Parashikime zgjedhore: E djathta ekstreme në terrenet kombëtare evropiane, në pushtet dhe drejt tij
Analizë speciale për Portalb.mk nga Malinka Ristevska Jordanova, Instituti për Politika Evropiane.
Parashikimet parazgjedhore për Parlamentin Evropian nuk janë befasi nëse merren parasysh trendet nga zgjedhjet nacionale në vendet evropiane. Trendi i forcimit të të djathtës ekstreme është i dukshëm, sigurisht me përjashtime në disa vende. Megjithatë, nuk vihet re vetëm ky trend, por edhe ushtrimi më i shpeshtë i pushtetit apo pjesëmarrja në koalicione qeveritare.
Përqindja e votave të fituara apo mandateve parlamentare jo gjithmonë jep pasqyrën reale të pozicionit të së djathtës ekstreme në shtete të veçanta, e cila varet nga sistemi dhe tradita e tyre parlamentare, nga konstelacioni i subjekteve të tjera politike, si dhe nga faktorë të tjerë.
E djathta ekstreme ka qenë në pushtet në Hungari – që nga viti 2010. Duhet të kemi parasysh se që në fillim Fidesz-i i Orbanit nuk u kualifikua si e djathtë ekstreme dhe deri në vitin 2021 ishte pjesë e Partisë Popullore Evropiane.
Partitë e të djathtës ekstreme janë pjesë e koalicioneve qeverisëse në Itali dhe Finlandë. Analistët, pas një viti e gjysmë qeverisje do të konstatojnë se Meloni, në krye të koalicionit të tre partive italiane të të djathtës ekstreme, ka qenë më e moderuar nga sa pritej. Në Suedi, Partia Demokratike Suedeze (e cila vetë nuk dëshiron të klasifikohet si e djathtë ekstreme) mbështet koalicionin qeverisës, megjithëse nuk është pjesë e tij, ndërsa popullariteti i saj po rritet ndjeshëm. Në Poloni, edhe pse e para në zgjedhje, Partia e Të drejtës dhe Drejtësisë, e cila ishte në pushtet para zgjedhjeve parlamentare të vitit të kaluar, ia dorëzoi pushtetin opozitës së bashkuar. Në Holandë po zhvillohen negociata për një qeveri të re pas fitores së Partisë së Lirisë së ekstremit të djathtë në zgjedhjet parlamentare të nëntorit. Në Francë, Asambleja Kombëtare (ish Fronti Kombëtar) e Marine Le Pen po rritet vazhdimisht. Në Rumani AUR (Unioni për Bashkimin e Rumunëve) i të djathtës ekstreme ka qenë në rritje që nga shfaqja e tij në 2019.
Rritja e popullaritetit të së djathtës ekstreme në Gjermani vitin e kaluar shkaktoi protesta kombëtare dhe agjencitë e lajmeve tashmë po raportojnë se ndalimi i partisë është një opsion. Në Greqi në zgjedhjet e fundit parlamentare në Parlament hynë tre parti të të djathtës ekstreme.
Politika kundër emigrantëve sot ndoshta është emëruesi i parë i përbashkët i partive evropiane të të djathtës ekstreme. Politika klimatike, domethënë mjedisi jetësor, është në rrezik serioz nën valën e ekstremit të djathtë. Ekspertët paralajmërojnë për rrezikun e rritjes së diskriminimit dhe kthimit prapa në të drejtat e njeriut. Euro-skepticizmi, nga ana tjetër, shfaqet në disa variante, nga refuzimi i idesë së integrimit evropian, deri te kritika e praktikës dhe/ose integrimi i mëtejshëm. E djathta ekstreme nuk është monolite në pikëpamjet e saj, gjë që duket në dallimet në qëndrimin ndaj Rusisë. Dhe për sa i përket zgjerimit qëndrimet nuk janë monolite, por duket se rezistenca ndaj reformave gjithëpërfshirëse të BE-së është e fortë.
Fakt është se në një koalicion qeveritar ose jo, partitë e të djathtës ekstreme tashmë kanë një ndikim të madh në politikat kombëtare. Për shembull, në Suedi financimi për politikat klimatike është zvogëluar. Ligji i ri, shumë më i ashpër i Francës për migracionin i mbështetur nga e djathta ekstreme, ka shkaktuar një valë protestash në vend.
Është i dukshëm edhe ndikimi në rritjen e populizmit, i cili nuk është më ekskluzivisht karakteristikë e ekstremizmit të djathtë.
Nga ana tjetër, vetë e djathta ekstreme ndryshon retorikën, por edhe taktikën e saj, sidomos kur bëhet pjesë e qeverisë, siç ka treguar shembulli i Italisë. Megjithatë, është e diskutueshme se deri në çfarë mase ndryshimet në retorikë apo pragmatizmi politik nënkuptojnë një largim thelbësor nga pozicionet themelore të së djathtës ekstreme, të cilat kanë potencialin të kërcënojnë vlerat themelore të Bashkimit Evropian.