NACIONALIZMI: NJË QASJE SERBE RACIONALE (I)

Të përballur me sfidën e dërrmimit mendor, disa njerëz arratisen drejt nacionalizmit dhe trashëgimisë së etërve.
Keneth Weit

Një nga problemet me të cilin përballemi ne shqiptarët në qeniesimin tonë si kolektivitet është relacioni me tjetrin, gjegjësisht me tjetrin tonë më të theksuar, me të cilin kemi fërkime historike dhe aktuale: serbin dhe Serbinë. Dhe kur flasim për këto dy nocione te ne përnjëherë ngjallen ndjesi negative, reminishenca të destruktivitetit apo të një entiteti nacionalist, madje edhe me elemente të caktuara raciste. Kjo është një perspektivë gjeneralizuese, që nuk shpie te zgjidhja, por te hapja e hendekut me fqiun dhe te thellimi në kënetën ballkanike. Në mesin e elitës serbe, e cila njihet si konstruktore e fataliteteve në trojet ish-jugosllave, ka edhe tru që bazohet te bonsensi, shkollarë me arsye vetëkritikuese dhe logjikë bashkëjetese. Në mesin e tyre është Zagorka Golluboviq (1930-2019), filozofe, sociologe dhe antropologe, dikur kryetare e shoqatës sociologjike dhe asaj filozofike të Serbisë, e punësuar në Unversitetin e Beogradit më 1957, që për shkak të disidencës së vet më 1975 u shkarkura nga Kuvendi i Serbisë. Deri në vitin 1981 nuk arriti të gjente një punë. Mes 1975-1981 ka ligjëruar në Suedi, Britani dhe SHBA. Nga viti 1981 ka punuar në Institutin e Shkencave Shoqërore, prej ku sërish përjashtohet më 1998. Ka qenë redaktore e revistave Gledišta, Sociologija dhe Filozofija, anëtare e këshillit të “Praxis”-it dhe e redaksisë së “Praxis International”. Kontribuese në punën e Komitetit për mbrojtjen e mendimin dhe shprehjes dhe Këshillit për luftë kundër korrupsionit. Në fillim të viteve 1990 ka luajtur rol të rëndësishëm në lëvizjen kundër-luftë të Beogradit. Ka qenë kritikuese e ashpër e regjimit të Sllobodan Millosheviqit në një klimë kur akademia serbe me shumicë ka pasur një koncept etnocentrik ultra-radikal; pjsemarrëse aktive në protestat studentore tremujore 1996-1997.

Ndër çështjet që Golluboviq i ka rrahur është edhe nacionalizmi  të cilin ajo e cilëson si formë të degjeneruar të identitetit kombëtar, që mbërthen tre lloje dukurish identitetin kombëtar dhe vetëdijen kombëtare, ideologjinë e artikuluar dhe dukuritë ksenofobike të patriotizmit kombëtar. (Greenfeld, 54: 3)  Vështrimet e mëposhtme janë shkëputje nga vepra Unë dhe tjetri, botuar para dy vitesh nga Logos-A.

Nga versionet e nacionalizmit është edhe ai “beninj” si një lëvizje për çlirim kombëtar, nacionalizmin si ideologji politike për themelimin e shtetit në bazë të kombit dhe nacionalizmin ekstrem, ultranacionalizmin, që është agresiv ndaj dallimeve kombëtare.

“Nacionalizmi beninj paraqet atë ndjenjë përbashkuese që shprehet përmes besnikërisë së kombit-shtet për sa i takon dashurisë për vendlindjen, krenarisë, kulturës dhe institucioneve të përbashkëta shoqërore. (Shafer, 126: 10) Por, meqë kjo ndjenjë zhvillohet në kontrast me anëtarët e grupeve të tjera, në këtë formë nacionalizmi mund të gjenden sythat e një nacionalizmi agresiv. Smith-i numëron këto efekte të nacionalizmit: mbrojtjen e kulturës së pakicave, ruajtjen e historisë së humbur, frymëzimin për rilindje kulturore, zgjidhjen e krizës së identitetit, krijimin e solidaritetit shoqëror dhe rezistencën ndaj shkeljes së sovranitetit popullor. (131: 18)

Nacionalizmi si ideologji politike është një teori mbi legjitimitetin politik, që krijon raporte të veçanta mes etnicitetit dhe shtetit, duke e kërkuar shtetin në emër  të grupit etnik. (35: 99) Një nacionalizëm i tillë, të gjithë emancipimin njerëzor dhe shoqëror  e ndrydh te emancipimi kombëtar, ndonëse shoqëria dhe kombi, për nga përgjithësia e tyre, janë kategori që ndryshojnë nga njëra-tjetra. Ai e mbulon heterogjenitetin e vërtetë të shoqërisë dhe krijon “aleancën e të barabartëve” (Zundhausen), pavarësisht pabarazisë së njëmendët shoqërore, duke prodhuar kështu një homogjenizim të rremë të shoqërisë përmes besnikërisë ndaj një kombi, që Zundhausen-i e quan “vëllazëri e ndërmjetësuar emocionalisht”. (144: 5) Kjo pra është ideologjia e kësaj lëvizjeje shoqërore që mundohet ta bazojë politikën te kombi. (Giddens)

Ultranacionalizmi ekstrem shfaqet si fenomen patologjik i besnikërisë fanatike politike ndaj një kombi të caktuar. (78: 15) Ai krijon kultin dhe mitologjizimin e kombit, kur kombi-shtet i nacionalizon të gjitha grupet brenda tij dhe gjeneron dëshirën për të “çrrënjosur” elementet e huaj, në mënyrë që të pengohet pabarazia. Sipas Michnik-ut, në këtë rast nacionalizmi nuk është një luftë për të drejtat kombëtare, por mungesë konsideratë ndaj të drejtave të të tjerëve për dinjitet kombëtar dhe njerëzor. Kështu nacionalizmi bëhet një formë e degjeneruar e nevojës natyrore për të jetuar me dinjitet kombëtar në një shtet të pavarur kombëtar, sepse nënkupton intolerancë dhe anashkalim të të tjerëve, ngaqë janë të ndryshëm. (97: 136) Këtë thekson edhe Kecmanoviqi, i cili thotë se nacionalizmi stërthekson dallimet dhe krijon pengesa për miëkuptimin e ndërsjellë dhe për afrimitetin, ngaqë krijon një bazë për ksenofobinë. (Naša Borba, 7-8, 02, 1998)

Nacionalizmi është një formë e identifikimit kolektiv, që në varësi të formës mund të jetë i thjeshtë në kuptimin e vetëperceptimit kolektiv, por edhe ekskluziv dhe ekspansiv. Kur i gjithë identifikimi reduktohet në segmentin kombëtar, atëherë bëhet fjalë për nacionalizmin ekskluziv, që merr një domethënie negative, në veçanti në gjysmën e dytë të shekullit XX. Hobsbawm-i e cilëson si një lëvizje djathtiste që monopolizon të gjitha format e tjera të identifikimit politik dhe shoqëror dhe shpie në ksenofobi dhe fondamentalizëm. Karakteristikat e tij janë përjashtimi, intoleranca dhe shovinizmi. Ai është i lidhur me etnocentrizmin dhe racizmin. (62: 168)

Pra, pse shfaqet etnonacionalizmi ekskluziv? Giddens-i thotë se “forma regresive e identifikimit shfaqet kur rrezikohet siguria ontologjike, kur rutina humb vlerën dhe kur krijohen kushtet e përgjithshme për ankthin”. (45: 218) Mund të konstatojmë se nacionalizmi ekskluziv paraqet një vetëdije të mistifikuar që bazohet në impulse irracionale, si kompensim për papjekurinë e personit përmes identifikimit me një “komb të pushtetshëm”. Për këtë arsye, Supek-u e përkufizon atë si “regresion drejt dispozitës afektive/instinktive”, meqë ky lloj nacionalizmi i detyron individët që të sillen si pjesëtarë të një hordhie e jo si qytetarë të kombit modern. (136: 132)” /vazhdon/

Shkrimi është shkruar enkas për Portalb.mk. Të drejtat e publikimit i kanë vetëm Portalb.mk dhe autori, sipas marrëveshjes mes tyre.