Protokolli me Bullgarinë: Maqedonia do të përgatisë ligj të ri për hapjen e arkivave të shërbimeve sekrete
BIRN mëson se Qeveria e Maqedonisë do të përgatisë një ligj të ri, i cili do të mundësojë hapjen e të gjitha dosjeve nga viti 1945 deri më 1991 deri më tani, duke i bërë ato publike dhe në dispozicion për të gjithë, transmeton Portalb.mk.
Bëhet fjalë për një zgjidhje që do të përmbushë obligimin nga protokolli i nënshkruar nga ministrat e Punëve të Jashtme të Maqedonisë dhe Bullgarisë, Bujar Osmani dhe Teodora Gençovska.
Në të saktësohet se brenda një viti duhet të jetë gati “kuadri ligjor gjithëpërfshirës për hapjen e plotë të arkivave të aparatit represiv të ish-sigurimeve shtetërore të periudhës komuniste, përfshirë policinë, inteligjencën civile dhe ushtarake dhe kundërzbulimin”.
Pesë institucione, tri përgjigje të ndryshme, bartje përgjegjësie dhe dy heshtje, është rekapitullimi i kërkimit njëjavor të përgjigjes – ku janë arkivat që Shkupi është zotuar t’i hapë plotësisht, sipas protokollit mes Maqedonisë dhe Bullgarisë?
Në ligjin aktual, materiali arkivor është në dispozicion të publikut pasi të kalojnë 20 vjet nga krijimi i tij. Por kjo nuk vlen për arkivat që kanë të bëjnë me “aktivitetet e inteligjencës dhe sigurisë”, të cilat parashihet të jenë në dispozicion njëqind vjet pas krijimit të tyre.
Ligji aktual parashikon që dosjet e de-klasifikuara si pjesë e procesit të lustrimit mund të shikohen vetëm nga personat e përcjellë personalisht ose të afërmit e tyre.
Informacionin se do të ketë ligj të ri na e bëri të ditur fillimisht deputeti Pavle Trajanov, partia e të cilit (Lidhja Demokratike) është pjesë e koalicionit qeverisës.
“Sipas informacioneve tona, tashmë është duke u përgatitur një ligj i ri, i cili do të mundësojë që të gjitha dosjet të jenë plotësisht publike për të gjitha palët e interesuara”, thotë Trajanov.
Burime qeveritare për BIRN e konfirmojnë informacionin, por zyrtarisht përgjigjen me përmbajtje. Ata theksojnë se ka mjaft kohë që zbatimi i kësaj pjese të protokollit të “përcaktohen mirë gjërat dhe të kanalizohen, që ato të realizohen në mënyrën më të mirë”.
Ata paralajmërojnë se pas pushimeve verore do të diskutojnë për këtë çështje dhe se do të “përfshijnë më shumë institucione” në proces.
Ky ngurrim i qeverisë reflektohet edhe në transparencën e institucioneve kompetente.
Pesë institucione, tri përgjigje të ndryshme, një hedhje e përgjegjësisë dhe dy heshtje, është rekapitullimi i kërkimit njëjavor të përgjigjes – ku janë arkivat që Shkupi është zotuar t’i hapë plotësisht, sipas protokollit mes Maqedonisë dhe Bullgarisë?
Gjithçka që disponon Arkivi i Shtetit tashmë është në dispozicion
Pas nënshkrimit të protokollit, ka edhe paqartësi se ku janë dokumentet që Sofja zyrtare këmbëngul se duhet të jenë publike. Kërkimi ishte logjik të niste në Arkivin e Shtetit. Por në objektin e ngushtë afër kalatës së Shkupit, ku ndodhet ky institucion, na pritën me dosje tashmë të publikuara.
Arkivi i Shtetit ka marrë deri më tani rreth 36.000 dosje për persona të përcjellë nga viti 1945 deri në vitin 1990.
Ata thonë se deri më tani kanë marrë rreth 36 mijë dosje për persona të monitoruar nga viti 1945 deri në vitin 1990. Shumica e tyre janë marrë nga burgu në Idrizovë dhe një pjesë më e vogël nga Ministria e Punëve të Brendshme.
Dosjet iu dorëzuan në kuadër të procesit të lustrimit, i cili në vend u realizua dekadën e fundit. Tani ata besojnë se ajo që është nënshkruar në protokollin me Bullgarinë nuk vlen për ta sepse ato dosje tashmë janë hapur dhe një pjesë e madhe e tyre janë botuar në vitin 2016, në botimin dhjetë vëllimesh të arkivit, të quajtur “Faqet e zeza të UDB-së”.
Është një botim voluminoz, në një format të madh prej 13.000 faqesh.
Prej aty na drejtuan në Ministrinë e Punëve të Brendshme, e cila theksojnë se ka praktikë që të mos ua dorëzojë gjithçka që posedon.
Pas një konsultimi të shkurtër me Ministrinë e Punëve të Brendshme, ata thanë se ia dorëzuan arkivat Agjencisë së Sigurisë Kombëtare dhe Agjencisë së Inteligjencës.
Në agjencinë e inteligjencës nuk ka, ASK hesht
Arkivat dikur ishin në DSK, por tani janë në MPB, pohojnë bashkëbiseduesit.
Burime jozyrtare nga Agjencia e Inteligjencës thonë se nuk kanë asgjë me vete dhe se dosje të tilla janë mbajtur gjithmonë në Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe Drejtorinë për Siguri dhe Kundërzbulim, e cila tashmë është shndërruar në Agjencinë e Sigurisë Kombëtare (ASK).
“Në fillim të viteve nëntëdhjetë, dosjet u ngarkuan në kamionë, u nxorën nga Ministria e Brendshme dhe u dogjën në vende të tjera”, thotë Pavle Trajanov.
Përkundër përpjekjeve tona për të marrë një përgjigje, nuk morëm asnjë shpjegim për pyetjen nëse arkivat janë në ASK. BIRN dërgoi pyetje edhe në e-mailin zyrtar të agjencisë dhe u përpoq të kontaktonte me drejtorin Viktor Dimovski, por nuk morëm përgjigje.
Trajanov, i cili edhe vetë ka përvojë të madhe si punonjës i Ministrisë së Punëve të Brendshme, të cilën e ka menaxhuar nga viti 1998 deri në vitin 1999, thotë se një pjesë e madhe e dosjeve janë shkatërruar, ndërsa pjesa e vogël që ka mbetur është mikrofilmuar dhe se ruhet në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Punët e brendshme. Tani edhe ai mendon se duhet të jetë në ASK.
“Në fillim të viteve nëntëdhjetë, dosjet ngarkoheshin në kamionë, nxirreshin jashtë MPB-së dhe digjeshin në lokacione të tjera”, thotë Trajanov.
Faqet e zeza të UDB-së tashmë ofrojnë disa përgjigje
Edicioni “Faqet e zeza të UDBA-së” mund të blihet në Arkivin Shtetëror.
Ndërkohë, një pamje sesi funksiononin shërbimet në sistemin e mëparshëm e jep qartë edicioni “Faqet e zeza të UDBA-së”, të cilin mund ta blejë dhe ta lexojë çdo i interesuar.
Dosjet u publikuan në kuadër të procesit të lustrimit, i cili duhej të zbulonte bashkëpunëtorët e ish-aparatit të inteligjencës. Për këtë shkak shkaktoi polemika në opinion sepse lustrimi u lëshua në nivel të konfrontimit me kundërshtarët politikë.
Efektet e lustrimit në RMV: 30.000 të kontrolluar, 204 kodoshë, 80 me emër në listë, 78 të vdekur…
Por, ata gjithashtu zbulojnë shumë më tepër se emrat e bashkëpunëtorëve. Ndër të tjera, ata hedhin dritë edhe se sa është depërtuar në detajet e jetës së personave të monitoruar, në privatësinë e tyre. Madje, janë krijuar një piktura të personave të monitoruar bazë të asaj se cilat dhe çfarë lloj librash kanë lexuar.
Bullgaria ka kërkuar prej kohësh rehabilitimin e viktimave të komunizmit në Maqedoni. Këtë më saktë ai e ka deklaruar në memorandumin shpjegues që ua ka dërguar vendeve anëtare të Bashkimit Evropian në shtator 2020.
Në fakt, e përbashkëta për të gjithë njëzet të ndjekurit, dosjet e të cilëve janë botuar vetëm në një vëllim, është se ata kanë qenë bashkëpunëtorë me ish-liderin e VMRO-së, Vanço Mihajllov. Qeveria e atëhershme, ende me kujtime të freskëta nga lufta, filloi t’i monitoronte që nga viti 1945 dhe në disa raste vazhdoi deri në vitet 1990.
Disa nga personat e ndjekurit u dënuan dhe bënë burg, ndërsa pas kanë dalë nga burgu janë punësuar. Disa prej tyre u bënë udhëheqës dhe drejtorë, kurse shërbimet kanë vazhduar t’i ndiqnin.
Informatorët i kanë pritur afër punës, pastaj i kanë pyetur për çështje aktuale gjeopolitike dhe bënë komente zyrtare, për shembull, se çfarë mendonte dikush për krizën kubane në marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara të Amerikës në 1962.
Të tjerët, nga ana tjetër, janë provokuar të shprehnin mendimin e tyre për fjalimin e Josip Broz Titos për masat ekonomike dhe nëse kishin mendim negativ për atë që ishte bërë në Jugosllavi, menjëherë përfundonin në procesverbal.
Bullgaria ka kërkuar prej kohësh rehabilitimin e viktimave të komunizmit në Maqedoni. Këtë më saktë ai e ka deklaruar në memorandumin shpjegues që ua ka dërguar në shtator të vitit 2020 vendeve anëtare të Bashkimit Evropian, në të cilin sqaron qëndrimin që e ka Bullgaria në raport me Maqedoninë.
Në atë dokument, ndër të tjera, pretendohet se arkivat në Maqedoni, të periudhës 1944-1946, përmbajnë të dhëna për më shumë se 20.000 persona të cilët janë identifikuar si bullgarë, të cilët janë ekzekutuar dhe 100.000 “janë vrarë, burgosur, janë dërguar në mërgim ose në kampe përqendrimi”.
LEXO: KOMISIONI PËR LUSTRIM
LEXO: LIGJI PËR LUSTRIM
