Lidhjet emocionale dhe propaganda: “Fuqia e butë” ruse në Ballkan
Mediat ruse Sputnik dhe RT (Russia Today) Ballkan që operojnë në Serbi përdoren si mjete propagandistike të Rusisë së Putinit dhe përfaqësojnë “fuqinë e butë” ruse në rajon. Kjo propagandë nga Moska, përmes përmbajtjeve të publikuara nga dy mediat ruse, e të ripublikuara nga mediat serbe, arrin dhe lexohet kudo në Ballkanin Perëndimor, përfshirë edhe Maqedoninë. Bashkëbiseduesit tanë, thonë se propaganda ruse gjen terren pjellor për shkak të lidhjes emocionale dhe ortodoksisë dhe perceptimi për ruset është se ata janë vëllezërit tanë, që na ndihmojnë në kohët më të vështira, shkruan Vërtetmatësi.
Lufta në Ukrainë tregoi se propaganda dhe dezinformimi janë armë po aq të rëndësishme sa armët e vërteta, për të cilat Rusia do të shpenzojë 5 për qind të buxhetit të saj vjetor në vitin 2024. Narrativa të njohura, si anti-NATO, anti-LGBT, denazifikimi i Ukrainës dhe masat anti-covid, janë përdorur dhe transmetuar nga Rusia përmes Serbisë në të gjithë rajonin.
Nëse hapni faqet e internetit të edicionit serb të mediave propagandistike shtetërore të Kremlinit, Sputnik dhe Russia Today (RT – Rusia sot), të cilat ekzistojnë prej vitesh në territorin e fqinjit verior, dhe nëse kërkoni për atë që shkruhet me temën “Armët e laboratorëve biologjikë ukrainas të financuara nga SHBA”, në Sputnik do të shfaqen 136 përmbajtje dhe në Russia Today – RT 16. Nga titujt dhe në to do të mund të zbuloni gjithçka – nga ish-presidenti i SHBA-së, Barak Obama dhe Departamenti i tij i Shtetit promovuan programe biologjike ushtarake në Shtetet e Bashkuara dhe jashtë saj, se Amerika po krijon vatra infeksioni në laboratorët biologjikë përgjatë kufijve rus dhe se Rusia thotë një një hetim i pavarur ndërkombëtar ishte i nevojshëm për shkak të aktiviteteve ushtarake biologjike të SHBA-së…e kështu me radhë.
Prodhimi i temave për laboratorët po rritet nga viti 2022
Të gjithë këta tituj dhe një sërë të tjerë që shikuam janë prodhuar në 8 muaj, pra nga prilli deri në fund të vitit 2023. Ndërsa dikush shkon më thellë në të kaluarën, titujt fillojnë të përsëriten, duke thënë se SHBA nuk po krijonte armë të plota biologjike në këto laboratorë të supozuar biologjikë në kufirin me Rusinë, por vetëm komponentë për armët biologjike. Për më tepër, ndërsa i afroheni fillimit të 2023 dhe 2022, titujt që përmendin koronavirusin gjithashtu fillojnë të shfaqen. Pra, titujt sugjerojnë se SHBA-ja ishte e përfshirë në krijimin e pandemisë së Covid-it dhe se Rusia pretendon se ekziston mundësia që koronavirusi të jetë përmirësuar artificialisht nga një lloj në tjetrin pra pretendimi i ushtrisë ruse sipas të cilit në SHBA u krijua një variant i virusit me vdekshmëri 80 për qind, etj.
Dhe jo vetëm për Covid. Për çdo epidemi në planet, duket sikur fajin e ka SHBA-ja dhe kjo që nga shfaqja e HIV-it në vitet 1980, kështu që në këtë kontekst përmenden edhe ethet e Krimesë dhe lija e majmunëve.
Duke u kthyer edhe më tej, në mars dhe prill 2022, pra menjëherë pas fillimit të agresionit rus ndaj Ukrainës, ka një vërshim të plotë titujsh që lidhen me laboratorët e pretenduar të armëve biologjike ukrainase ose amerikane. Nga 136 përmbajtje për këtë temë në Sputnik, deri në 57 (mesatarisht pothuajse një në ditë) u botuan në prill dhe mars 2022. Në mars të vitit 2022, nuk kishte asnjë ditë që të mos kishte shkrim për këtë temë, me 10 mars që kryesonte, kur në Sputnik u shfaqën 7 artikuj.
Por nëse shikoni periudhën nga gushti 2019 deri në mars 2022, ka vetëm 10 artikuj mbi këtë temë. Si u bë papritmas kjo temë aktuale dhe paralele me fillimin e agresionit rus kundër Ukrainës? Sipas këtij plani të botimit të artikujve për këtë temë, rezulton se biolaboratorët e supozuar në Ukrainë u shfaqën papritur në skenën botërore në të njëjtën kohë me agresionin kundër Ukrainës dhe para kësaj u shkrua shumë pak për ta. Tetë muaj para agresionit rus nuk kishte asnjë artikull, ndërsa para kësaj, në periudhën 2019-2021, mënyra e pasqyrimit të kësaj teme ishte krejtësisht ndryshe.
Meqë ra fjala, kjo histori ka qenë e njohur për dekada. Që nga viti 1991, kur administrata Bush Sr. miratoi 700 milionë dollarë ndihmë për të parandaluar rënien e armëve bërthamore të Bashkimit Sovjetik në duart e shteteve jodemokratike ose terroristëve, kjo më vonë u zgjerua duke përfshirë armët kimike dhe biologjike nga ish-Bashkimi Sovjetik. BRSS, kjo është arsyeja pse në Departamentin e Shtetit Amerikan u hap një Departamenti i posaçëm për Reduktimin e Përbashkët të Kërcënimeve.
Por mbulimi i papritur i temës laboratorike nga mediat shtetërore të propagandës ruse nuk është i vetmi fenomen i tillë. E njëjta prirje ekziston në përdorimin e fjalës nazist (si referencë për nazistët në Ukrainë) dhe fjalës gjenocid në mediat shtetërore ruse. Me fillimin e agresionit kundër Ukrainës, shpërtheu edhe përdorimi i këtyre dy fjalëve në mediat shtetërore ruse, siç bëri shembulli i biolaboratorëve ukrainas.
Kanalet e dezinformimit dhe propagandës
Serbia u bë qendra e propagandës ruse tetë vjet më parë, përmes hapjes së Radio Sputnik Serbia dhe RT Balkan një vit më parë. Dy mediat drejtohen nga Ljubinka dhe Jelena Milinçiq, vajza dhe nëna, të cilat konsiderohen si shtyllat e prezencës mediatike ruse në Ballkan. Të dyja mediat funksionojnë si portale interneti, ndërsa RT Balkan duhet të shndërrohet në televizion në vitin 2024, sipas njoftimeve.
Për momentin kemi një faqe që, natyrisht, është më pak e suksesshme se faqja Sputnik, por televizioni është objektivi… RT shihet si një fëmijë modern i Rusisë. Kur hapëm televizionin, nuk punuam me aparatçikë sovjetikë, por sollëm njerëz nga CNN dhe BBC që na mësuan se si të punonim. Rusia i mori me vonesë këto asete perëndimore dhe e kuptoi vonë se ka një luftë mediatike për të cilën ne nuk kemi armë. Ne po e fitonim atë luftë, por nëse më pyesni nëse po fitojmë tani, është si të më pyesni pse atletët rusë nuk fituan medalje në Lojërat Olimpike. Epo, sepse ata nuk janë atje, tha për RTS në mars 2023 Jelena Milinçiq, kryeredaktore e RT Balkan.
Milinçiq, i cili edhe para se të merrte rolin editorial në RT serbe ka punuar për edicionin spanjoll të televizionit, në këtë intervistë nuk e mohon se mediat janë të hapura në Ballkan për të përfaqësuar interesat ruse. Ajo thotë se me nënën e saj Ljubinka Milinçiq, redaktore e Sputnik, kanë një marrëveshje që RT të ndjekë interesat e audiencës më të re, dhe Sputnik të audiencës më të vjetër.
RT nuk ka një audiencë të madhe – ka 70,000 ndjekës në Facebook dhe 29,400 në X (Twitter), ndryshe nga Sputnik që ka 1.4 milionë ndjekës në Facebook. Por ambiciet janë hapja e një televizioni, në të cilin, siç thotë Jelena Milinçiq, nuk ka dyshim se do të marrë leje pune.
Më 15 dhjetor 2023, në televizionin shtetëror rus, Margarita Simonyan, redaktore e RT, njoftoi nga Moska transmetimin e kanalit në gjuhën serbe në Republika Srpska. Njoftimi për hapjen e kanalit në enklavën serbe në Bosnjë dhe Hercegovinë, i cili pas shumë vitesh mori statusin e vendit kandidat për anëtarësim në BE, pasoi vetëm një ditë pasi presidenti rus Vladimir Putin, duke iu përgjigjur pyetjes së një gazetari boshnjak, tha se është turp që mediat ruse nuk ekzistojnë në Bosnje dhe Hercegovinë.
RT dhe Sputnik – redaksi të pasura me kolumnistë të njohur
Portali i RT në Serbi ka një podcast dhe shumë emra të njohur në rajon që njihen si kolumnistë. Duke filluar nga Nele Karajliç, frontmeni i ish-grupit të rock-ut të Sarajevës Zabraneto pušenje, e deri te gazetarja e famshme serbe Ljiljana Smailoviç, e cila mbron pikëpamjet e saj konservatore-djathtiste. Ajo gjithashtu ka një emision në RT në të cilin interviston politikanë të krahut të djathtë dhe figura të tjera publike konservatore. Të ftuar të shpeshtë të saj janë emra si regjisori Emir Kusturica dhe poeti nacionalist Matija Beçkoviq. Politologu serb i krahut të djathtë, Slobodan Antoniq, profesor në Fakultetin Filozofik në Beograd, i cili “e admiron karakterin dhe veprat e ish-liderit serb Slobodan Millosheviq, për të cilin ka shkruar edhe një libër”, raportojnë mediat serbe. Në mesin e bashkëpunëtorëve është edhe prifti serb Darko Gjogo, i njohur për rubrikat e tij nacionaliste dhe shoviniste në media të ndryshme proruse në rajon.
Bashkëbiseduesit tanë me të cilët kemi biseduar thonë se RT dhe Sputnik janë dy redaksitë më të pasura në Serbi, të cilat kanë gazetarët më të paguar.
Ljubinka Milinçiq ka tetë vjet që drejton Sputnik në Serbi. Në internet, ajo është e pranishme me podcast-in, i cili është një pasqyrë e më të rëndësishmeve të javës.
Në podcastin e datës 06.12.2023, për shembull, Ljubinka Milinçiq shqyrton ngjarjet e fillimit të javës. Një pasqyrë e të gjithë rajonit është mbuluar dhe njoftimi përfundon me informacione nga Maqedonia:
Është arrestuar Ljupço Palevski, vrasësi i vajzës së tij. Thonë se qytetarët e Shkupit duan ta linçojnë, për të tillë duhet të rikthehet dënimi me vdekje, lajm ky që qartazi dezinformon.
Sputnik është një markë ndërkombëtare e grupit mediatik Rossiya Segodnya që ofron faqe interneti në 32 gjuhë, transmetime radiofonike në 19 vende, si dhe lajme në anglisht, kinezisht, spanjisht, arabisht dhe persisht. RT është pjesë e një organizate autonome jofitimprurëse – ANO TV Novosti, një agjenci që ka një buxhet prej 1.88 miliardë rubla për vitin 2024. Novosti u themelua nga agjencia shtetërore ruse e lajmeve RIA Novosti dhe financohet nga Kremlini.
Ndryshe nga RT, e cila nuk ka gjurmë dhe as nuk dihet se cilët janë autorët dhe ka mbetur vetëm një e-mail për kontakt, Sputniknews.com është transparent. Të dhënat e domenit RT mbrohen.
Për punën e RT dhe Sputnik në nivel ndërkombëtar, Federata Ruse nuk kursen asnjë shpenzim. Në vitin 2022, shteti ndau afërsisht 143 miliardë rubla (1.9 miliardë dollarë) nga buxheti federal për mediat masive dhe 1.6 miliardë dollarë në vitin 2023 për propagandë për të përhapur narrativat pro-Kremlinit brenda dhe jashtë vendit.
Shumica e financimit të medias shtetërore (mbi 51%) shkoi për Kompaninë Shtetërore Ruse të Transmetimit të Televizionit dhe Radios (VGTRK), kompania më e madhe shtetërore e medias ruse, e cila përfshin një numër kanalesh televizive dhe radiofonike, si dhe për RT.
VGTRK mori 25.8 miliardë rubla në 2023 për të përhapur përmbajtje pro-Kremlinit te shikuesit vendas në Rusi, ndërsa RT mori një shumë pak më të vogël në krahasim me vitin 2022, për faktin se sanksionet e vendosura ndaj Rusisë pas pushtimit të Ukrainës e ndaluan transmetimin në BE , Kanada, SHBA dhe MB. Media mbylli edhe zyra në disa vende.
Nga ana tjetër, RT po forcon praninë e saj në Serbi dhe ka plane për të hapur një zyrë në Afrikë. Prandaj, buxheti për vitin 2024 për RT është rritur dhe arrin në 1.94 miliardë rubla.
Media e tretë më e madhe e financuar nga shteti është kanali Zvezda, një rrjet mediatik i drejtuar nga Ministria Ruse e Mbrojtjes, me përmbajtje për të rritur moralin e ushtarëve rusë në vijën e frontit. Në vitin aktual 2024, një buxhet prej 1.59 miliardë rubla është planifikuar për këtë kanal.
Me një licencë nga Serbia, RT gjithashtu transmetoi shkurtimisht në Gjermani pavarësisht ndalimit
Megjithëse RT u ndalua në vendet e Bashkimit Evropian, më 16 dhjetor 2022, televizioni rus filloi transmetimin në faqen e tij të internetit përmes një licence transmetimi të marrë në Serbi nga Autoriteti Rregullator për Mediat Elektronike (REM). Por shpejt u mbyll. Vuk Vuksanoviq nga Forumi i Sigurisë në Beograd, thotë se Serbia herë pas here përdoret për anashkalime të vogla, por kjo është e kufizuar, sepse elitat në pushtet kanë një domen për të cilin mund të bashkëpunojnë në situata të tilla delikate. Në veçanti, thotë ai, nëse mendojnë se kjo mund t’u kushtojë pushtet, ose t’i vërë në përplasje të drejtpërdrejtë me Perëndimin, atëherë elita serbe nuk do të shkojë më tej.
Vuksanoviq shpjegon praninë e RT-së, e cila u njoftua në Serbi qysh në vitin 2015.
Në vitin 2015 pati një ide për të hapur RT-në, por ajo u ndal, sepse nuk ishte një fushë tepër interesante, aq më tepër që mediat vendase bartnin më vete narrativa pro-ruse. Pastaj Al Jazeera dhe BBC u hapën në serbisht. Radio Sputnik u shfaq në atë kohë dhe mediat serbe shkarkonin përmbajtje falas, duke i lejuar ata të përhapnin pa dashje lajmet ndërkombëtare me atë dozë të butë rusofilie. Radio Sputnik nuk është domosdoshmërisht më e ndjekura, por ato media lokale, të cilat ndikohen nga elita vendase. “RT Ballkan nuk u hap si kanal televiziv, por si portal mediatik dhe erdhi në Serbi në atë moment kur RT u mbyll në shumë vende evropiane dhe përmes Serbisë dhe pjesërisht Hungarisë, tregoi se Rusia nuk është fshirë kudo në Evropë. ” thotë Vuksanoviq.
Ai vlerëson se Rusia është e njohur në rajon jo për shkak të asaj që është, por për shkak të asaj që nuk është, dhe kjo është se Serbia nuk është Perëndimi. Vuksanoviq është i mendimit se ndikimi i Rusisë, i cili ka qenë gjithmonë i kufizuar, po ekzagjerohet dhe manifestohet përmes instrumenteve të kufizuara të ndikimit, të cilat përdoren me mjeshtëri. Këto janë gazi, çështja e pazgjidhur e Kosovës dhe fuqia e butë – popullariteti që ka Rusia në mesin e popullatës, veçanërisht në komunitetin serb, i cili është i habitshëm në këtë drejtim.
Pas fillimit të konfliktit në Ukrainë, doli në sipërfaqe fakti që njerëzit shpesh e anashkalojnë, që është se predispozitat ruse në Ballkan nuk janë ushtarake, nuk janë politike dhe përveç gazit, sfidat ruse nuk janë as ekonomike, sepse Evropa është partneri më i madh ekonomik i vendeve nga Ballkani. Megjithatë, ndikimi rus në Ballkan është i natyrës emocionale, sepse manifestohet në fushën e zemrave dhe mendjeve. Rusët janë bërë ai simbol përmes të cilit filtrohet dhe manifestohet pakënaqësia me Perëndimin, të cilën e kanë pjesë të popullsisë. Sa i përket Maqedonisë, kam dëgjuar se popullariteti rus është rritur për shkak të frustrimeve me BE-në dhe mënyrës se si trajtohet Maqedonia. Nga ana tjetër, estrada serbe është e njohur dhe vjen përmes TV Pink. Në këto stacione televizive, si Pink, mund të dëgjoni narrativa jashtëzakonisht pozitive ndaj Rusisë dhe lidershipit të saj, dhe si efekt anësor, popullariteti rus po rritet në vende si Maqedonia, shpjegon Vuksanovic.
Megjithatë, pavarësisht prezencës së RT dhe Sputnik, çerdhja kryesore e ndjenjave pro-ruse konkretisht në Serbi, ndoshta edhe në Ballkan, janë tabloidët që janë nën kontrollin e elitave vendase, thekson Vuksanovic.
Nga Rusia me dashuri
Beogradi tregon lidhjen e tij emocionale me Rusinë e Putinit pothuajse në çdo hap. Në shëtitoret kryesore të kryeqytetit serb, thuajse në çdo hap kujtohet ajo lidhje emocionale. Nga hoteli Moskva në qendër, mund të shkoni në restorantin Tsar Nikolay, duke kaluar pranë një kioske suveniresh – një magnet me imazhin e Putinit pranë carëve serbë. Në mur është një poster për një ekspozitë të qeramikës ruse.
Loja e qeverisë serbe ftohtë e nxehtë me Rusinë dhe BE-në e ka bërë vendin një qendër për dezinformata të shumta dhe narrativa pro-Kremlinit. Për këtë ka reaguar Komisioni Evropian në Raportin për progresin e Serbisë si vend kandidat për anëtarësim.
Ndikimi politik dhe ekonomik në media mbetet një shqetësim. Serbia duhet të marrë masa urgjente për të kundërshtuar narrativat anti-BE të propaganduara nga media të shumta, si dhe për të kundërshtuar manipulimin e huaj të informacionit dhe ndërhyrjen, veçanërisht në kontekstin e luftës agresioni të Rusisë kundër Ukrainës, thuhet në Raportin e BE-së për Serbinë.
Samorukov: Nuk ka dallim të madh mes Pink TV dhe RT
Duke folur për përdorimin e RT si fuqi e butë e Federatës Ruse, rusi Maxim Samorukov, bashkëpunëtor i Qendrës Carnegie, thotë se kjo media ka qëllimin e saj propagandistik dhe pret të forcojë ndikimin e saj në rajon. Për RT, ai vlerëson se do t’i japë Rusisë në mënyrë të pashmangshme më shumë mundësi për të zgjeruar propagandën e saj në rajon, megjithatë nuk duhet nënvlerësuar roli i mediave lokale, të cilat ofrojnë përmbajtje shumë më të instrumentuara. Ose më konkretisht, siç thotë ai, “nuk ka shumë dallim mes Pink TV dhe RT-së”.
Prania e mediave ruse në rajon, sipas Samorukov, ka si qëllim të njohur që të marrë nën ndikimin e tij sa më shumë vende të Perëndimit me sulme kundër vlerave evropiane.
Qëllimi është që përmes këtyre sulmeve të zvogëlohet atraktiviteti i Perëndimit… t’i bëjë ata antiperëndimorë, t’i bëjnë ata euroskeptikë, sepse Rusia beson se një Perëndim i bashkuar është një kërcënim për interesat globale gjeopolitike të Rusisë për shkak të interesave politike. Megjithatë, në rastin e Evropës, nëse i ndani shtetet evropiane nga ky koncept i unifikuar i Perëndimit, do të ishte shumë më e lehtë për Rusinë që t’i trajtonte ato një nga një, sepse pozicioni negociues i Rusisë do të ishte shumë më i fortë veçmas me çdo shtet evropian, veçanërisht vendet e vogla, vlerëson Samorukov.
Lidhjet e biznesit
Serbia merr gazin rus më të lirë në rajon. Në vitin 2022, Serbia nënshkroi një kontratë trevjeçare me Rusinë për furnizimin e gazit me çmime të favorshme. Kompania më e madhe serbe NIS është nën kontrollin e Gazpromit rus. Për shkak të sanksioneve, pati një ndryshim pronësie, kështu që Gazprom humbi pronësinë dominuese. Megjithatë, Serbia po redukton varësinë e saj nga energjia ruse dhe së fundmi iu bashkua gazsjellësit që transporton gaz nga Azerbajxhani.
Turizmi malazez varet nga rusët, të cilët erdhën përmes aeroportit në Beograd verën e kaluar. Pas serbëve, rusët janë turistët e dytë më të shumtë në Mal të Zi, një vend anëtar i NATO-s dhe një kandidat për anëtarësim në BE.
Republika Srpska ka miratuar një projekt për ndërtimin e centralit të gazit në Brod për furnizimin me gaz rus. Lideri i serbëve të Bosnjës, Milorad Dodik, po lobon për lidhjen e gazsjellësit turk.
Ndryshe nga narrativat propagandistike që përpiqen të imponojnë mediat proruse, të dhënat për Ballkanin Perëndimor tregojnë se partneri më i madh tregtar për Ballkanin Perëndimor për vitin 2022 është me vendet e BE-së, me të cilat shkëmbimi tregtar ishte 66 për qind, ndërsa me Rusinë vetëm 4 për qind dhe me Kinën – 8 përqind
Burimi: Komisioni Evropian, Agjencitë Kombëtare të Statistikave[/caption]. Foto e marrë nga Vërtetmatësi[/caption]
Propaganda, spiunët dhe paratë për ndikim – paratë janë më të vështirat për t’u provuar
Si reflektohet ndikim rus në shtetin dhe demokracinë maqedonase? Para disa vitesh flitej për financimin e partive të vogla të djathta në Maqedoni dhe në rajon. Njerëz të afërt me presidentin rus Putin u panë në publik në ngjarje të partive si Maqedonia e Bashkuar e Janko Bacev dhe disa lëvizje të krahut të djathtë. Por hyrja e “parave ruse” në këto parti dhe lëvizje, beson Samorukov, është e vështirë të vërtetohet.
Para së gjithash, gjendja financiare e grupeve politike në Maqedoni është jotransparente dhe është shumë e vështirë të thuhet me siguri se ky grup financohet drejtpërdrejt nga Kremlini. Këto janë vetëm shpresa për të marrë fonde nga Kremlini dhe këto parti po përpiqen të provojnë veten si një kanal shumë i dobishëm për ndikimin e Kremlinit në Maqedoninë e Veriut. Ne dimë gjithashtu shembuj të sloganeve pro-ruse që promovohen në pritje të marrjes së parave nga Rusia. Mendoj se ajo që dimë me siguri është se Kremlini ka financuar një numër të madh grupesh në Ballkan, tha Samorukov.
Por, siç vlerëson ai, pagesa e politikanëve dhe derdhja e parave në partitë politike përfundoi me pranimin e Maqedonisë në NATO.
Prandaj, nuk pres dhe për më tepër, ne e dimë që financimi rus për partitë ballkanike arriti kulmin para disa vitesh, kur këtu pati një valë zgjerimi të NATO-s dhe tani interesi i Rusisë është më i vogël. Sidomos duke parë se sa shumë po shpenzon Rusia në pushtimin e Ukrainës. Nuk mendoj se Rusia ka aq shumë kapacitete të lira për të investuar këtu. Nuk e di, nuk mund të them me siguri nëse “Maqedonia e Bashkuar” merr fonde nga Rusia. Ose merr shumë ose simbolikisht ose merr forma të tjera mbështetjeje. Ndoshta jo, ndoshta po, por nuk mendoj se do të ndryshojë vërtet lojën, thotë Samorukov.
Ai beson se tani marrja e financimit nga Rusia është shumë më e komplikuar, për faktin se sistemi financiar rus po izolohet nga Perëndimi dhe BE-ja. Është shumë e vështirë të transferosh para në ndonjë vend evropian dhe për këtë arsye gjërat janë shumë më të komplikuara për grupet pro-ruse në Ballkanin Perëndimor.
Veprimet e partive dhe lëvizjeve të krahut të djathtë monitorohen gjithashtu nga shërbimet e brendshme të sigurisë dhe inteligjencës. Koordinatori Nacional për Parandalimin e Ekstremizmit të Dhunshëm dhe Luftimin e Terrorizmit, Zlatko Apostoloski, i pyetur nëse ekstremizmi i djathtë ka lidhje me Rusinë, thotë se “këto janë lidhje të parëndësishme”.
Ndoshta ka lidhje të caktuara të interesave të biznesit apo marrëdhënieve të mbetura nga periudha e kaluar. Sot është e vështirë të gjesh një lidhje të drejtpërdrejtë të ndonjë asociacioni me Rusinë pas ngjarjeve, luftës në Ukrainë, mendoj se nuk ka dukuri të tilla. Duke qenë se jemi edhe anëtarë të NATO-s dhe monitorimi i këtyre flukseve nga shërbimet e sigurisë-zbulimit është shumë i mbuluar, pra në këtë periudhë realisht nuk kemi shfaqur ndonjë lidhje më serioze me ndonjë organizatë të djathtë, qoftë edhe nga rajoni i Serbisë, Bullgarisë, as nga Rusia me disa organizata të djathta në Maqedoni, të cilat do ta prishnin dukshëm situatën e sigurisë, thotë Apostoloski.
Por, sigurisht që mbetet tehu i fundit i propagandës ruse si mjet.
Operacionet e intensifikuara ruse në Maqedoninë e Veriut filluan pas vitit 2008
Dezinformimi dhe propaganda, të cilat janë intensifikuar veçanërisht pas fillimit të luftës në Ukrainë, nuk janë të reja në rajon, por shkojnë paralelisht me veprimet e diplomacisë ruse. Analiza më e gjatë e Bellingcat citon një konferencë të kundërzbulimit maqedonas të vitit 2017 duke thënë se gjatë nëntë viteve të mëparshme, vendi ka qenë “subjekt i propagandës së fortë subversive dhe aktivitetit të inteligjencës të kryer përmes Ambasadës RF (Federata Ruse). Operacionet ruse filluan në vitin 2008 kur Maqedonia u bllokua nga anëtarësimi në NATO për shkak të mosmarrëveshjes së emrit me Greqinë. “Dokumenti i përgatitur për Vladimir Atanasovskin, drejtor i Shërbimit të Sigurisë dhe Kundërzbulimit të Maqedonisë (UBK), vazhdon:
Duke përdorur mjetet dhe metodat e të ashtuquajturës “fuqi e butë”, si pjesë e strategjisë së Federatës Ruse në Ballkan, synohet izolimi i vendit [Maqedonisë] nga ndikimi i Perëndimit, shkruan Bellingcat.
Gjithashtu, këtu transmetohet një pjesë e analizës së Dimitar Beçev, e cila shpjegon funksionimin e “fuqisë së butë” ruse.
Rusia përdor shumë instrumente të ndryshme për të pohuar interesin e saj: fuqi të rëndë ushtarake, manipulim të lidhjeve ekonomike, ndërhyrje në punët e brendshme të vendeve të tjera dhe fushata informative të synuara për të ndikuar në opinionin publik. Ndërhyrja në politikën e brendshme nuk është aspak e rrallë. Një shembull i tillë do të ishte mbështetja që Rusia u ka dhënë nacionalistëve në vendet pro BE-së dhe NATO-s si Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut. Veprimet paqësore politike (demostratat antiqeveritare) mund të kthehen në dhunë. Shembuj të tjerë të fuqisë së butë të praktikuar në hapësirën post-sovjetike dhe në Ballkan përfshijnë embargo tregtare dhe sulme kibernetike. (Dimitar Beçev).
Nga sa kemi parë deri tani, nuk duhet shumë përpjekje për të kuptuar atë fuqi të butë, veçanërisht me dezinformim dhe propagandë. Nikola Petroviç, drejtor dhe themelues i Fondacionit Isaac me qendër në Beograd, thotë se kanali më i thjeshtë për transmetimin e këtyre narrativave pro-ruse janë politikanët.
Nëse keni një politikan me narrativë ruse dhe e keni të tillë në të gjithë rajonin – në Mal të Zi, Serbi, Bosnje dhe Hercegovinë, Maqedoni, është një kanal i thjeshtë për ju për të përcjellë narrativën. Në kohë krize ka një rritje të atyre që sjellin zgjidhje të thjeshta. Njerëzit janë të lodhur nga zgjidhjet e ndërlikuara, të gjata dhe të vështira, por për fat të keq, zgjidhjet reale, si në jetën personale dhe politike, janë ato zgjidhjet më të vështira, më kërkuese. Por strukturat e duhura ofrojnë zgjidhje të lehta. Dhe të djathtët e adhurojnë politikën ruse, megjithëse pak e kuptojnë se cili është pozicioni rus apo kinez dhe qëllimet e tyre. Ata që nuk kanë zgjidhje konkrete dhe realiste po luftojnë kundër Perëndimit, kundër liberalizmit, zgjidhje liberale që sjellin liri më të madhe sepse janë të kërcënuar. Kjo është paradigma e demokracisë, se ka njerëz që ndihen të kërcënuar nëse dikush ka më shumë liri. Kështu, lëvizjet e djathta që luftojnë kundër vlerave demokratike nga perëndimi, luftojnë kundër tyre, duke mbështetur ato lindore, d.m.th. narrativën ruse dhe kineze, thotë Petroviç.
Rrjetet sociale si një kanal për përhapjen e narrativave ruse
Portalet dhe rrjetet sociale janë kanalet kryesore për përhapjen e narrativave pro-ruse. Gazetari gjerman Thomas Bray, në një botim për Fondacionin Friedrich Neumann, rendit 12 profile të qarta rusofile, pronarët dhe redaktorët e të cilëve mbrojnë një narrativë të qartë antiperëndimore, duke theksuar marrëdhëniet midis serbëve dhe rusëve të cilët “duhet të ndërtojnë një marrëdhënie të veçantë si SHBA-ja dhe Izraeli” dhe të demonstrojnë një lidhje të fortë me vlerat ortodokse dhe kishën.
Vetë Rusia e sheh veten si antipod të Bashkimit Evropian në rajon dhe mbështet çdo iniciativë që duket e përshtatshme për të minuar integrimin e dëshiruar në BE të vendeve të Ballkanit Perëndimor, Rusia paraqitet si mbështetësi më i madh ekonomik i rajonit, që është dezinformim i plotë, shkruan në parathënien e analizës që nis me faktin se edhe pse BE-ja është partneri më i madh ekonomik, Rusia paraqitet si mbështetësi më i madh ekonomik i rajonit, çka është dezinformim i plotë.
Kanali i dytë shumë domethënës për shpërndarjen e dezinformatave dhe teorive konspirative në rajon janë rrjetet sociale – Facebook dhe Instagram. Analistët në Debunk.org gjetën 1,339 grupe dhe faqe në Facebook që përhapnin rregullisht përmbajtje të tillë. Këto kanale “operojnë” në rajonin e ish-Jugosllavisë. Siç vlerësojnë ata, mungesa pothuajse e plotë e rregullimit në rrjetet sociale krijon mjedisin perfekt për prodhimin dhe shpërndarjen e shpejtë të përmbajtjeve jo të plota dhe të rreme drejtpërsëdrejti tek audienca.
Një nga autoret e këtij publikimi është Daniela Vukçeviq, e cila konkludon se shumica e dezinformatave për Rusinë dhe luftën me Ukrainën janë importuar nga Serbia. Edhe përmbajtja e dezinformatave, të cilat shpërndahen në grupet rajonale të Facebook-ut në Kroaci, Maqedoni, Mal të Zi, Bosnjë dhe Hercegovinë, vjen përmes Serbisë direkt nga Rusia.
Ajo që ndodh është një thjeshtësim dhe përsëritje e të njejtave narrativa. Në fillim të konfliktit u konstatua se 99 për qind vinin nga dy media, gjithmonë online, jo të shtypura apo elektronike. Ata nuk kanë pothuajse asnjë përmbajtje të tyren, por kopjojnë nga Sputnik dhe RT. Herë i vendosin si burim, herë vënë një burim Sputnik, por nuk është burim, kopjohet fjalë për fjalë. Dezinformata përhapen edhe nga individë, këta janë persona me ndikim, politikanë, janë të njëjtët që përhapin narrativa anti-LGBT, të djathtët dhe që absolutisht nuk e fshehin mbështetjen e tyre për Rusinë, thotë Vukçeviq.
Autorët e publikimit kanë analizuar mbi 4000 profile në Facebook, duke përfshirë grupe. Ata e ngushtuan kërkimin në katër narrativat më të zakonshme pro-ruse dhe përcaktuan se e njëjta përmbajtje merret dhe transmetohet fjalë për fjalë në të gjitha vendet e rajonit. Këto përmbajtje më pas përhapen dhe përfundojnë në sferën e portaleve dhe profileve të mediave sociale, të cilat nuk kontrollohen. Vukçeviq thotë se ne të gjithë jemi të ndjeshëm ndaj dezinformatave dhe Ballkani Perëndimor është një terren veçanërisht pjellor për narrativat pro-ruse.
Rusia në këtë rajon ka një pozicion historikisht mitik, në kuptimin që ne e imagjinojmë atë si një vëlla të madh, Rusia paraqitet këtu si një mbrojtëse e të krishterëve ortodoksë dhe për këtë arsye ne jemi veçanërisht të pambrojtur këtu, sepse ne e imagjinojmë Perëndimin si një armik të madh, që ka një vlerë dhe qëndrim të ndryshëm nga ne, ndërsa rusët janë vëllezërit e mëdhenj. Ka pasur tentativa për t’i imponuar një pozicion edhe Kinës, por kjo nuk ka funksionuar, sepse Kina është larg nesh, ne e imagjinojmë si një gjigant ekonomik, një shpëtimtar, që do të na ndërtojë rrugë dhe infrastrukturë, thotë Vukçeviq.
Publikimi thotë se vetëm në vitin 2022 janë identifikuar 650 shembuj të përmbajtjes jo të plotë dhe të rreme. Me një vështrim më të afërt, materiali mund të ndahet në tre grupe në varësi të motivit/logjikës së tyre kryesore për dezinformimin rreth luftës në Ukrainë.
Barriera gjuhësore vetëm sa e ngadalëson rrjedhën e dezinformatave
Sado e pabesueshme të tingëllojë, Serbia është vendi ku burojnë një pjesë e dezinformatave në shoqërinë shqiptare. Barriera gjuhësore ngadalëson rrjedhën e dezinformatave për një ose dy ditë, por nuk e ndalon atë. Hulumtimi në mediat në gjuhën shqipe mbi narrativat e dezinformatave ruse bazohet në një listë të dezinformatave të shpërndara nga ekosistemi mediatik i Kremlinit dhe të publikuar në bazën e të dhënave EUvsDisinfo në tetë muajt e parë të 2022. Nga 384 rastet e dezinformatave të zbuluara nga EUvsDisinfo përmes monitorimit të mediave në 15 gjuhë nga janari deri në gusht 2022, 86 (22 për qind) kanë qarkulluar në mediat në gjuhën shqipe në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut.
Burimi kryesor i dezinformatave është Serbia dhe vijnë nga Rusia. Ndryshe nga Kosova e Veriut, Maqedonia dhe Bosnja dhe Hercegovina, ne kemi një pengesë të vogël gjuhësore, por kryesisht dezinformatat erdhën nga Rusia përmes Serbisë dhe u përhapën në të gjithë Ballkanin. Narrativa kryesore është kundër Perëndimit. Që kur filloi lufta me Ukrainën, narrativa kryesore ishte denazifikimi i Ukrainës, laboratorët amerikanë me armë kimike dhe biologjike, dhe këto rrëfime me teori konspirative u përhapën përmes rrjeteve sociale si Facebook dhe Instagram, por edhe përmes mediave tradicionale. Në Shqipëri kemi një problem – kemi 800 portale dhe është e vështirë të dihet apo të hetohet pronësia dhe kjo çon në një rrjedhje të mundshme dezinformimi nga Rusia, tha Aimona Vogli, redaktore e Factoje, Shqipëri.
Çfarë të presësh në Maqedoninë e Veriut dhe në Ballkan?
Maksim Samorukov, i cili kaloi disa vite në Beograd, thotë se situata nuk do të ndryshojë shumë nga ajo që kemi tani, duke kujtuar se kulmi i vëmendjes së Kremlinit për zhvillimet në Maqedoni dhe në rajon ishte disa vite para se NATO të merrte kontrollin.
Ky ishte kulmi i interesimit të Kremlinit dhe Putinit për Maqedoninë. Ne vërtet investuam shumë për të ndryshuar humorin këtu, për të ndryshuar opinionin publik. Ndërsa tani, mendoj se pasi Maqedonia u bë pjesë e NATO-s, interesi ka rënë dukshëm. Po, ka njëfarë niveli informacioni që qarkullon këtu, por është më i rastësishëm dhe i rregullt dhe nuk mendoj se do të kulmojë për shkak të zgjedhjeve. Më tepër mendoj se do të vazhdojë ashtu siç është. Por përsëri, nuk është vetëm propaganda ruse që e solli Ficon në pushtet në Sllovaki ose i dha Gerd Wilders fitoren në zgjedhjet holandeze. Ata nuk i fituan ato zgjedhje për shkak të parullave anti-ukrainase. Ata fituan, para së gjithash, sepse gjendja ekonomike është bërë shumë e vështirë për shoqërinë e Holandës, për shoqërinë e Sllovakisë, dhe mendoj se situata në Evropë, përfshirë Maqedoninë, po përkeqësohet. Numri i problemeve ekonomike po grumbullohet dhe ekziston mundësia që ne të shohim rezultate të papritura edhe pa propagandën ruse. Edhe një sasi e vogël e interesit rus mund të kontribuojë shumë. Po, inflacioni është i lartë, çmimet po rriten, ka një recesion ekonomik, të gjitha këto arsye nuk mund të çojnë në rritje, tha Samorukov.
