RMV, paratë shtetërore për zgjedhjet joshën një numër rekord portalesh
Grupet me portale të shumta në përpjekje për të rritur mundësitë e tyre të fitimit, faqet me pronësi të panjohur ose pa impresum, portalet e krijuara kohët e fundit, si dhe faqet që nuk publikojnë informacione ditore dhe politike – të gjitha këto mund të gjenden në listën e 249 mediave online që janë regjistruar në Komisionin Shtetëror të Zgjedhjeve për të marrë para shtetërore për reklama partiake gjatë fushatës për zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare, shkruan BIRN, transmeton Portalb.mk.
Ky është një numër rekord deri tani. Për zgjedhjet lokale të vitit 2021 aplikuan 176 portale, ndërsa për zgjedhjet parlamentare të vitit 2020 235 aplikime.
Paraqitja nuk do të thotë që të gjithë do të paguhen. Nëse emri i portalit gjendet në regjistrin e KSHZ-së, ai fiton vetëm të drejtën dhe mundësinë që partive dhe kandidatëve t’u ofrojë publikimin e reklamave parazgjedhore në faqet e tij. Pjesëmarrësit në zgjedhje do të mund të vendosin të reklamojnë në disa portale dhe jo në të tjera. Dëshmitë e reklamave të publikuara sillen përfundimisht në komisionin zgjedhor, i cili paguan median nga buxheti i shtetit.
Sa para janë të përfshira? Nga shuma totale që Komisioni Shtetëror i Zgjedhjeve llogarit se do të nevojitet për reklamat parazgjedhore në dy fushatat paralele – 10.6 milionë euro, rreth 25 për qind, ose maksimumi 2.7 milionë euro do të mund të shpërndahen ndërmjet këtyre portaleve dhe 11 media të shkruara.
Një portal, nga një pjesëmarrës në zgjedhje, mund të marrë reklama deri në 15 mijë. Por nëse një kompani ka portale të shumta, ajo mund të marrë aq para për secilën prej tyre sa ka pasur në ciklet e kaluara zgjedhore.
Pjesa e mbetur prej 75 për qind e shumës së llogaritur nga KSHZ-ja do të paguhet për reklama në 37 televizione dhe 35 radio që janë regjistruar në regjistrin për reklama politike me pagesë.
Mungonte rregullorja
Skena e portaleve tërhoqi numrin më të madh të pjesëmarrësve që nga fillimi i pagesës së reklamave parazgjedhore nga buxheti i shtetit për zgjedhjet presidenciale 2019. Teknologjia e qasshme dhe mundësia relativisht e lehtë për të krijuar një medium online, pra regjistrimi i një domeni dhe publikimi i lajmeve, si dhe mungesa e kritereve të sakta se cila faqe interneti mund të quhet medium, në ciklet e kaluara zgjedhore mundësonin portale të ndryshme pa pronar të njohur, pa redaksi të caktuar dhe pa karakteristika të tjera elementare që puna mediatike profesionale të regjistrohet në regjistër, madje disa prej tyre marrin edhe para.
Përpjekjet për rregullim më të rreptë në këtë fushë dështuan, sepse ndryshimet në Kodin Zgjedhor të përgatitura nga Ministria e Drejtësisë me grupe pune nuk u miratuan nga Kuvendi.
Nëse deputetët do të votonin për ndryshimet e propozuara, të drejtë për publikimin e reklamave partiake për paratë e shtetit, do të kenë vetëm portalet që kanë punuar në mënyrë aktive të paktën një vit para shpalljes së zgjedhjeve, regjistrohen me domain mk dhe kanë publikuar të dhëna për redaksinë, financimin dhe strukturën e pronësisë. U propozuan gjithashtu kufizime të tjera, si p.sh. që një kompani të mund të regjistrohej në maksimum një portal dhe një palë të mund të jepte me qira një maksimum prej 40 për qind të hapësirës reklamuese që përcaktonte ai medium online.
Pas mungesës së rregullores, në listën e publikuar nga KSHZ kemi sërish 21 portale, pronësia e të cilave nuk mund të kontrollohet (janë të regjistruar në com, tv, info apo me domene të tjera), deri në 79 impresum të publikuar ( një e treta e numrit total) dhe 15 të formuara në 12 muajt e fundit (disa në vitin 2024).
Një kompani paraqiti nëntë portale
Disa nga mediat online të raportuara për reklama zgjedhore nuk janë portale klasike të lajmeve që publikojnë lajme ditore dhe politike. Ka revista argëtuese, portale mode, media sportive, madje edhe faqe për këshilla shëndetësore dhe receta të ëmbla dhe të shijshme. KSHZ-ja i pranoi të gjithë si publikues të mundshëm të shpalljeve parazgjedhore.
Ndër kuriozitetet e tjera, ka të paktën një faqe, e cila edhe pse është futur në listën e KSHZ-së, sipas të dhënave të Marnet nuk është e regjistruar dhe të paktën tre, edhe pse të regjistruara, nuk funksionojnë.
Shfaqja e grupeve – personave dhe kompanive që raportojnë përmes më shumë se një portali përsëritet edhe në këtë cikël zgjedhor. Të paktën 20 kompani të regjistruara me dy ose më shumë portale secila. Rekorder është një kompani nga Shkupi me nëntë portale, dy me gjashtë dhe një me pesë faqe të ndryshme. Ka edhe pronarë që kanë regjistruar një portal përmes dy-tre kompanive të ndryshme. Disa, nga ana tjetër, versionet e ndryshme në gjuhë të portalit të tyre (maqedonisht, shqip, anglisht) i kanë raportuar si faqe të ndryshme, në mënyrë që të gjithë të marrin para brenda kufirit prej 15 mijë eurosh.
Televizioni, radioja dhe gazetat kanë regjistruar gjithashtu pikat e tyre në internet për të shfaqur reklama të fushatës, që do të thotë se ata do të jenë në gjendje të marrin para nga dy vende – buxhetet e transmetuesve dhe botuesve dhe arkat e reklamave në internet.
Shans i ri për të përsëritur problemet e vjetra
Emrat e të gjitha portaleve dhe mediave tjera mund të gjenden në ueb faqen e Komisionit Shtetëror të Zgjedhjeve. BIRN nuk i publikon sepse askush nuk ka marrë ende para. Qëllimi i kësaj analize është të tregojë se si funksionon sistemi i reklamave parazgjedhore me paratë e shtetit, çfarë anomalish ka dhe çfarë abuzimesh mund të ndodhin. Pas zgjedhjeve, kur do të publikohen të dhënat për pagesat, do të shihet nëse, kush dhe sa i përdori anomalitë në dobi të tyre.
Përvojat nga ciklet e kaluara zgjedhore tregojnë se kur mundësia e manipulimit është e hapur, zakonisht përdoret. Ka pasur shembuj ku një palë i ka paguar një kompanie me katër portale të regjistruara shumën maksimale për secilën prej tyre, pra gjithsej 60 mijë euro.
Skena e portaleve është edhe vendi ku ka reklamat më të njëanshme, tregoi analiza e BIRN për raportet përfundimtare për ciklet e mëparshme zgjedhore. Në vitin 2021, për shembull, nga 111 portalet që publikuan reklama dhe morën para, gjithsej 57 kishin vetëm një reklamues.
Gjithashtu, analizat e cikleve të kaluara zgjedhore kanë nxjerrë në pah se në hapësirën online janë më të dukshme lidhjet mes pronarëve të portaleve dhe partive politike që reklamojnë në to. Edhe për këtë cikël zgjedhor janë raportuar portalet në pronësi të anëtarëve apo aktivistëve të partive, ndërsa më herët kanë marrë edhe para.
Në vitin 2021 pati edhe shembuj të portaleve që pas përfundimit të zgjedhjeve mblidhnin paratë për publikimin e reklamave nga buxheti i shtetit, mbylleshin ose ndalonin publikimin e lajmeve. Së paku një prej tyre, edhe pse ende nuk është riaktivizuar, është riregjistruar në listën aktuale të KSHZ-së.
Këtë problem e theksoi edhe analiza “Autorizim diskrecional gjatë financimit të reklamimit të paguar politik”, të publikuar nga Qendra për Menaxhim me Ndryshime. Shuma milionëshe nga buxheti i RMV-së ndahen për reklamim të paguar politik në mungesë të procedurës dhe kritereve të qarta, me çka lihet hapësirë për keqpërdorime, u tha në këtë analizë.
Të rishqyrtohet nevoja e ekzistimit të reklamimit të paguar politik me paratë e qytetarëve, ëishte rekomandimi i QMN-së në analizën e saj kushtuar mangësive të reklamimit të paguar politik.
Këtë vit, zgjedhjet parlamentare dhe rrethi i dytë i zgjedhjeve presidenciale do të mbahen më 8 maj. Sipas llogaritjeve të KSHZ-së, për reklamim të paguar politik do të nevojiten 10,6 milionë euro, e cila është shumë rekorde.
Fushatat e partive politike i paguajnë qytetarët, gjegjësisht financohen me paratë e buxhetit shtetëror. Modeli i këtillë i reklamimit të paguar politik i favorizon katër partitë më të mëdha, gjegjësisht ata marrin më shumë para.
Ligji parashikon nga 45% nga shuma e fituar të marrin dy partitë në pushtet dhe dy partitë më të mëdha opozitare, 7% do të shkojnë te partitë që në zgjedhjet paraprake kanë fituar ndonjë deputet, megjithatë nuk kanë mjaftueshëm përfaqësues për grup të deputetëve, ndërkaq vetëm 3% parashihen për partitë që nuk janë të përfaqësuara në Kuvend.