Mbi moralitetin dhe ligjin

Në debatin filozofik mbi normat morale dhe ligjore, pikëpamjet e Aristotelit, Kantit, Hegelit dhe Kelzenit shfaqin dallime dhe lidhje të rëndësishme në kuptimin dhe aplikimin e tyre në shoqëri. Për të kuptuar më mirë dallimin midis këtyre dy qasjeve, është e rëndësishme të analizojmë kontributet e tyre në këtë fushë.

Aristoteli, një nga figurat më të rëndësishme në historinë e filozofisë, theksoi konceptin e “virtytit etik”, duke u fokusuar në përmirësimin e karakterit moral të individëve nëpërmjet praktikimit të mirësjelljes dhe virtyteve. Sipas Aristotelit, normat morale janë të përcaktuara nga virtytet e karakterit, si mirësia, guximi, zemërgjerësia, dhe drejtësia. Ai argumentonte se drejtësia dhe moraliteti duhet të bëjnë pjesë të sjelljes së natyrshme të njeriut dhe të përputhen me qëllimin e tij përfundimtar: arritjen e lumturisë. Për Aristotelin, ligji nuk është gjithmonë i nevojshëm nëse individët në shpirtin e tyre e kanë moralen dhe konsideratën për të mirën publike.

Imanuel Kant ofron një pikëpamje të ndryshme në lidhje me moralin dhe ligjin. Sipas Kantit, moraliteti është i bazuar në vullnetin e lirë dhe detyrimin moral, i cili është i aplikueshëm nëpërmjet “imperativit kategorik”. Për Kantin, moraliteti është absolut dhe nuk ndryshon nga situata e caktuar; është një detyrim që vjen nga aftësia e njeriut për të vepruar sipas rregullave morale universale. Kështu, ai dallohet nga Aristoteli në kuptimin se moraliteti nuk varet nga virtytet e karakterit, por nga vullneti dhe detyrimi moral.

Ndërsa Kantit i intereson moraliteti individual, Hegeli i kushton vëmendje marrëdhënieve midis individëve dhe shoqërisë në përgjithësi. Për Hegelin, moraliteti nuk është një çështje e individit të izoluar, por një produkt i zhvillimit historik të shoqërisë dhe institucioneve të saj. Ai shihet si një ndër themeluesit e etikës së detyrës sociale, ku moraliteti përcaktohet nëpërmjet marrëdhënieve shoqërore dhe historike, dhe jo vetëm nga vullneti individual. Përmes kësaj, Hegeli ofron një pikëpamje të ndryshme në lidhje me mënyrën se si moraliteti formohet dhe aplikohet në shoqëri, duke u dalluar nga pikëpamjet e të tjerëve, siç janë Aristoteli dhe Kanti.

Në anën tjetër, pikëpamjet e Hans Kelzenit në lidhje me normat morale dhe ligjore janë të ndryshme. Kelzeni, një filozof i njohur i shekullit të 20-të, i shikon normat ligjore si udhëzime të detyrueshme që duhet të ndiqen pavarësisht vlerave personale ose morale të individëve. Ai shpreh konceptin e “ligjit të përgjithshëm”, duke u fokusuar në rregullat juridike të bazuar në logjikën dhe qëllimet e përbashkëta të shoqërisë. Për Kelzenin, ligji është një forcë që duhet të mbrojë drejtësinë dhe qëndrueshmërinë e shoqërisë, pavarësisht nga normat morale të individëve. Kelzeni përdor një qasje më pragmatike ndaj moralitetit dhe ligjit. Për Kelzenin, ligji është një mjet kryesor për të mbrojtur rendin shoqëror dhe për të siguruar drejtësinë, dhe ai i jep një rëndësi të madhe forcës së tij legjitime. Megjithatë, ndryshe nga Hegeli, Kelzeni nuk e sheh ligjin si një produkt i historisë dhe zhvillimit shoqëror, por si një sistem që duhet të respektohet për të ruajtur qetësinë dhe rendin shoqëror.

Për të përmbledhur, pikëpamjet e Aristotelit, Kantit, Hegelit dhe Kelzenit në lidhje me normat morale dhe ligjore ofrojnë një shprehje të pasur të kuptimeve të ndryshme dhe komplekse të moralitetit dhe ligjit në shoqëri. Ndërsa disa vëmendje i kushtojnë karakterit individual, të tjerët përqendrohen në marrëdhëniet shoqërore dhe historike, dhe në nevojën për një ligj të qëndrueshëm dhe të zbatueshëm. Përmes këtij vështrimi të shkurtër mbi debati filozofik mbi moralitetin dhe drejtësinë, mund të kuptojmë më mirë sfidat dhe dilemat me të cilat shoqëritë tona ballafaqohen në përpjekjet e tyre për të vendosur ligje të zbartueshme të cilat bazën do ta kenë në një sistem univerzal të vlerave morale.