Instituti për politika Evropiane ka publikuar përmbledhjen e radhës për zhvillimet kryesore në lidhje me sundimin e ligjit në funksion të anëtarësimit në BE në Maqedoninë e Veriut për periudhën prill-qershor 2024. Dokumenti përfshin monitorimin e bazave të anëtarësimit në BE, duke përfshirë zhvillimet kryesore në funksionimin e institucioneve demokratike, reformat e administratës publike dhe kapitulli 23: gjyqësori dhe të drejtat themelore. Ndër të tjera, në përmbledhje janë përmendur rënia e përfaqësimit të grave në Kuvend dhe Qeveri me vetëm 40 deputete nga 120 dhe fakti që në Kuvendin e ri nuk ka asnjë deputet rom, raporton Portalb.mk.
Si çështje problematike e ngritur me Qeverinë e re theksohen planet për të shpërbërë Këshillin Gjyqësor dhe Këshillin e Prokurorëve Publikë, duke ngritur shqetësime midis diplomatëve dhe ekspertëve për përqendrimin e mundshëm të pushtetit dhe përçarje gjyqësore.
Në punën e gjakësorit theksohet arrestimi i gjyqtarit të Gjykatës së Lartë Nake Georgievit, në maj të vitit 2024, për pranimin e ryshfetit prej 10.000 eurosh, duke çuar në kërkime dhe prova të bashkëpunimit me një anëtar të Këshillit të Prokurorëve Publikë, Ixhet Memeti.
- LEXO: U arrestua një gjykatës në Shkup për marrje ryshfeti
- LEXO: Ixhet Memeti pranoi se ka marrë ryshfet dhe është pajtuar me Prokurorinë, një vit dënim me kusht dhe dorëheqje nga Këshilli i Prokurorëve
“Këshilli Gjyqësor i hoqi imunitetin gjyqtarit, miratoi paraburgimin dhe anashkaloi dispozitat ligjore për largimin e tij nga detyra. Këshilli Gjyqësor ndryshoi rregullat e tij dhe rregulloret e renditjes për kandidatët për gjyqtarë, vendosi afate për llogaridhënien e gjyqësorit dhe miratoi një Strategji komunikimi me një plan veprimi. Me ndryshimet që kërkojnë vendime të individualizuara, objektive dhe kritere të reja të renditjes që theksojnë performancën cilësore, këto ndryshime zbatuan pjesërisht pesë nga 17 rekomandimet e misionit të vlerësimit të kolegëve të BE- së që synonin përmirësimin e funksionimit të tij pa kërkuar ndryshime ligjore”, thuhet në dokument.
Zgjedhjet
Në fillim të muajit prill, përfundoi promovimi i listave të kandidatëve për deputetë, me dorëzimin e tyre në Komisionin Shtetëror Zgjedhor (KSHZ) që u mbyll më 2 prill. Më 12 prill, radha e fletëvotimeve të listave të pranuara u përcaktua përmes shortit të rastësishëm. Më 2 prill , gjashtë nga shtatë kandidatë presidencialë nënshkruan Kodin për Zgjedhje të Drejta dhe Demokratike. Kandidati nga partia GROM nuk nënshkroi. Kodi u kërkon kandidatëve presidencialë t’u përmbahen të gjitha ligjeve dhe të shmangin gjuhën e urrejtjes, duke siguruar zgjedhje të drejta dhe të suksesshme.
“Më 17 prill, dhjetë përfaqësues të listave të kandidatëve për zgjedhjet parlamentare të Maqedonisë së Veriut nënshkruan gjithashtu Kodin për Zgjedhje të Drejta dhe Demokratike, duke u përkushtuar ndaj etikës së sjelljes. Shtatë përfaqësues të partive/koalicioneve që paraqitën listat e kandidatëve nuk e nënshkruan Kodin, me disa nga partitë më të vogla politike që përmendin shpërndarjen e padrejtë të fondeve shtetërore për marketingun zgjedhor dhe argumentojnë se sistemi aktual i financimit favorizon partitë e mëdha, duke penguar kështu pluralizmin politik”, thuhet në dokument.
Ministria e Brendshme (MPB) deklaroi se procesi zgjedhor ishte i qetë, i sigurt dhe demokratik, pa incidente të mëdha. Ata regjistruan dymbëdhjetë raste të fotografimit të fletëve të votimit, dy të grisjes së fletëve të votimit, gjashtë raporte për ryshfet dhe pesëmbëdhjetë raporte për ndërprerje në qendrat e votimit.
OSBE/ODIHR e vlerësoi raundin e parë të zgjedhjeve presidenciale si përgjithësisht pozitiv dhe paqësor, ndërsa theksoi se disa procedura numërimi nuk janë ndjekur si duhet. Ata gjithashtu vunë re retorikë të ashpër dhe negative gjatë fushatës politike, ndarje etnike dhe paqartësi në kodin zgjedhor.
Kuvendi
Në prill, Grupi Parlamentar Ndërpartiak kundër Korrupsionit u krijua nga deputetë nga mandati parlamentar 2020–2024 për të forcuar rolin e Kuvendit në luftimin e korrupsionit. Fushat kryesore përfshijnë shëndetësinë, energjinë, reformën e administratës shtetërore dhe ndërtimin. Grupi planifikon të takohet me institucionet përkatëse bazuar në gjetjet e Entit Shtetërore të Auditimit, Komisionit Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit dhe organizatave të shoqërisë civile për të adresuar çështjet kyçe dhe për të përmirësuar cilësinë dhe mbikëqyrjen legjislative.
Sipas statistikave të Institutit Parlamentar, gati gjysma e deputetëve të rinj u zgjodhën për herë të parë. Më 8 qershor, Kuvendi miratoi ndryshimet në Ligjin për organizimin dhe punën e organeve të administratës shtetërore me 88 vota pro pas një takimi ndërmjet VMRO-së dhe Fronti Evropian që siguruan shumicën e nevojshme prej dy të tretash. Amendamentet, të cilat riorganizojnë ministritë dhe administratën shtetërore, u përballën me kritika nga deputetët e LSDM-së dhe Levicës, të cilët argumentuan se ishin të motivuar politikisht dhe nuk kishin analiza të duhura.
Më 23 qershor, pas një debati dyditor, Kuvendi zgjodhi Qeverinë e re me 77 vota pro. Qeveria e re përbëhet nga 20 ministri, duke përfshirë ato të reja dhe të riorganizuara, me anëtarë nga VMRO-DPMNE, VLEN dhe ZNAM.
“Më 20 qershor, Kuvendi mbajti një seancë dyditore me parlamentarët e njëmbëdhjetë kuvendeve, duke përfunduar me një deklaratë për përmirësimin bashkëpunimin rajonal dhe reformat socio-ekonomike duke promovuar demokracinë. Kjo shënoi fundin e kryesimit të Maqedonisë së Veriut me Asamblenë Parlamentare të Procesit të Bashkëpunimit Juglindor, me Shqipërinë si kryesuese e radhës”, thuhet në dokument.
Qeverisja
Në seancën e saj të 16-të në mes të prillit, Qeveria miratoi Draft Agjendën e Reformës 2024–2027 sipas Planit të Rritjes për Ballkanin Perëndimor. Agjenda përshkruan prioritetet kryesore të reformës, afatet dhe synimet për përafrimin me BE-në përpara miratimit përfundimtar. Fushat kryesore përfshijnë administratën publike, financat publike, tranzicionin digjital dhe të gjelbër, kapitalin njerëzor, mjedisin e biznesit dhe sundimin e ligjit.
Sipas raportit të 9 prillit të Freedom House, Nations in Transit, Maqedonia e Veriut klasifikohet si një sistem “hibrid ciklik”, duke treguar se ndryshimet e qeverisë dhe lidershipit politik nuk kanë çuar në reforma të rëndësishme. Raporti thekson se Maqedonia e Veriut mbetet e ngarkuar nga rrjetet e korruptuara të patronazhit, me pushtet të përqendruar mes disa partive. Gjatë vitit të kaluar, vendi është përballur me pengesa në sundimin e ligjit, korrupsionin e nivelit të lartë dhe debate të diskutueshme mbi amendamentet kushtetuese të nevojshme për anëtarësimin në BE. Më pas, në prill, Raportet e Departamentit të Shtetit për Vendin mbi Praktikat e të Drejtave të Njeriut vunë re se Qeveria e Maqedonisë së Veriut ka ndërmarrë veprime të kufizuara për të identifikuar dhe dënuar individët përgjegjës për shkeljet e të drejtave të njeriut. Raporti thekson gjithashtu zbatimin joefektiv të dënimeve penale për korrupsion dhe ndryshimet në Kodin Penal që uli ndjeshëm akuzat dhe dënimet për krimet e lidhura me korrupsionin.
Gjatë fushatës parazgjedhore dhe menjëherë pas zgjedhjeve, marrëdhëniet me Greqinë dhe Bullgarinë u bënë një temë kryesore. Polemika u ngrit kur presidentja e re iu referua vendit si “Maqedonia” dhe jo “Maqedonia e Veriut” gjatë betimit të saj, duke shkaktuar shqetësime diplomatike nga Ministria e Punëve të Jashtme greke dhe zyrtarët e BE-së, të cilët theksuan rëndësinë e respektimit të Marrëveshjes së Prespës.
Shoqëria civile
Më 1 prill, Zëvendëskryeministri për Çështje Evropiane u takua me përfaqësues të shoqërisë civile për të reflektuar mbi dialogun dhe bashkëpunimin ndërmjet qeverisë dhe organizatave të shoqërisë civile (OJQ) gjatë mandatit të qeverisë. Takimi theksoi nevojën për bashkëpunim të intensifikuar me shoqërinë civile për të arritur anëtarësimin në BE, përafrimin me normat evropiane dhe zbatimin e reformave. Më 6 qershor, eko-aktivistë nga gjashtë OJQ-të paraqitën një iniciativë në Gjykatën Kushtetuese duke sfiduar dispozitat 17 dhe 18 të Kodi Zgjedhor. Ata argumentojnë se këto dispozita shkelin katër nene kushtetuese dhe përkeqësojnë ndjeshëm kushtet për paraqitjen e listave të kandidatëve të pavarur duke rritur pragun e nënshkrimit. Aktivistët pretendojnë se ndryshimet favorizojnë partitë politike dhe dëmtojnë pjesëmarrjen e shoqatave civile në zgjedhje, duke dëmtuar procesin demokratik.48 Platforma e Organizatave të Shoqërisë Civile për Luftën Kundër Korrupsionit kritikoi Kuvendin për procesin e mbyllur dhe jokonsultativ në lidhje me Projektligjin për organizimin e punës së organeve të administratës shtetërore. Ata kritikuan gjithashtu krijimin e tre ministrive të reja dhe riorganizimin e administratës shtetërore pa analiza të thella. Platforma thekson se kjo qasje dëmton bashkëpunimin dhe besimin ndërmjet shoqërisë civile dhe politikëbërësve.
Mbikëqyrja civile e sektorit të sigurisë/inteligjencës
Në prill, drejtori i Agjencisë së Inteligjencës pretendoi se propaganda kineze dhe ruse kishte ndodhur në Maqedoninë e Veriut gjatë periudhës parazgjedhore, duke promovuar euroskepticizmin dhe duke sugjeruar alternativa si BRICS dhe Bashkimi Euroaziatik. Megjithatë, ai nuk dha prova konkrete apo nuk identifikoi aktorë të përfshirë politikë apo mediatikë. Një drejtor i ri i Agjencisë së Inteligjencës u emërua në qershor pas shkarkimit të drejtorit të mëparshëm para përfundimit të mandatit të tij. Ka ndryshuar edhe pozicioni i zëvendësdrejtorit. Zyra e Presidentit nuk i bëri të ditur arsyet e shkarkimeve. Ish-drejtori pohoi se presioni i partisë ndaj Presidentes çoi në largimin e tij. Në përgjigje, partia tani në pushtet VMRO-DPMNE e akuzoi ish-drejtorin për anshmëri partiake. Ai pretendonte se, nën ndikimin e ish koalicionit qeverisës LSDM dhe BDI, ai organizoi bastisje kundër mediave dhe individëve kritikë ndaj ish-qeverisë.
Reforma e administratës publike
Më 7 qershor, Kuvendi miratoi Ligjin për Organizimin dhe Punën e Organeve të Administratës Shtetërore (LOPOASh). Ligji u miratua pa proces konsultimi dhe debati publik, me procedurë të shkurtuar . Sipas arsyetimit të ligjit, një projekt i financuar nga BE për riorganizimin e organeve të administratës shtetërore dhe përpjekjet për modernizimin e shërbimeve të inspektimit zbuluan mangësi të konsiderueshme në aparatin shtetëror për shkak të një strukture institucionale joadekuate. Aktualisht, tre motive kyçe shtyjnë ndërhyrjen në kompetencat e ministrive: së pari, ekzistojnë paqartësi në shpërndarjen e kompetencave ndërmjet ministrive; së dyti, shpërndarja e funksioneve është shpesh joracionale, me fusha të palidhura të grupuara brenda institucioneve të vetme; së treti, prioritetet strategjike të vendit nuk janë pasqyruar në mënyrë adekuate në kornizën institucionale, duke ekzistuar vetëm si njësi në kuadër të ministrive të caktuara.
Ndryshe, dokumenti paraprak për tremujorin e parë të këtij viti, nxori në pah faktin se viti 2024 filloi me pritjen e ndryshimeve të dukshme politike në Maqedoninë e Veriut. Zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare të miratuara në dhjetor 2023 shënuan një moment historik si të parat që ndodhin në fund të një mandati të rregullt në 17 vjet. Kuvendi mori kryesim të ri, ndërsa Qeveria njoftoi në dhjetor synimin e saj për të futur legjislacionin që lejon veprimet kundër individëve të përfshirë në listën e zezë nga Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe organizata të ndryshme ndërkombëtare.