Lindani kancerogjen prej OHIS-it për 50 vite metastazon, secila qeveri e injoron (VIDEO)

Më shumë se gjysmë shekulli mbi 50,000 ton helm kancerogjen e shkatërron shëndetin e qytetarëve të Shkupit dhe e ndot tokën, ujin dhe ajrin. Publiku i ekspertëve maqedonas ka kohë qe e ka ditur për problemin e lindanit të gropuar nën tokë, në rrethin e ish-gjigantit kimik OHIS (Industria Kimike Organike – Shkup). Janë të njohura edhe pasojat që i shkakton ky helm mbi shëndetin e njeriut dhe mjedisin. Por, të gjitha autoritetet që nga pavarësia e deri tani e kanë injoruar problemin më të madh mjedisor në vend, shkruan Meta.mk, transmeton Portalb.mk.

Kjo bombë toksike, tashmë gjysmë shekulli është varrosur në disa lokacione të konfirmuara dhe të pakonfirmuara në Shkup. Dy deponitë e konfirmuara me lindan gjenden në territorin e ish fabrikës OHIS, brendësia e së cilës tani duket si një vend i përshtatshëm për të incizuar ndonjë film horor.

Në OHIS gjetëm ndërtesa të braktisura e të shkatërruara, dritare të thyera, kimikate të shpërndara, fuçi të ndryshkura përplot me substanca të ndryshme toksike dhe dy deponi me lindan, të cilat në shikim të parë me asgjë nuk sugjerojnë se në to fshihet bombë kancerogjene.

Nuk dihet se sa ton lindan, viteve 70 dhe 80 të shekullit të kaluar, janë varrosur në deponinë e vogël dhe të madhe në OHIS të cilat pastaj kanë qenë të mbuluara me tokë, por vlerësohet se ka në mes 40 dhe 50 mijë ton tokë të kontaminuar.

Autoritetet janë duke bindur se këtë vit do të fillojë pastrimi i lindanit në OHIS por, për të dezinfektuar plotësisht tokën nga të dy deponitë, nevojiten mes 40 dhe 200 milionë euro dhe se kjo do të zgjasë prej 3 deri në 5 vjet.

Pastrimi duhet të fillojë këtë vit

Nga Zyra e POPs (Persistent organic pollutants) – ndotësit e qëndrueshëm organik në Ministrinë e Mjedisit, në një intervistë për “Meta”, thonë se deponia e vogël me 10.000 ton tokë do të fillojë të pastrohet deri në mes të këtij viti, për të cilin fondet janë siguruar përmes Fondit global mjedisor. Ndërkohë, Qeveria ka nënshkruar Memorandum me Ministrinë e punëve të jashtme të Norvegjisë për të mobilizuar mjete shtesë për pastrim edhe të deponisë së madhe. Së shpejti, me ndihmën e Organizatës për zhvillim industrial të Kombeve të Bashkuara (UNIDO) duhet të shpallet tender ndërkombëtar për përzgjedhjen e teknologjisë për pastrim të lindanit.

Plani është që deponia e vogël të pastrohet në gjendje të mbyllur, në një ballon të mbyllur me presion të përshtatshëm për të parandaluar çdo shkarkim shtesë gjatë gërmimit. Një nga mënyrat e dekontaminimit të tokës është desorbimi indirekt termal. Suzana Andonova i Zyrës e POPs shpjegon se ky në fakt është proces i ngrohjes së tokës, me pajisje që i mbledh si kondenzat ndotësit e avulluar.

-Ai kondenzat mund të digjet automatikisht, gjegjësisht të shkatërrohet në vend, ose mund të paketohet në mënyrë të sigurt dhe të dërgohet jashtë vendit për djegie, por i gjithë procesi i paketimit dhe transportit është i gjatë dhe e komplikuar – shpjegon Andonova. Ajo shton se nuk është racionale që e gjithë toka prej 50.000 tonësh të paketohet dhe të dërgohet për djegie.

Në skenarin më të mirë, vlerëson Andonova, nëse thirrja shpallet në mars, teknologjia duhet të fillojë të punojë në maj-qershor.

– Kur të sillet teknologjia për trajtim në terren, do të kemi përfunduar tashmë 90 për qind të punës. Kur të fillojmë me deponinë e vogël, ai që do të ofrojë teknologjinë, do të ketë detyrim për të mbuluar deponinë e madhe me membranë të gjeo-tekstilit, që mos të ketë emetim të mëtejshëm – thotë Suzana Andonova nga Zyra e POPs.

Teknologjinë për desorbim termik, si alternativën më të mirë, e propozon nga ish-ministri për investime të huaja, Adnan Qahil i cili është kimist dhe ish-kryeinxhinier në OHIS. Sipas tij, pajisja për çrregullime termike mund të përdoren edhe për pika tjera të nxehta ekologjike në vend.

Pas pastrimit të tokës është planifikuar të kryhet bioremedim ose pastrim me  mikroorganizma ose me bimë, të cilat do të pastrojnë pjesën tjetër të tokës me koncentrate më të ulëta të lindanit.

Si ka është krijuar deponia me Lindan?

Fabrika OHIS përveç detergjentit të njohur për larje “Biljana” dhe detergjenteve tjerë në vitet shtatëdhjetë të shekullit të kaluar në departamentin e kimikateve themelore ka prodhuar edhe heksaklorocikloheksan (HCH), i cili ka pesë izomere. Gama izomeri i kësaj përbërjeje organike është në fakt lindani që asokohe ka qenë konkurrues për prodhim, sepse ka pasur përdorim të gjerë si insekticid. Në vitin 2009, si pesticid hyn në Konventën e Stokholmit, të cilën Maqedonia e ka nënshkruar në vitin 2005 dhe është i ndaluar për përdorim në më shumë se 50 vende.

Qahil si ish-kryeinxhinier OHIS thotë se prodhimtaria e lindanit është ndërprerë kur është zbuluar se përveç se i shkatërron insekte, i shkatërron edhe njerëzit dhe është  substancë shumë kancerogjene. Ai shpjegon se lindani është prodhuar në sasi të mëdha sepse OHIS e ka furnizuar tregun jugosllav, por edhe më gjerë.

-Përnjëherë u vendos embargo, ndalesë e eksportit të produkteve të tilla – thotë Qahil duke shpjeguar se pastaj është marrë vendimi për të hapur gropa në rrethin e fabrikës , aty të depozitohet lindani dhe të mbulohet me dhe. Kështu janë krijuar dy deponitë.

Sipas Qahil, lindani ruhet në formë pluhuri në fuçi.

– Dua fuçi, por nuk kam qenë i pranishëm dhe nuk mund të pohoj me siguri. Mund të ketë qenë thasë, por mund të ketë qenë i hedhur vetëm me lopata. Por edhe të kishte qenë në fuçi, kanë kaluar kaq shumë vite që pavarësisht materialin e fuçive, ai tashmë ka është gërryer sepse lindani është substancë agresive – thotë Qahil.

Përveç dy deponive në OHIS, ka edhe dy të tjera

Në oborrin e fabrikës OHIS ka edhe deponi e  tretë, në të cilën, sipas informatave të zyrtarëve, gjithashtu ka të depozituar lindan, por pa testime shtesë kimike të tokës nuk mund të dihet saktësisht se çfarë dhe sa është depozitua.

-Kemi informacione se ka një deponi në fund të OHIS-it dhe se atje kinse ka lindan, por derisa nuk bëjmë testim të saktë të tokës, ujërave nëntokësore, mjedisit nuk mund të themi nëse ajo është e vërtetë. Nuk dihet sa është sasia e hedhur atje dhe çka është ajo që është përzier me tokën. Në atë gropë mund të ketë pesë ton, por mund të ketë edhe 50 sepse nuk dimë sa thellë është”, thotë Qahil.

Filloristët në ekskursion pranë lindanit

Autoritetet, gjithashtu, duhet saktësisht t’i shqyrtojnë me kujdes pohimet e disa punonjësve në OHIS se në lokacionin Pelenicë,  në Draçevë, ka edhe një deponi e egër me lindan.

Pretendohet se gjoja, qysh para se të krijohen deponia e vogël dhe e madhe në fabrikë atje janë depozituar 8,000 ton lindan.

Vendi që është vendndodhja e mundshme e deponisë së egër mbeturinave është i  pashënuar, i parrethuar me gardh dhe nuk asnjë shenjë që informon se është e mundur që aty  të ketë mbeturina toksike kancerogjene. Shumë afër deponisë gjendet një manastir ku nxënësit e shkollave fillore janë dërguar në ekskursione njëditore për vite.

Pas shkrimeve të “Meta” për këtë deponi, Ministria e arsimit ua ndaloi shkollave që  të organizojnë ekskursione atje, ndërsa Ministria e mjedisit dhe planifikimit hapësinor (MMPH) ka premtuar se vendi do të jetë i rrethuar me gardh deri në fund të vitit të kaluar.

Vendosja e gardhit, megjithatë, nuk ndodhi deri në fund të vitit 2018, ndërsa paralajmërimet e reja nga Ministria janë se do të ndodhë deri në fund të janarit. Sekretarja shtetërore në MMPH Ana Petrovska thotë se ky do të jetë prokurimi i parë publik i MMPH-së.

Pasoja jashtëzakonisht të mëdha mbi shëndetin

Asociacioni ndërkombëtar për kërkime të kancerit e klasifikon lindanin në grupin 1 të substancave kancerogjene me prova të mjaftueshme se e shkakton limfomën e ne-Hoxhkin. Ekspozimi afatgjatë ndaj lindanit me thithje (inhalim) tek njerëzit ndërlidhet me sëmundje të mëlçisë, gjakun si dhe çrregullime të sistemit nervor, kardiovaskular, imunitar dhe riprodhues.

Andonova thotë se lindani dhe të gjitha kimikatet nga lista POPS e Konventës së Stokholmit kanë veti të ngjashme dhe funksionojnë në parim të mimikrisë.

-Pra, kimikati hyn në trup si i fshehur, i maskuar ndërsa organizmi e “sheh” atë si hormon të vetin si estrogjen, testosteron progesteron etj. dhe kur ta “njohë” si të tillë, përgjigjet dhe i forcon simptomat e çekuilibrit hormonal, ndërsa kjo e çrregullon sistemin riprodhues – thotë Andonova duke shtuar se lindani depozitohet në tru dhe shkakton defekte gjenetike dhe çrregullime endokrine në hipofizë.

Tatjana Çakulev nga shoqata ekologjike “Iniciativa O2” i konfirmon informacionet se izomeret e HCH janë kancerogjene, imuno-toksike xic dhe neuro-toksike.

-Ato shkaktojnë dëmtim zë mëlçisë dhe veshkavet, ndikojnë në sistemin kardiovaskular, shkaktojë çrregullime riprodhuese dhe defekte zhvillimore te fëmijët. Lindan dhe izomere tjera HCH, njëlloj si dioksinet, depozitohen në yndyrat e trupit, akumulohen dhe përmes qumështit të gjirit barten te foshnjat. Kalojnë nëpër placentë dhe shkaktojnë çrregullime të fetusit në zhvillim – thekson Çakulev.

OHIS fsheh edhe toksina tjera

Përveç mijëra ton territorit të lindanit kancerogjen në territorin e OHIS-it janë  depozituar edhe kimikate toksike tjera, por askush nuk e di me siguri se çfarë fshihet atje dhe në çfarë sasie.

-Në OHIS ka shumë substanca toksike, ka zhivë ka acid monokloroacetik, ka pesticide, herbicide, fungicide, poliakril, estra, PVC pluhur dhe shumë substanca tjera; ka një listë të tërë të kimikateve që janë në OHIS – thotë Qahil duke shtuar se nuk e di me siguri nëse këto materie janë depozituar siç duhet.

Incizimet nga oborri i fabrikës tregojnë se ka gjasa që një pjesë e këtyre substancave mbase nuk janë ruajtur siç duhet, ndërsa disa prej tyre janë të shpërndara nëpër dyshemetë e ndërtesave të braktisura të gjigantit kimik. Në oborr vumë re fuçi të koroduara që janë përdorur për të ruajtur kimikatet e që me kohë janë kalbur, kështu që tani kimikatet rrjedhin kudo dhe zhyten në tokë.

Se në fabrikë është depozitua zhivë, që është neuro-toksik, konfirmon edhe Andonova.

– Zhivë ka edhe në pjesën ku ka qenë reparti i elektrolizës. Edhe zhiva do të jetë subjekt i pastrimit të ardhshëm, ndërsa do të ishte mirë nëse do të mund të përdorej teknologjia që do të zgjidhet për pastrimin e lindanit. Nuk ka hulumtime të sakta për sasinë e zhivës atje, por ka fotografi ku shihen njolla të zhivës që do të thotë se ajo është në ambient të hapur dhe se avullon gjithë kohën – thotë Andonova.

Prioritet ekologjik numër një

Ndër ekspertët në fushën e mjedisit jetësor, nuk është aspak risi fakti që një tmerr i tillë është fshehur i varrosur dhe i harruar në fabrikën kimike OHIS në Shkup. Kancer me dimensione të mëdha të cilin autoritetet e kanë lënë gjysmë shekulli të metastazojë dhe të arrijë deri te të gjithë elementet e mjedisit: uji, toka dhe ajri. Ndërsa, përmes tyre të  shkaktojë pasoja të përhershme mbi shëndetin e qytetarëve në kryeqytet.