Evropa para zgjedhjes së gjetjes së Parlamentit deri më tani
Kriza socio-ekonomike dhe paqëndrueshmëria gjeopolitike globale kanë zgjuar pyetje dhe dilema ekzistenciale dhe të sigurisë tek elektorati – pyetje të cilave e majta radikale, liberalët dhe e djathta e moderuar nuk mund t’u përgjigjen, ndërsa e djathta radikale, duke u proklamuar si “shpëtimtarja e Evropës”, me mjeshtëri po e përdor vrullin për të fituar dhe mobilizuar qytetarin evropian.
Shkruan: Gjorgi Haxhi Vasilev
Zgjedhjet parlamentare të qershorit në Bashkimin Evropian janë vetëm vlerë e shtuar ndaj epitetit të vendosur në vitin 2024 – “vit rekord zgjedhor”. Zgjedhjet e këtij viti po mbahen në një nga periudhat më specifike dhe më kritike për vetë ekzistencën e Bashkimit Evropian. Në fakt, këto janë zgjedhjet e para pasi një nga hallkat më të rëndësishme ekonomike dhe ushtarake, Britania e Madhe, nuk është më pjesë e Bashkimit Evropian; zgjedhjet e para pas një prej krizave më të mëdha ekonomike në botë dhe zgjedhjeve në kushtet kur Bashkimi Evropian po përballet me çështje të mëdha të sigurisë së brendshme dhe të jashtme – që kanë të bëjnë me krizën e emigrantëve dhe luftën në Ukrainë.
Dështimi për t’u përballur me krizën e emigrantëve për më shumë se një dekadë ka vënë në provë sigurinë e brendshme të Bashkimit Evropian, por edhe tolerancën e popullsisë vendase në lidhje me rritjet gjithnjë e më masive të migrimeve të paligjshme që tregojnë kryesisht mungesën e plotë të dëshirës për asimilim ose përshtatje në shoqërinë e re. Përveç kësaj, kriza socio-ekonomike e shkaktuar nga pandemia Covid-19, lufta në Ukrainë, paqëndrueshmëria gjeopolitike në skenën botërore, por edhe situata me fermerët evropianë, kanë zgjuar pyetje ekzistenciale dhe të sigurisë në mesin e elektoratit – pyetje që radikalët e majtë, liberalët dhe e djathta e moderuar nuk mund të përgjigjen, ndërsa e djathta radikale, e proklamuar si “shpëtimtarja e Evropës” po e përdor me mjeshtëri vrullin për të fituar dhe mobilizuar qytetarin evropian.
E djathta në parlamentet kombëtare
Rritja e popullaritetit të së djathtës nuk është aspak një fenomen i ri. Zgjedhjet parlamentare të vitit të kaluar në disa vende evropiane treguan në masë të madhe popullaritetin dhe atraktivitetin e partive të orientuara nga e djathta në mesin e elektoratit, të cilat arritën fitore bindëse pothuajse në të gjitha garat parlamentare, në disa raste duke rritur numrin e mandateve nga dy deri në tre herë. Nga ana tjetër, zgjedhjet ilustruan edhe dëshpërimin dhe jopopullaritetin e së majtës, por edhe përpjekjen e saj për të mbajtur pushtetin politik me çdo kusht.
Në zgjedhjet parlamentare në Spanjë, megjithëse konservatorët fituan një fitore bindëse me 48 mandate të reja, mandati për të formuar qeverinë e re iu dha kryeministrit aktual, Pedro Sánchez, pas përfundimit të një marrëveshjeje koalicioni me partitë politike katalanase, në shpenzimet e të cilave ai u angazhua për një amnisti të plotë për qindra qytetarë dhe oficerë policie katalanas të akuzuar për gjyqe pro-separatiste në Katalonjë midis vitit 2012 dhe 2023, një veprim që u kritikua gjerësisht nga publiku i gjerë.
Në të njëjtën periudhë në Greqi, Demokracia e Re mundi të majtën e Tsipras, Syriza, me më shumë se një diferencë të dyfishtë. Në këto zgjedhje u shfaq një parti e re radikale e djathtë, Spartanët, e cila fitoi deri në 12 mandate parlamentare. Në sytë e zgjedhjeve evropiane, sondazhet greke parashikojnë një avantazh të trefishtë të Demokracisë së Re ndaj të gjitha partive të tjera të majta.
Nga ana tjetër, elektorati në Holandë, i cili konsiderohet si një nga vendet më liberale në botë sot, e vendosi besimin në duart e së djathtës radikale – Partia për Liri, e cila për habinë e të gjithëve nënshkroi një marrëveshje koalicioni me liberalët dhe vendosën, me kusht, një precedent për bashkëpunimin paszgjedhor liberal-të djathtë në Parlamentin Evropian.
Nga ana tjetër, Bullgaria, si një nga vendet më konservatore të Bashkimit Evropian, prej disa vitesh ndodhet në një krizë politike, nga e cila fituesja më e madhe doli e djathta radikale, e mishëruar në partinë Rilindja e Kostadin Kostadinovit, e cila, duke fituar gjithnjë e më shumë vota në çdo raund zgjedhor, u shndërrua në forcën e tretë politike më të fuqishme me një parashikim për një rritje edhe më të madhe të popullaritetit në zgjedhjet evropiane.
Në Poloni, megjithëse e djathta e bashkuar e udhëhequr nga Ligji dhe Drejtësia në pushtet fitoi zgjedhjet parlamentare dhe më vonë ato lokale këtë vit, mundësia për të formuar një qeveri të re iu dha të djathtës së moderuar pasi Donald Tusk formoi një koalicion të gjerë me pothuajse të gjithë pjesëmarrësit e tjerë në zgjedhje, kohezioni dhe funksionaliteti i të cilëve është nën një pikëpyetje të madhe për shkak të ngjyrimeve politike dhe ideologjike.
Zgjedhjet në Portugali ishin gjithashtu interesante për t’u ndjekur, ku fitoi e djathta e moderuar, Partia Socialiste humbi deri në 42 mandate parlamentare, kurse e djathta relativisht e re radikale Dosta siguroi 48 mandate (38 të reja), e cila, duke iu afruar në më pak se 20 mandate diferencë dy partive kryesore, e tronditën atë de facto sistemin dypartiak në vend që ekzistonte për dekada.
Nëse bëjmë një përmbledhje, pesë nga njëzet e shtatë shtetet anëtare kanë të djathtën radikale në qeveritë e tyre dhe Holanda është gati t’u bashkohet atyre. Në Francë, për momentin, faktori politik më i fuqishëm në të gjitha sondazhet është Tubimi Kombëtar i Le Pen, ndërsa Alternativa për Gjermaninë është në prag të vendosjes si faktori i dytë kyç në Gjermani përpara socialistëve të Olaf Scholz. Krahas këtyre, në zgjedhjet në vende si Kroacia, Bullgaria dhe Portugalia, e djathta radikale pati një rritje rekord, gjë që vetëm sa paralajmëron suksesin e tyre të ri në zgjedhjet parlamentare evropiane.
Sa djathtas do të shkojë Evropa?
Që nga përbërja e parë parlamentare në vitin 1979 e deri më sot, Partia Popullore Evropiane dhe Bashkimi Progresiv i Socialistëve dhe Demokratëve kanë kultivuar mirëkuptim dhe bashkëpunim të madh reciprok, duke mbështetur shpesh njëri-tjetrin dhe madje duke vepruar si partnerë de facto të koalicionit në punën e parlamentit. Këtë vit, sipas projeksioneve të të gjitha analizave përkatëse, për herë të parë ekziston mundësia e një qeverie të gjerë të djathtë, e cila do t’u jepte partive me shenjë konservatore më shumë rehati për të vendosur në mënyrë të pavarur për çështje vendimtare që lidhen me politikat e migracionit, që kanë të bëjnë me rrezikun e jashtëm dhe luftën në Ukrainë, politikat rregullatore, forcimin e sovranitetit kombëtar të shteteve anëtare, etj.
Parashikimet nga organizatata me renome Euroactiv dhe Europe Elects presin ndryshime minimale midis të majtës radikale, socialistëve dhe Partisë Popullore, humbje mandatesh dyshifrore midis të Gjelbërve dhe Ripërtri Evropën dhe ngritjen e së djathtës reformiste dhe radikale. Analizat parashikojnë mbështetjen e së djathtës nga numri rekord i deputetëve të “pavarur”, ku në fakt përfshihen mandatet e Alternativës për Gjermaninë e përjashtuar nga grupi i saj parlamentar pak ditë para zgjedhjeve, dhe Fidesz-it të Orbanit, që ka ushtruar veprimtarinë në mënyrë të pavarur që nga viti 2021, por ai nuk e fsheh mbështetjen e tij për njerëzit e tij me mendje të njëjtë sikur ata nga blloku i djathtë.
Sipas analizës që IPSOS ka publikuar në mars të këtij viti për nevojat e Euronews, në Francë, Holandë dhe Austri, fitues absolut pritet të jetë Identiteti dhe Demokracia. Në Itali pritet një fitore bindëse e konservatorëve dhe reformatorëve europianë përmes Vëllezërit të Italisë në pushtet. Partia Popullore Evropiane do të presë fitore në 13 vende, duke përfshirë të gjithë anëtarët ballkanikë të BE-së. Sondazhet parashikojnë fitoren e socialistëve dhe demokratëve në vendet skandinave, Lituani, Portugali dhe Maltë dhe të majtës radikale vetëm në Republikën e Irlandës.
Për më tepër, analiza parashikon gjashtë grupime të mundshme në parlamentin e ardhshëm, dy koalicione të shumicës dhe katër koalicione të pakicës. Një nga më të mundshmit është në fakt koalicioni i qendrës së djathtë, i përbërë nga liberalët Ripërtri Evropën ( Renew Europe), Partia Popullore Evropiane dhe Konservatorët dhe Reformatorët Evropianë, i cili do të kishte 46.9% të mandateve.
Më pak e mundshme, por jo e pamundur, është koalicioni i gjerë i krahut të djathtë, i përbërë nga tre grupet parlamentare me shenjë konservatore, duke kombinuar 46.4% të mandateve, që me pak mbështetje nga disa prej deputetëve të Identitetit dhe Demokracisë dhe eurodeputetëve të pavarurit do të arrinin shumicën e nevojshme në Parlamentin Evropian.
Kush me kë?
Me pak fjalë, von der Leyen nuk përjashton mundësinë e një koalicioni me konservatorët dhe reformatorët evropianë, duke hedhur poshtë spekulimet për bashkëpunim të mundshëm me Identitetin dhe Demokracinë, të cilët janë të bindur se nuk do ta mbështesin presidentin për një mandat të dytë. Nga ana tjetër, precedenti i krijuar me koalicionin mes liberalëve dhe të djathtës radikale në Holandë, pasuar nga deklarata e Presidentit të Këshillit Europian, Charles Michel, se bashkëpunimi me disa parti të ekstremit të djathtë është i mundshëm, na jep lirinë për të spekuluar se në përbërjen e re parlamentare është i mundur një koalicion i qendrës së djathtë.
Rritja e Konservatorëve dhe Reformatorëve Evropianë dhe Identiteti dhe Demokracia i jep Partisë Popullore Evropiane një pozicion mjaft të favorshëm për të mos bashkëpunuar me Aleancën Progresive të Socialistëve dhe Demokratëve për herë të parë, por vetëm nëse ajo formon një koalicion me deputetët e Renew Europe, Konservatorët dhe Reformatorët Evropianë dhe të marrin mbështetje nga Fidesz dhe deputetë të Alternativës për Gjermaninë nga blloku i “pavarur”.
Natyrisht, nuk duhet të përjashtojmë mundësinë që e djathta evropiane të fitojë shumë më tepër se votat e parashikuara dhe në fund të kapërcejë keqkuptimet e ndërsjella dhe për herë të parë në histori të ketë një koalicion homogjen mazhoritar të djathtë, diçka pas së cilës sigurisht mund të prisnim reforma të thella, dhe në rastin më të keq, një pikëpyetje për ekzistencën e ardhshme të Bashkimit për shkak të euroskepticizmit dhe politikave destruktive të disa prej radikalëve të djathtë.