Mekanizmi i sundimit të ligjit që vendeve të BE-së ua ndalon paratë nëse nuk ka drejtësi, mund të ndikojë edhe te vendet kandidate
Mekanizmi i ri i sundimit të ligjit në Bashkimin Evropian është i rëndësishëm veçanërisht për shtetet anëtare të Bashkimit Evropian, por edhe për shtetet që janë në statusin e negociatave. Kjo qasje e re e Bashkimit Evropian për përfshirjen e shteteve nga Ballkani Perëndimor në funksionimin e shumë organeve të strukturës institucionale të BE-së, e mes tyre edhe Mekanizmit të sundimit të ligjit, tashmë ka impulse pozitive në procesin e integrimit evropian në kuadrin rajonal, vlerësuan panelistët në seancën e Konventës Nacionale për Bashkimin Evropian në Maqedoni, transmeton Portalb.mk.
Bashkimi Evropian i krijoi këto mjete dhe mekanizma të rinj gjatë vitit 2020, për të mbrojtur vlerat evropiane, demokracinë dhe sundimin e ligjit.
Për herë të parë, blloku ka prezantuar një “kushtëzimin e shtetit të së drejtës” për aksesin në fondet e BE-së, me synimin për të siguruar mbrojtje më të mirë nga këto fonde që keqpërdoren nga qeveritë e BE-së.
Ndonëse rregullat e reja zbatohen para së gjithash për shtetet anëtare, ato do të monitorohen gjithashtu nga afër nga vendet kandidate, veçanërisht në Ballkanin Perëndimor. BE-ja duhet gjithashtu t’i mbajë udhëheqësit e vendeve të zgjerimit në rajon politikisht përgjegjës për shkeljen e rregullave të BE-së dhe vlerave evropiane.
Lidhur me këtë temë, Konventa Nacionale për Bashkimin Evropian në Republikën e Maqedonisë së Veriut mbajti seancë me tema nga kapitujt e negociatave për Drejtësinë dhe të Drejtat Themelore (Kapitulli 23) dhe Drejtësia, Liritë dhe Siguria (Kapitulli 24), me temë: “Të drejtat themelore, drejtësia dhe liritë përmes thjerrëzës së Mekanizmit të Sundimit të Ligjit të Bashkimit Evropian” .
Dialogu në kuadër të seancës u fokusua në çështjet që mbulon Mekanizmi i ri i Sundimit të Ligjit në Bashkimin Evropian, si sfidë e re dhe mjet për monitorimin dhe tejkalimin e dobësive në kapacitetin demokratik të institucioneve në miratimin dhe zbatimin e ligjeve.
Aleksandra Deanoska – Trendafilova , koordinatore e Grupit të 3 Punues dhe profesoreshë në Fakultetin Juridik “Justinian First”, bëri një pasqyrë kronologjike të zhvillimit të Mekanizmit të Sundimit të Ligjit të Bashkimit Evropian dhe se si disa mësime mund të përdoreshin nga vendi ynë në këtë fushë. Ajo e vendosi fokusin në raportet e BE-së në lidhje me sundimin e ligjit në shtetet anëtare, të cilat përfshijnë monitorimin e situatave në komponentë të ndryshëm të sundimit të ligjit, duke përfshirë: problemet sistematike me procesin ligjbërës, zbatimi i ligjeve nga pushteti ekzekutiv, mungesa e mbrojtjes efektive gjyqësore ose mosrespektimi i parimit të ndarjes së pushteteve. Monitorimi shqyrton gjithashtu kapacitetin e shteteve anëtare për të luftuar korrupsionin, pluralizmin mediatik, kapacitetet e institucioneve të zbatimit të ligjit dhe synimi është të rrisë ndërgjegjësimin, të zbulojë rreziqet e shkeljeve të shtetit të së drejtës dhe të ofrojë mbështetje nga nga filimi. Sundimi i ligjit është një kusht që vlerësohet vazhdimisht në Bashkimin Evropian, madje edhe kur anëtarësohemi dhe në këtë moment duhet të mësojmë nga vendet që marrin vërejtje dhe janë të ngjashme me sistemin tonë, për të vepruar në mënyrë proaktive në krijimin e politikave.
Në seancë, eksperti ligjor për Ballkanin Perëndimor, Kristian Turkalj , i cili ishte edhe kryenegociatori në ekipin negociator të Republikës së Kroacisë për Kapitullin 23 – Drejtësia dhe të drejtat themelore dhe Kapitulli 24 – Drejtësia, liria dhe siguria, ndau përvojat nga negociatat e anëtarësimit të Republikës së Kroacisë në rrugën drejt anëtarësimit të plotë në BE.
Ai theksoi rëndësinë e kapitujve 23 dhe 24 në të gjithë procesin. Nëse ka dëshirë për progres, është e nevojshme që të vendosen të gjitha forcat në këta dy kapituj, sepse i gjithë procesi integrues varet prej tyre. Sipas tij, është e nevojshme ekzistenca e një konsensusi të elitave politike dhe një vertikale e qartë negociuese, e cila do të sigurojë marrjen në kohë dhe të besueshme të vendimeve të nevojshme. Sipas tij, raportet dhe perceptimet për sundimin e ligjit që i dërgohen Komisionit Evropian janë të një rëndësie të veçantë dhe për këtë arsye të gjithë palët e interesuara duhet të bashkëpunojnë dhe të veprojnë së bashku në procesin e negociatave. Si kërkesa që dalin nga kapitujt 23 dhe 24, Kroacia duhej të bënte ndryshime në kushtetutën e saj në drejtim të përshtatjes së legjislacionit kroat me atë evropian. Procesi i anëtarësimit kërkon vendimmarrje për çështje të hidhura, megjithatë, përfitimet e anëtarësimit të plotë në BE duhet të merren gjithmonë parasysh.
Trpe Stojanovski , ekspert i KNBE-MK dhe profesor në Fakultetin e Sigurisë në Manastir, theksoi rëndësinë e sundimit të ligjit dhe ndarjes së pushteteve sepse vetëm në këtë mënyrë mund të sigurohet kontroll i ndërsjellë i institucioneve dhe funksionimi i sistemit shtetëror. Gjithashtu, është e nevojshme një administratë publike efikase, e cila do të jetë themeli i shtetit ligjor. Gjithashtu, është jashtëzakonisht e rëndësishme radhitja e elitave politike në rrugën evropiane, si dhe lënia mënjanë e dëshirave partiake në procesin e miratimit të ligjeve, duke dhënë si shembull raportimet për abuzimin e “flamurit europian” nga ligjvënësit.
Simonida Kacarska, drejtoreshë e Institutit për Politika Evropiane – Shkup, theksoi rëndësinë e Mekanizmit të Sundimit të Ligjit të Bashkimit Evropian, veçanërisht për vendet kandidate si Republika e Maqedonisë së Veriut, e cila ka qenë gjatë edhe në dhomën e pritjes së BE-së, sepse në këtë mënyrë vendi ka mundësinë të jetë në dijeni të zhvillimeve në fushën e sundimit të ligjit në BE, si dhe të matet me standardet evropiane dhe të ndërmarrë reforma aty ku është e nevojshme.
Mekanizmi i sundimit të ligjit u krijua nga BE-ja si një mjet për të mbajtur fondet nga shtetet anëtare që shkelin sundimin e ligjit, për shembull duke kufizuar pavarësinë e gjyqësorit ose duke gërryer ndarjen e pushteteve.
Në rast të një shkeljeje të tillë, Komisioni mund t’i paraqesë një propozim Këshillit Evropian. Një shumicë e cilësuar – 55% e vendeve të BE-së (15 nga 27) që përfaqësojnë të paktën 65% të popullsisë së bllokut – nevojitet më pas që ajo të kalojë.
Disa vëzhgues kritikojnë se mekanizmi është shumë i ngushtë në shtrirje pasi ai zbatohet vetëm për shkeljet që përfshijnë fondet e BE-së dhe kështu është zbutur nga një shtet ligjor në një mekanizëm kundër korrupsionit.
Hungaria dhe Polonia janë gjithashtu të përfshira në të ashtuquajturat procedura të Nenit 7 të nisura nga BE në 2018. Kjo mund të shkaktohet kur një shtet anëtar konsiderohet në rrezik për të shkelur vlerat thelbësore të bllokut. Ndërsa mekanizmi mund të heqë përfundimisht të drejtat e votës së një vendi, një hap i tillë do të kërkonte pëlqimin unanim, gjë që shihet si shumë e pamundur.
Verën e vitit 2021, BE pezulloi pagesat nga fondet e saj të rimëkëmbjes së pandemisë në shumën prej 7.2 miliardë euro (7.9 miliardë dollarë) si për Hungarinë ashtu edhe për Poloninë për shkak të kthimit dhe korrupsionit të perceptuar gjerësisht të demokracisë.