CUNGU

“Vjeshta është art; tri të tjerat, vetëm stinë!”

Cemal Süreya

Fillim tetori. Gjethet e zverdhura të blinit ngjitur shtëpie kanë nisur të stolisin kopshtin; një shtroje e përgatitur nga një estet apo dizajnues inteligjent i përkryer, ku gjithçka është me shije dhe origjinale. Edhe përkundër debateve brendafamiljare se drurët lëshojnë shumë gjethe, se të lodh dhe merr kohë pastrimi i tyre, i pari ndër të barabartët e shtëpisë ngulmon që ata të jenë aty ku janë, i mbron si të ishte një ekologjist i përkorur. S’mund ta imagjinojë një oborr pa pemë, me katrorë betoni e asfallt, si një xhade apo pistë aeroporti. Çdo gjeth atij i duket i vlefshëm, çdo degë e kuptimtë, të mos flasim për lulet në pranverë e frutat që s’kanë të sosur nga qershitë, vishnjet, mollët, dardhat, thana, kajsitë, pjeshkët, mani, lajthitë, fiku frutverdhë, vosa, mushmullat… Të gjitha, ama të gjitha pemët janë me çmim floriri. Kryefamiljari dhe nëna jetojnë e bashkëndjehen me pemët.

Dhe ana tjetër e medaljes. Nga mbrojtja te lëndësimi apo objektivizimi: druri si mjet ngrohjeje. Ky është ligji i natyrës. Barin e ha delja, delen njeriu, njeriun toka… Ndonëse, si gjithë të tjerët, jemi teknologjizuar si familje e shtëpi edhe në aspekt të nxemje-ftohjes, një ritual që rekaliu i periferisë së Shkupit ende vazhdon ta kultivojë është ai i krijimit të ambinetit dimëror klasik, nxemja me dru në njërin nga sallonet e shtëpisë. Kërcëllimat e ahut e të dushkut s’i zëvendëson as “Gree” as “Daikin”, asnjë inverter, as peletat e as naftë. Zjarri që duket me flakët e tij e kënaq, ia jep atë shijen dhe atmosferën e ngrohtësisë fizike dhe shpirtërore. Me dru për dimër zakonisht furnizohet pas pushimeve të verës apo pak më vonë. Pas blerjes, vijon puna disaditëshe për t’i çarë dhe radhitur ato. Ka provuar edhe të çara gati nga druvari-shitësi me punëtorët e vet, por kjo nuk i ka bërë shumë përshtypje sepse kush nga komshinjtë s’i tha “Punë e mbarë!”, s’i erdhi kafeja e nxehtë shoqëruar me ujë të ftohtë, kush s’u ul pranë tij përderisa prante… S’di pse, por aai ndjen që shëndoshet kur i çan vetë dhe ky shëndet e ndjek gjatë gjithë stinës.

Taaak, tiiik, tuuk. Jehonat e takimit të sëpatës me cungun, kërcunat. Goditjet mbi trungjet e thatë e të njomë, madje edhe pjesërisht të mykur, syresh para kalbjes. Biolarmia vetë. Ia kujtojnë ciklet e jetës, moshat e qenieve, evoluimin e tyre deri nga ekzistenca, dinamizmi, gjallëria deri në dobësim dhe shuarje, hiçësimi i tyre. Cungje të pafundëm, gërmadhë e madhe. Sot shumë, nesër më pak, pasnesër… të gjithë të paluar. Të fortë, shumë të fortë, që s’çahen, të hollë, të drejtë që copëtohen me një të rënë, por edhe të atillë që të thyejnë belin, që s’dorëzohen, që e nevrikosin. Gungaç, i lidhur fortë, i ngjeshur, i papmposhtur. E heq mënjanë. “Lëre për në fund!” – kuvendon me veten. “Po pse vallë ky cung s’çahet? Pse kaq shumë reziston?” Përgjigjet: Analizoje pak, shqyrtoje më thellësisht! E shikon nga katër anët. “Aha. Qenka më i trashë. Në rregull. Po ky tjetri. Aa, ky qenka pikëtakimi i degës me trungun. Bashkuar dhe besatuar. S’e japin njëri-tjetrin. Aq sa munden. Deri në krrauu. Në dysh, më pas në tresh…”

“Shiko, do i biesh në skaje, aty çahet më kollaj!” – thotë mysafiri. “Në mes është më i fortë, inatçor është, sa më anësh! Dhe jo copa të mëdha, godit më pak e më shpesh!” E vërtetë, edhe kultura e druçarjes ka mënyrën e vet. Si çdo sferë e jetës. Me mjeshtëri dhe ngadalë, pa nxitim. Edhe ngrënia duhet të jetë e shkallshkallshme, edhe gatimi shkon ashtu, edhe ndërtimi, edhe mësimi, edhe prerrja edhe çarja e drurëve… Ama një gjë është evidente, empirikisht e vërtetuar: sa më skajeve të rrethit të cungut, aq më kollaj ai çahet. Kjo përputhet me ligji sociologjik: shoqëria është më labile, më e dobët sa më shumë shkohet nga periferia. Kjo e fundit është totalisht e subordinuar ndaj qendrës. Vlera më e lartë është e vendosur në hapësirën bërthamë. Qendra është si zemra e organizmit. Sa më i ngjitur me rrathët koncentrikë me selinë, aq më i fuqishëm, sa më i paralelizuar me qendrën aq më shumë probleme përjeton. Është fakt se periferia është më e varur nga qendra sesa e kundërta.

Një konkluzion tjetër nga kjo bisedë me vetveten: do s’do një ditë ndahesh nga tjetri, s’ka unitet të përjetshëm. Bashkimi fatal e i përjetshëm është vetëm një ëndërr e mirë. Të qenët tok për jetë e mot është dëshirë e gjykuar si e pavërtetë. A mendohet edhe kur çan dru? Po me gjasë. Njeriu është gjallë përderisa mendon. Edhe për gjërat ordinere madje, edhe për shprehitë e përditshmërisë. Një mësim tjetër: DIY (Do iy yourself!), bëre vetë. Pse të mos i bësh disa punë vetë, pse t’ia delegosh tjetrit. Në veçanti në kohën kur lëvizja është rralluar në jetën tonë, kur thuajse jemi ngjitur për karrige, për kolltukë. S’është turp të punosh, është turp të rrish, “marre është me nejtë kot”- thotë populli. Cungu a trungu! I çarë me qejf, herë nën frikën e shiut, lagështisë. Të punosh është mirë sipas mjekësisë, fesë, psikologjisë, ekonomisë… Jetën duhet jetuar pa komplekse. Edhe me cungun e fjalëpërfjalshëm, që simbolizon lidhjen e njeriut me natyrën dhe me identitetin e tij, vlerat e traditës dhe forcën e rrënjëve, qëndresën dhe ballafaqimin me sfidat. Edhe me cungjet metaforike, me kërçepët, njerëzit me cene që prishin ritmin e jetës.

Drutë u çanë. U bënë. Gati për dimër. Aktivitet disaditor i kombinuar me leximin e veprës së britanikut C. S. Lewis, The Abolition of Man (Shfuqizimi i njeriut, 1943), një analizë e thellë mbi vlerat e përjetshme, ligjin natyror, dhe arsimin, një tekst ku autori kritikon racionalitetin, empiricizmin dhe relativizmin etik. Puna manuale me atë intelektuale përplotësohen. Në asnjë mënyrë nuk përjashtohen mes vete. Punët s’i kanë në terezi as intelektuali që s’punon fare fizikisht, as punëtori manual që s’lexon gjë!