RMV, shqiptarët përjetonë stres shumë më të madh nga problemet ligjore krahasuar me maqedonasit dhe etnitë e tjera
Çdo vit, rreth 300.000 individë në Maqedoninë e Veriut duhet të adresojnë rreth 1.450.000 problematika ligjore në Maqedoninë e Veriut. Rezultatet e Studimit “Rruga drejt drejtësisë” të përgatitur me mbështetjen e BE-së dhe Këshillit të Evropës, tregojnë se pengesat ligjore janë pjesë e përditshmërisë së qytetarëve. Megjithatë, shumë nga këto probleme nuk raportohen në institucionet ligjore dhe të drejtësisë, duke mbetur të padukshme në statistikat dhe vlerësimet zyrtare. Ata mbeten në “pikën e verbër” të sektorit të drejtësisë. Studimi në fjalë tregon dallime të dukshme në vlerën mesatare të ndikimit të stresit dërmjet grupeve të ndryshme etnike sa i përket zgjidhjeve të ndryshme ligjore. Vlera mesatare e stresit të përjetuar nga problemi ligjor është shumë më e madhe te popullata shqiptare (4.2), krahasuar me maqedonasit (3.42) dhe etnive të tjera (3.2), transmeton Portalb.mk.
Sondazhi zbulon se njerëzit e Maqedonisë së Veriut kërkojnë zgjidhje të drejta për çdo problem ligjor.
Sondazhi tregon se rreth 40% e problemeve ligjore mbeten të pazgjidhura, duke theksuar nevojën për veprim në nivele të ndryshme. Aktualisht, vetëm 6% e problemeve serioze dhe të vështira ligjore shkojnë në gjykatë, që do të thotë se statistikat e gjykatave nuk japin pasqyrë në 94% të problemeve ligjore.
Sipas studimit, problemet e konsumatorëve, lëndimet dhe rastet e lidhura me shëndetin, problemet me përfitimet sociale dhe borxhet janë të zakonshme për njerëzit që jetojnë në Maqedoninë e Veriut. Përmirësimi i zgjidhjes së këtyre problemeve mund të prekë dhjetëra mijëra individë. Duke iu referuar studimit, një mënyrë për të arritur një zgjidhje më të mirë është nëpërmjet zbatimit të procedurave më të përqendruara te njerëzit që japin rezultate të drejta shpejt, me kosto të përballueshme dhe pa diskriminim.
Sondazhi tregon se besimi i publikut tek gjyqësori por edhe tek administrata publike është i ulët. Sipas studimit, mungesa e besimit ndër të tjera shkaktohet nga procedurat e ndërlikuara, rezultati i pasigurt (për çështje të padiskutueshme) dhe veçanërisht mosdhënia e arsyetimit ligjor adekuat dhe të qartë për vendimin konkret. Në këtë kuptim, marrja në konsideratë e shembujve të ndryshëm për përmirësimin e performancës së gjyqësorit mund të jetë e dobishme.
Origjina etnike luan një rol në përhapjen e problemeve ligjore. Të anketuarit nga komuniteti shqiptar raportojnë një numër më të madh të problemeve ligjore në krahasim me komunitetet tjera etnike.
“Sa i përket faktorëve socio-ekonomikë, të anketuarit e përkatësisë etnike shqiptare raportuan vështirësi të konsiderueshme në marrjen e lejeve të ndërtimit dhe regjistrimin e të drejtave në Kadastër krahasuar me etnitë e tjera. Në mënyrë të ngjashme, njerëzit që jetojnë në zonat rurale po përjetojnë sfida me këto probleme specifike në krahasim me bashkëmoshatarët e tyre që jetojnë në zonat urbane. Ekziston një lidhje e dukshme midis problemeve të pasurive të paluajtshme dhe arsimit. Sa më i lartë të jetë arsimi, aq më pak ka gjasa që personi të raportojë probleme që lidhen me pronësinë”, thuhet në studim.
Profili socio-demografik i të anketuarit vendos një rol të caktuar në përjetimin e diskriminimit. Diskriminimi në bazë të moshës raportohet më shpesh nga grupmoshat 55-64 dhe 65+. Përkatësia etnike është gjithashtu një faktor për disa forma të diskriminimit. Shqiptarët etnikë po përjetojnë diskriminim në bazë të përkatësisë politike shumë më shpesh sesa maqedonasit etnikë ose etnive të tjera. Ata gjithashtu raportojnë diskriminimin në bazë etnike më shpesh edhe pse shumica e të anketuarve nga etnitë tjera janë përgjigjur se kanë përjetuar diskriminim në bazë etnike.
“Mes grupmoshave, popullsia e moshuar po përballet me probleme më të mëdha në mbledhjen e borxhit krahasuar me kategoritë më të reja. Ekziston një dallim i madh ndërmjet popullatës maqedonase dhe asaj shqiptare ku 52,09 % e të anketuarve nga grupi etnik maqedonas kanë probleme me mbledhjen e borxhit krahasuar me vetëm 5,73 % në mesin e shqiptarëve. Përkundrazi, 70,61% e të anketuarve shqiptarë kanë raportuar probleme me vonesa në pagesa krahasuar me vetëm 25,08% të maqedonasve. Popullsia rurale po përjeton probleme më të mëdha me shlyerjen e borxhit krahasuar me ata urbanë”, thuhet në dokument.
Të anketuarit shqiptarë raportuan më shpesh probleme në lidhje me mbrojtjen sociale dhe përfitimet e papunësisë, ndërsa të anketuarit maqedonas raportuan më shumë probleme me marrjen e pensioneve, ndihmën për personat me aftësi të kufizuara si dhe subvencione të tjera.
Një temë shtesë që kërkon një vështrim më të thellë ishte vlerësimi nëse sfondi socio-demografik i të anketuarve luajti një rol në përcaktimin e sjelljes së kërkimit të problemit. Përkatësia etnike gjithashtu luan një rol në përcaktimin nëse do të ndërmerren veprime me shqiptarët që nuk ndërmarrin asnjë veprim në 38,92% të rasteve krahasuar me vetëm 8,35% në popullatën maqedonase.
Ka një dallim të vogël ndërmjet të anketuarve meshkuj dhe femra kur bëhet fjalë për pasivitetin. Diferenca është një pikë përqindje — 15,95% e të anketuarve femra raportuan se nuk kanë bërë asgjë për të zgjidhur problemin krahasuar me 14,89% të të anketuarve meshkuj. Megjithatë, një mospërputhje më e konsiderueshme midis nëngrupeve është e dukshme sa i përket përkatësisë etnike. 38,92 % e të anketuarve shqiptarë kanë deklaruar se nuk kanë bërë asgjë për të zgjidhur problemin e tyre ligjor në krahasim me 8,35 % të të anketuarve maqedonas dhe 6,59 të të anketuarve të tjerë. Kjo tregon një hendek të madh në drejtësi të pranishme ndërmjet dy grupeve më të mëdha etnike që jetojnë në vend.
Ka dallim edhe ndërmjet grupit etnik maqedonas dhe shqiptar ku prevalenca e problemeve të përfunduara është shumë më e madhe në mesin e të anketuarve shqiptarë (83,82%) krahasuar me maqedonasit (51,1%) ose të anketuarve nga grupet tjera etnike (53,95%). Përveç kësaj, ka një ndryshim midis grupeve të ndryshme të të ardhurave. Sa më të mëdha të jenë të ardhurat, aq më të mëdha janë gjasat që problemi të jetë zgjidhur.
Jo të gjitha grupet e ndryshme sociodemografike u prekën në mënyrë të barabartë nga ndikimi financiar i problemeve ligjore. Të anketuarit meshkuj raportuan një nivel më të lartë ndikimi krahasuar me të anketuarit femra. Ndër grupet etnike, të anketuarit shqiptarë raportuan ndikim dukshëm më të lartë (2,97) krahasuar me maqedonasit (2,62) dhe grupet e tjera etnike (2,53). Njerëzit që jetojnë në zonat rurale (2.72) raportuan një nivel më të lartë se njerëzit që jetojnë në zonat urbane (2.68).
Publikimi përmban një analizë të detajuar të shkallëve të ndryshme të shpeshtësisë së problemeve, si në përgjithësi ashtu edhe në çdo kategori specifike sfidash dhe analizon rrugën drejt drejtësisë të qytetarëve që ishin përballur me pengesa ligjore. Anketa trajton përvojën e tyre ndaj sistemit gjyqësor, efektet negative të pengesave ligjore te qytetarët, por gjithashtu identifikon dhe merr parasysh implikimet për reformat e politikave, veçanërisht për shërbimet e ndihmës juridike në dispozicion në Maqedoninë e Veriut.
Qëllimi kryesor i këtij sondazhi është të ofrojë të dhëna të vlefshme empirike të bazuara në dëshmi dhe të informojë debatin dhe zhvillimet e politikave në lidhje me administrimin dhe ofrimin e ndihmës juridike dhe aksesin e përgjithshëm në sistemin e drejtësisë në Maqedoninë e Veriut. Duke fituar njohuri mbi perceptimet, qëndrimet dhe sjelljet e njerëzve, kur përballen me probleme të caktuara të natyrës ligjore, politikëbërësit do të jenë në gjendje të modifikojnë ose të prezantojnë politika dhe ligje të reja që synojnë të përmirësojnë aksesin e përgjithshëm në drejtësi në vend.
Studimi u përgatit në kuadër të aksionit “Drejt një sistemi të konsoliduar dhe më efikas të ndihmës juridike falas (NJF) në Maqedoninë e Veriut”, i cili është pjesë e “Mjetit Horizontal për Ballkanin Perëndimor dhe Türkiye III”, program i përbashkët i implementuar nga Bashkimi Evropian dhe Këshilli i Evropës.