Liqeni i Prespës po vdes pa ujërat e veta, masat për mbrojtjen e tij do të zbatohen për gjashtë vjet

Plazhet e gjera me rërë të Liqenit të Prespës janë ideale për turistët në muajt e verës, deri në momentin kur vizitorët duan rrezitjen nën diell të zëvendësojnë me not në ujërat e liqenit. Llym, alga, ujëra të turbullta dhe të cekëta janë përditshmëria e çdo vizitori të liqenit të Prespës, kurse situata negative me ujërat që tërhiqen gjithashtu ngre alarmin se si mbijeton jeta e pasur bimore dhe shtazore e këtij liqeni, shkruan Meta.mk, transmeton Portalb.mk.

Sipas të dhënave të fundit të Drejtorisë për Çështje Hidrometeorologjike nga mesi i korrikut të këtij viti niveli i ujit të liqenit të Prespës në stacionin matës Nakolec ishte 842.33 mlm dhe është vetëm tetë centimetra mbi minimumin absolut prej 824.25 mlm. Krahasuar me nivelin mesatar të ujit për muajin korrik, niveli i Liqenit të Prespës aktualisht është më i ulët për 1.86 metra krahasuar me vlerat mesatare.

Tërheqja e liqenit po merr përmasa alarmante, që prej disa vitesh mund t’i shohin të gjithë. Turizmi pëson dëme të mëdha për shkak të uljes së nivelit të ujit të liqenit, kurse koncesionarët e plazheve dhe hotelierët, çdo vit e shohin liqenin e Prespës duke u zhdukur para syve të tyre. Problemi më i madh qëndron në rrezikun e jetës bimore dhe shtazore në liqen.

Pas më shumë se 12 vitesh nga nënshkrimi i Marrëveshjes për Mbrojtjen e Rajonit të Prespës ndërmjet tre vendeve, Maqedonia, Greqia dhe Shqipëria në fillim të kësaj vere u zhvilluan takimet e para, në të cilat u morën vendime për udhëzimet lidhur me menaxhimin e përbashkët dhe të qëndrueshëm dhe avancimit të zhvillimit të Prespës. Takimi fillestar i komisionit të organit drejtues të Parkut të Prespës dhe grupit të punës për menaxhimin e ujërave u mirëprit nga organizatat ekologjike, që vlerësuan se ky moment është historik për mbrojtjen e Prespës.

Në analizën detajuar për nivelin e ujit të Liqenit të Prespës, Shoqata Ekologjike Maqedonase (SHEM) përmend se ndryshimet në nivelin e ujit të ujërave të liqenit janë rezultat i ndryshimeve në prurjen e ujit nga lumenjtë dhe ujërat nëntokësore, sasia e reshjeve, shkalla e avullimit të liqenit (evaporimi) dhe përdorimi i ujit për vaditje. Tre nga katër faktorët kyç janë të lidhur drejtpërdrejt ose tërthorazi me ndikimin e ndryshimeve klimatike, për të cilat Meta.mk ka kohë që shkruan, si në pjesën e rritjes së temperaturës mesatare të ajrit në vend, ashtu edhe në pjesën e ndryshimit të natyrës së reshjeve gjatë viteve të kaluara.

“Nga katër faktorët e përmendur, avullimi spikat si kyç, pasi përfaqëson një sistem buferik natyror që i zbut ndryshimet. Shkalla e avullimit varet drejtpërdrejt nga sipërfaqja e ujit të liqenit, e cila nga ana tjetër ndryshon me ndryshimet në nivelin e ujit. Kështu, me një shtyllë më të ulët uji, sipërfaqja e liqenit është më e vogël, ashtu që sipërfaqja nga e cila mund të ndodhë avullimi. “Rrjedhimisht, uji i humbur kompensohet deri diku përmes reduktimit të pashmangshëm të avullimit kur ulet niveli i ujit të liqenit”, thuhet në analizën e SHEM.

Në analizë citohet edhe një studim i vitit 2017 nga Van der Schreek dhe Gianakopulos, në të cilin vihet në pah se kumulativisht që nga viti 1951, “fajtori” më i madh për zvogëlimin e avullimit nga liqeni është ujitja, e cila përbën 70 për qind të humbjes, ndërsa reduktimi i reshjeve shkaktoi vetëm 30 për qind e humbjes së ujit të liqenit.

Edhe në ueb-faqen e Ministrisë së Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor, në rubrikën Aktivitetet për tejkalimin e situatës me Liqenin e Prespës është publikuar Raport dhe analizë për situatën me Liqenin e Prespës, ku thuhet se niveli minimal i vëzhguar absolutisht i ujit ishte në lartësinë 842.75 mlm i regjistruar më 26 nëntor 2008. Mirëpo, në realitet, të dhënat e Drejtorisë për Çështje Hidrometeorologjike për mesin e korrikut të këtij viti tregojnë një nivel të ri rekord minimal të ujit prej 842.33 mlm, kurse niveli i ujit të liqenit ishte në gjendje të ngjashme gjatë muajve të fundit.

Prandaj, lind pyetja se sa ndërhyrja e autoriteteve shtetërore nga tre vendet fqinje mund të jetë në kohë, së bashku me ndërgjegjësimin publik që po përpiqet të krijojë media dhe puna e organizatave joqeveritare në terren me popullsinë vendase dhe të parandalojë zhdukjen e mëtejshme të liqenit të Prespës. Për tejkalimin e situatës është përgatitur një Plan Veprimi i masave që do të duhet të zbatohen në realitet.

Nga Ministria e Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor thanë se plani i përditësuar për menaxhimin e ujërave në pellgun e Prespës përmban masa mbrojtëse me gradën 1 deri në 3, por zbatimi i tyre kërkon një periudhë deri në 6 vjet.

“Masat e shënuara me 1 janë me rëndësi më të madhe dhe kërkohet zbatim i menjëhershëm. Masat e shënuara me 2 janë të me rëndësi shumë të madhe dhe kërkojnë zbatim relativisht urgjent. Masat e shënuara me 3 janë të një rëndësie të lartë, por zbatimi duhet të jetë në përputhje me financat në dispozicion”, sqarojnë nga Ministria e Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor.

Dhe për secilin nga tre grupet e veçanta të masave do të nevojiten rreth 17,6 milionë euro. Njëkohësisht, 4.8 milionë euro janë të nevojshme për masat e klasifikuara në grupin 1 me urgjencën më të lartë të zbatimit.

“Ky grup kryesisht përfshin masat për kontrollin e tërheqjes së ujit (ujitjes) dhe mbrojtjes nga vërshimet, si dhe masat rregulluese”, sqarojnë nga Ministria e Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor.

Për realizimin e grupit të dytë të masave, me rëndësi shumë të madhe, do të nevojiten rreth 5,9 milionë euro, të cilat do të synojnë kontrollin e erozionit, përmirësimin e rrjetit të ujërave të zeza, mbrojtjen nga përmbytjet, masat bujqësore, si dhe ngritjen e kapaciteteve institucionale të autoritetet përkatëse dhe palët e interesuara në rajon.

Për grupin e tretë të masave të shënuara me prioritet 3, parashikohen rreth 6,9 milionë euro shpenzime, ndërsa këtu përfshihet ndërtimi i impianteve për trajtim të ujërave të zeza për aglomeratet më të vogla të vendbanimeve në rajon, monitorimi i aktiviteteve të ujëmbledhësit të Prespës, ngritja më e gjerë e kapaciteteve të fermerëve, përmirësimin e sistemit të grumbullimit të mbetjeve, si dhe aktivitetet që lidhen me zbatimin e legjislacionit dhe rregullores ekzistuese.

Ndryshe, më 15 qershor 2021, qeveria e Maqedonisë mori vendim për themelimin e Komisionit për monitorimin e zbatimit të masave nga Plani i Veprimit për Liqenin e Prespës, i cili propozoi përmirësimin dhe monitorimin e vazhdueshëm të rrjetit kombëtar të monitorimit si aktivitete prioritare për zbatim nga Plani i Veprimit ujëmbledhësi i liqenit të Prespës dhe liqenit të Ohrit për hidrologjinë e ujërave sipërfaqësore, hidrologjinë e ujërave nëntokësore dhe meteorologjinë; hartimi i Studimit të Bilancit Ujor për Liqenin e Prespës me të dhënat më të fundit që janë në dispozicion (1951-2020) dhe Studimi për përcaktimin e ndikimit të humbjeve të ujit në diversitetin biologjik dhe përcaktimin e specieve treguese për monitorimin e efektivitetit të masave të zbatuara për përmirësimin e situatës si pasojë e humbjeve të ujit.

Komisioni deri më tani ka propozuar kryerjen e hetimeve për rrjedhjen e ujit nëpër masivin karstik të Galiçicës, duke përfshirë aplikimin e metodave me izotope për lëvizjen e ujit, por edhe masa për forcimin e kapaciteteve institucionale në fushën e ujit dhe natyrës, me një theks i veçantë në monitorim.

Megjithatë, Ministria e Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor pranon se shumica e aktiviteteve për mbrojtjen e Liqenit të Prespës realizohen përmes projekteve të donatorëve të huaj.

Midis tyre, me projektin “Identifikimi i ndikimeve antropogjene në liqenin e Prespës”, ​​financuar nga PONT, në periudhën e kaluar është kryer hulumtimi për përcaktimin e cilësisë së ujit në lokalitetet e përcaktuara në zonën litorale të Liqenit të Prespës, që e mbulon pjesën. nga Dolno Dupeni deri në Stenjë, ndërsa përmes “Projektit Prespa” të realizuar nga Shoqëria Ekologjike Maqedonase, Shoqata për Mbrojtjen e Prespës nga Greqia dhe Mbrojtjen e Mjedisit Jetësor nga Shqipëria, si vazhdimësi e projektit të mëparshëm, fuqizohen kapacitetet për mbrojtjen e natyrës. përmes bashkëpunimit të sektorit joqeveritar në rajonin ndërkufitar të Prespës.

Veçanërisht i rëndësishëm është projekti “BE për Prespën”, i cili me financimin nga fondet IPA III për bashkëpunim ndërkufitar do të mundësojë zbatimin e masave të parapara që do të parandalojnë ndotjen e ujit dhe tokës, do të mbrojnë speciet e rrezikuara dhe do të nxisin qëndrueshmërinë e ekonomisë lokale. dhe praktikat bujqësore.

“Aksioni do të vërë në funksion sistemet e grumbullimit dhe trajtimit të ujërave të zeza dhe mbetjeve të ngurta dhe do të trajnojë komunitetet lokale për mbrojtjen e mjedisit jetësor. Ky projekt do të mbështesë Maqedoninë e Veriut në zgjedhjen e synimeve të vendit për ndryshimet klimatike. Masat për kompostimin dhe ripërdorimin lokal të materialeve të bio-degradueshme do t’u mundësojnë komuniteteve lokale që gradualisht ta pranojnë konceptin e ekonomisë cirkulare”, sqaron Ministria e Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor.

Falë projekteve me GIZ-in dhe UNDP-në, Drejtoria për Çështje Hidrometeorologjike arriti të përmirësojë sistemin e saj të monitorimit në ujëmbledhësin e Liqenit të Prespës dhe Liqenit të Ohrit, me instrumente matëse automatike që aktualisht janë në dispozicion në stacionet hidrologjike në Ohër-Liq.Ohrit, lumi Lozhani – Drini i Zi Botun-lumi Sateska, Resnjë-lumi Golema dhe Stenje-Liqeni i Prespës dhe në stacionin meteorologjik në Ohër, Slivovë dhe Resnjë.

Gjatë këtij viti pritet të finalizohet instalimi i stacioneve automatike hidrologjike dhe në përputhje me rrethanat edhe instalimi i stacioneve meteorologjike të Drejtorisë për Çështje Hidrometeorologjike.

Megjithatë, në fushën e trajtimit të ujit që përdoret për ujitje nga bujqit e të tre shteteve, për momentin duket se nuk ka zgjidhje. Në Ministrinë e Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor thonë se shfrytëzimi i ujërave të liqenit kontrollohet me dhënien e lejeve për menaxhim me ujin për ujitje, të cilat nga ana e tyre duhet të kontrollohen nga Inspektorati Shtetëror i Mjedisit Jetësor. Meqenëse liqeni ndodhet në vijën kufitare midis Maqedonisë, Shqipërisë dhe Greqisë, kontrolle të tilla për shfrytëzimin e paligjshëm të ujërave të liqenit për ujitje duhet të zbatohen në sinkron në të tre vendet.

Shoqata Ekologjike Maqedonase konkludon se mësimi që duhet të nxjerrim për mbrojtjen e Liqenit të Prespës është i qartë: ndryshimet natyrore klimatike dhe ato të shkaktuara nga njeriu, si dhe përdorimi i drejtpërdrejtë i ujit për nevojat e njeriut kontribuojnë në luhatjet e nivelit të ujit të Liqenit të Prespës. .

“Çështja aktuale e shpëtimit të Liqenit të Prespës nuk ka të bëjë vetëm me shpëtimin e vlerave unike natyrore dhe kulturore të Prespës, por edhe me shpëtimin e mënyrës së jetesës që kemi ndërtuar në këtë sistem. Në fund të fundit, vetëm kështu dimë të mbijetojmë”, thonë nga Shoqata Ekologjike Maqedonase.