vërtetë për të gjithë ne që klikojmë “publiko” – para se të shtypim butonin, duhet të marrim 2-3 sekonda dhe të pyesim veten, “çfarë do të arrij me këtë, a po lëndoj dikë dhe a ka ndonjë interes publik?”Këto pyetje mund të na shpëtojnë nga shumë informacione helmuese dhe të pasakta me të cilat përballemi dhe luftojmë rregullisht.
Secili prej nesh mban përgjegjësi. Dhe secili prej nesh vendos nëse çdo mendim apo spekulim ynë do të bëhet publik me mundësinë që tashmë na ofron interneti, por çdo gazetar ka një duzinë përgjegjësish dhe mbi të gjitha, të kujtojmë nenin 1.