Mbi drejtësinë sipas iluministëve Montesquieu dhe Rousseau

Drejtësia ka qenë gjithmonë një temë kyçe në mendimin filozofik dhe politik, dhe dy nga mendimtarët më të rëndësishëm të epokës së Iluminizmit, Charles-Louis de Secondat, Baron de Montesquieu dhe Jean-Jacques Rousseau, kanë dhënë kontribute të rëndësishme në diskutimin e drejtësisë. Ndërsa të dy ndajnë disa ide të përbashkëta për rëndësinë e drejtësisë në shoqëri, ata gjithashtu kanë perspektiva unike dhe shpesh të ndryshme mbi natyrën dhe zbatimin e saj.

Montesquieu, në veprën e tij kryesore “Mbi frymën e ligjeve” (1748), paraqet një vizion të drejtësisë që është thellësisht i lidhur me konceptin e barazisë para ligjit. Për Montesquieu-n, drejtësia nuk është vetëm një parim abstrakt, por një funksion i strukturës ligjore dhe qeverisëse të një shoqërie. Ai argumenton se një sistem i drejtë ligjor duhet të sigurojë që të gjithë qytetarët të trajtohen në mënyrë të barabartë përpara ligjit, pa marrë parasysh statusin e tyre social apo ekonomik.

Një nga kontributet më të rëndësishme të Montesquieu-t është teoria e ndarjes së pushteteve. Sipas tij, për të siguruar drejtësi dhe për të shmangur tiraninë, pushteti legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor duhet të jenë të ndarë dhe të balancuar midis tyre. Kjo ndarje e pushteteve është një mekanizëm thelbësor për të garantuar që asnjë individ ose grup të mos ketë shumë fuqi, duke siguruar kështu një drejtësi më të madhe dhe mbrojtje të të drejtave të qytetarëve.

Jean-Jacques Rousseau, nga ana tjetër, ka një qasje më idealiste dhe më të fokusuar në konceptin e sovranitetit popullor dhe vullnetit të përgjithshëm. Në veprën e tij “Kontrata Sociale” (1762), Rousseau argumenton se drejtësia buron nga vullneti i përgjithshëm, që është shprehja kolektive e dëshirës së popullit për të mirën e përbashkët.

Sipas Rousseau-së, ligjet janë të drejta vetëm kur ato pasqyrojnë vullnetin e përgjithshëm dhe kur janë të krijuara dhe miratuara nga të gjithë qytetarët. Ai thekson rëndësinë e barazisë sociale dhe politike, duke argumentuar se pabarazitë ekonomike dhe sociale janë burimi kryesor i padrejtësisë. Për Rousseau-n, drejtësia nuk mund të arrihet në një shoqëri ku ekzistojnë dallime të mëdha në pasuri dhe fuqi. Ai promovon një shoqëri ku të gjithë individët kanë mundësi të barabarta dhe ku interesat e përbashkëta vendosen mbi interesat personale.

Ndërsa Montesquieu dhe Rousseau të dy mbrojnë parimin e barazisë dhe drejtësisë, qasjet e tyre janë thelbësisht të ndryshme. Montesquieu fokusohet në strukturën institucionale dhe ligjore si mjeti kryesor për arritjen e drejtësisë, duke theksuar rëndësinë e ndarjes së pushteteve dhe kontrollit të balancuar. Nga ana tjetër, Rousseau vendos një theks më të madh në pjesëmarrjen popullore dhe barazinë sociale, duke argumentuar se drejtësia e vërtetë mund të arrihet vetëm kur ligjet reflektojnë vullnetin e përgjithshëm dhe kur shoqëria është e lirë nga pabarazitë e thella.

Montesquieu dhe Rousseau kanë ofruar perspektiva të vlefshme dhe plotësuese mbi drejtësinë. Montesquieu na kujton rëndësinë e strukturave dhe rregullave të qëndrueshme për të siguruar një sistem të drejtë dhe të barabartë ligjor, ndërsa Rousseau thekson rëndësinë e barazisë sociale dhe sovranitetit popullor si bazë për një shoqëri të drejtë. Duke studiuar dhe reflektuar mbi idetë e tyre, ne mund të ndërtojmë një kuptim më të thellë dhe të nuancuar të drejtësisë në shoqëritë moderne, ku as ndarja e pushteti nuk funksionon sipas asaj që ka paramenduar Montesquieu e në ndërkohë jemi shumë larg barazisë sociale që ka paramenduar Rousseau.