Tremujori i parë i këtij viti filloi me pritjen e ndryshimeve të dukshme politike në Maqedoninë e Veriut. Zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare të miratuara në dhjetor 2023 shënojnë një moment historik si të parat që ndodhin në fund të një mandati të rregullt në 17 vjet. Kuvendi mori kryesim të ri, ndërsa Qeveria njoftoi në dhjetor synimin e saj për të futur legjislacionin që lejon veprimet kundër individëve të përfshirë në listën e zezë nga Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe organizata të ndryshme ndërkombëtare, thuhet në dokumentin e EPI-t “Sundimi i ligjit në funksion të anëtarësimit në BE”, në pjesën e funksionimit të institucioneve demokratike, transmeton Portalb.mk.
Zgjedhjet
Viti filloi me pritjen e ndryshimeve të dukshme politike në Maqedoninë e Veriut. Zgjedhjet presidenciale treguan një grup të larmishëm kandidatësh nga subjekte të ndryshme politike
Mes këtyre nominimeve, Aleanca për Shqiptarët (ASh) u përball me mosmarrëveshje të brendshme në lidhje me strategjinë zgjedhore, veçanërisht në lidhje me koalicionet e mundshme me grupe të tjera politike. Ky debat çoi në një ndarje brenda partisë, duke rezultuar përfundimisht në përzgjedhjen e kreut të ASh-së si kandidat presidencial për Lidhjen Evropiane për Ndryshim. Partia kështu përfundoi e ndarë në dy fraksione: njëra e rreshtuar me opozitën shqiptare brenda Lidhjes Evropiane për Ndryshimi dhe tjetri me Frontin Evropian të udhëhequr nga BDI.
Komisioni Shtetëror Zgjedhor (KSHZ) në Maqedoninë e Veriut pati zhvillime në fund të shkurtit dhe fillim të marsit. Kuvendi miratoi propozimin e Lidhjes Evropiane për Ndryshim për një anëtar të ri të KSHZ-së më 28 shkurt, duke kompletuar përbërjen e komisionit pas muajsh vakance. Menjëherë pas kësaj, kryetari i KSHZ-së propozoi ndryshimin e Kodit Zgjedhor për të lejuar votën në zgjedhjet e ardhshme duke përdorur emrin e vjetër shtetëror në përgjigje të kaosit të shkaktuar nga afati i përcaktuar për ndryshimin e dokumenteve personale nga Marrëveshja e Prespës. Kuvendi miratoi ndryshimet, të cilat rafinuan gjithashtu regjistrimin e votuesve, hoqën kufizimet në bazë të dokumenteve të skaduara dhe qartësuan procedurat për përfshirjen në listat zgjedhore për ata që mbushin 18 vjeç ndërmjet raundeve zgjedhore.
Kuvendi
Gjatë seancës fillestare të vitit, Këshilli i Kanalit Parlamentar në Maqedoninë e Veriut miratoi Rregulloren e tij të Punës, Programin Vjetor dhe Planin e Përmbajtjes 2024, së bashku me Planin Financiar dhe Investues për të njëjtin vit. Programi synon të arrijë disa objektiva, duke përfshirë informimin e qytetarëve për aktivitetet e përditshme të Kuvendit, prezantimin e drafteve dhe akteve ligjore, dhe kryerjen e intervistave me liderët e Kuvendit, deputetët dhe përfaqësuesit e tjerë të zgjedhur. Për më tepër, gjatë periudhës provuese gjashtëmujore të mandatuar me Kodin Zgjedhor, Kanali Parlamentar do të bashkëpunojë me Radio Televizionin e Maqedonisë për të transmetuar prezantime politike falas nga kandidatët zgjedhorë.
Kryetari i Kuvendit në largim, në përfundim të mandatit të tij të dytë, mbajti një takim protokollar me
Ambasadorët dhe zëvendësambasadorët e shteteve anëtare të BE-së nga SHBA, MB dhe Delegacioni i BE-së në
Shkup. Ai në këtë takim paraqiti një raport për mandatin e tij si kryetar i Kuvendit. Gjithashtu, ai
e ndau këtë raport në një konferencë përfundimtare me gazetarët përpara se të largohej më 15 janar për të marrë
rolin e kryeministrit në qeverinë tranzitore. Pozicioni i tij u pasua nga një deputet i LSDM-së.
Më 28 mars, Kuvendi filloi seancën e re përfundimtare në këtë përbërje parlamentare, gjatë së cilës miratoi deklaratën për shënimin e katër vjetorit të anëtarësimit të Maqedonisë së Veriut në NATO dhe 75-vjetorit të formimit të Aleancës. Kryetari i Kuvendit theksoi se miratimi i deklaratës pasqyron një angazhim për të kontribuar në mënyrë thelbësore për paqen dhe stabilitetin rajonal dhe global.
Qeverisja
Pasi qeveria njoftoi në dhjetor synimin e saj për të futur legjislacionin që lejon veprimet kundër individëve të përfshirë në listën e zezë nga Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe organizata të ndryshme ndërkombëtare, Ministria e Punëve të Jashtme propozoi ndryshime në Ligjin për Masat Kufizuese në janar. Këto ndryshime synojnë të përfshijnë korrupsionin dhe shpërdorimin e detyrës si bazë shtesë për vendosjen e masave të tilla, duke penguar kështu individët e përfshirë në listën e zezë të mbajnë poste publike ose të marrin pjesë në tenderë. Megjithatë, amendamentet janë aktualisht në pritje të miratimit në Kuvend. Qeveria kalimtare e zgjedhur më 28 janar, pas disa javësh mosmarrëveshje mes qeverisë dhe opozitës, shënon rastin e tretë të një qeverisjeje të tillë në historinë e vendit. Pavarësisht se mori kontrollin e disa ministrive dhe emëroi disa zëvendësministra, partia kryesore opozitare nuk pranoi të mbështeste qeverinë kalimtare për shkak të kundërshtimeve në lidhje me ngritjen e Kryetarit të Kuvendit në rolin e Kryeministrit. Megjithatë, qeveria kalimtare u formua.
Emërimi i ish-kryetarit të Kuvendit si Kryeministër shënon një moment historik, pasi ai është individi i parë i përkatësisë etnike shqiptare që mban këtë post në historinë e Maqedonisë së Veriut. Konfliktet e brendshme brenda ASh-së çuan në shkarkimin e dy ministrave (ministri i Shëndetësisë dhe Ministrin e Shoqërisë së Informacionit dhe Administratës) i cili mbështeti bashkimin me opozitën shqiptare.
Sfida të rëndësishme u shfaqën në tranzicionin e dokumenteve kombëtare për të pasqyruar emrin e ri shtetëror përpara afatit të 12 shkurtit të përcaktuar nga Marrëveshja e Prespës.
Në fund të shkurtit, u prezantuan ndryshimet në Ligjin për Shërbimet Mediatike Audio dhe Audiovizive, duke lejuar fushata mediatike të financuara nga shteti dhe duke rrëzuar ndalimin e reklamave të financuara nga shteti i zbatuar në vitin 2018. Këto ndryshime ngritën shqetësime për pavarësinë dhe integritetin e medias. Për më tepër, ligji i ndryshuar i jep Këshillit të Agjencisë së Medias autoritetin për të zgjatur automatikisht licencat për transmetuesit, me përjashtim të atyre që shkelin vazhdimisht dispozitat ligjore ose që nuk raportojnë në mënyrë të drejtë gjatë një cikli zgjedhor.
Shoqëria civile
Gjatë periudhës raportuese, Këshilli për Bashkëpunim Ndërmjet Qeverisë dhe Shoqërisë Civile mbeti joaktiv për shkak të bojkoteve të vazhdueshme të anëtarëve. Disa zëra brenda shoqërisë civile kërkuan llogari në lidhje me shqetësimet e ndryshimit të dokumenteve, duke theksuar të drejtat ligjore të qytetarëve për të ndjekur veprime ligjore kundër shtetit për shkeljet e mundshme të lirisë së tyre të lëvizjes.
Mbikëqyrja civile e sektorit të sigurisë/inteligjencës
Në një panel diskutimi përpara konventës së kandidatëve presidencialë të VMRO-DPMNE më 2 mars, nënkryetari i partisë bëri akuza kundër Agjencisë së Inteligjencës, duke e akuzuar atë për përgjim të paautorizuar të zyrtarëve të partisë dhe qarkullim të raporteve të rreme. Agjencia e Inteligjencës hodhi poshtë me shpejtësi këto akuza, duke pohuar angazhimin e saj ndaj procedurave standarde në lidhje me informacionin e klasifikuar. Për më tepër, Agjencia paralajmëroi kundër politizimit të emrit të saj për avantazhin elektoral dhe bëri thirrje kundër përhapjes së dezinformatave që mund të minojnë besimin e publikut në institucionet e sigurisë dhe të inteligjencës.
Reforma në Administratën Publike
Në janar, Ministria e Shoqërisë Informatike dhe Administratës (MShIA) vendosi bashkëpunim me shtatë universitete në administratën publike, TIK dhe media. Pavarësisht spekulimeve në media për dorëheqjen e shkaktuar nga pengesat legjislative në lidhje me digjitalizimin dhe reformat e administratës publike, ministri nuk hoqi dorë, por ai përmendi bllokimin e ligjeve nga koalicioni LSDM dhe BDI. Më pas, katër ligje u publikuan në ueb faqen e Kuvendit, duke përjashtuar Ligjin për Media. Pas zgjedhjes së qeverisë kalimtare/teknike më 28 janar, Kuvendi emëroi zëvendësministra dhe zëvendësministra shtesë, duke përfshirë një zëvendësministër shtesë në MShIA. Në fund të shkurtit, Qeveria bëri vlerësimin e indeksit të cilësisë së institucioneve, duke përfshirë organe të ndryshme si MShIA, Ministria e Shëndetësisë dhe të tjera. MShA ka iniciuar një cikël të ri të “Metodologjisë për Vlerësimin e Indeksit të Cilësisë së Institucioneve”, në përputhje me Strategjinë e RAP 2023–2030 dhe Planin Kombëtar për Menaxhimin e Cilësisë 2023–2025. Mbledhja e të dhënave është bërë përmes pyetësorëve të shpërndarë nëpër institucione. Drejtoria e të Ardhurave Publike tregoi cilësinë më të lartë të punës. MShIA planifikon ta zgjerojë këtë vlerësim çdo vit për të përfshirë institucione shtesë.
Kujtojmë se në raportin paraprak të Institutit për Politika Evropiane, tremujori i fundit të vitit të kaluar tregoi pushteti gjyqësor ka probleme që duken gati se të pandreqshme në Maqedoninë e Veriut. Ky sistem, përballet me mungesë pavarësie dhe paanshmërie, mungesë llogaridhënie, mungesë profesionalizmi dhe kompetencash, si dhe mungesë cilësie dhe efikasiteti. Skandalet e një-pas-njëshme e kanë shoqëruar sistemin, nëse mund të quhet si i tillë, të drejtësisë. Ngjarjet në Këshillin e TIK, dëshmuan mungesë pavarësie dhe paanshmërie. Rasti me kryetaren e Gjykatës Supreme Besa Ademi, tregoi mungesë llogaridhënieje. Vendimet kontradiktore për zgjedhjen e gjyqtarëve të Apelit dëshmuan mungesë profesionalizmi dhe kompetencash.