Për braktisjen e (pa) mundur të konsensusit në politikën e jashtme të BE-së
Analizë speciale për Portalb.mk nga Malinka Ristevska Jordanova, Instituti për Politika Evropiane.
Politika e përbashkët e jashtme dhe e sigurisë është politika në të cilën vendet anëtare të BE kanë ndikimin më të madh. Konsensusi është rregulli themelor i vendimmarrjes dhe shumica e cilësuar është përjashtim. Pothuajse për të gjitha vendimet e politikës së jashtme të BE-së nevojitet konsensus nga të gjitha vendet anëtare. Madje edhe e drejta e iniciativës së Komisionit është e kufizuar në këtë rast – Komisioni mund të propozojë vetëm së bashku me Përfaqësuesin e Lartë për Punë të Jashtme, i cili mund të propozojë edhe vetë, dhe kjo e drejtë sigurisht këtë të drejtë e kanë edhe shtetet anëtare. Parlamenti Evropian ka një rol të kufizuar – kryesisht përmes kompetencave të tij për të kontrolluar buxhetin.
Përjashtimet nga unanimiteti në politikën e përbashkët të jashtme janë të rralla – me shumicë të cilësuar vendoset vetëm për vendimet për zbatimin e veprimeve ose pozicioneve të marra tashmë me konsensus dhe emërimin e përfaqësuesve të veçantë. Sigurisht, marrëveshjet themeluese të BE-së nuk do të ishin aq të komplikuara sa janë, nëse nuk do të ofronin mundësi të tjera – siç është parashikimi që Këshilli Evropian (Krerët e Shteteve dhe Qeverive të Shteteve Anëtare) të marrin një vendim unanim mbi interesat strategjikë dhe objektivat e Bashkimit dhe më pas Këshilli të miratojë vendime për zbatimin e tij me një shumicë të cilësuar. Fatkeqësisht, kjo dispozitë nuk gjen zbatim praktik. Ekziston edhe një dispozitë që lejon të ashtuquajturën “Abstenim konstruktiv” – një shtet anëtar abstenon nga votimi, duke mos e zbatuar vendimin, por duke mos e bllokuar atë (deri më tani është aplikuar vetëm një herë). Nga ana tjetër, ka dispozita shtesë që mundësojnë shteteve anëtare të bllokojnë një vendim nga një shumicë e cilësuar nëse ata e kundërshtojnë atë për “arsye jetike dhe të përcaktuara në politikën kombëtare”.
Marrëveshja e Lisbonës solli një dispozitë të re në fushën e politikës së jashtme të llojit të dispozitave të përshkruara zakonisht nga fjala simpatike franceze “passerelle”, e cila do të nënkuptojë një dispozitë për kapërcim. Ajo parashikon që Këshilli Evropian të jetë në gjendje që njëzëri të autorizojë Këshillin e BE për të marrë vendime me shumicë të cilësuar në raste të tjera nga ato të parashikuara deri më tani. Kjo do të thotë që ndryshimet e reja në marrëveshjet themeluese të Bashkimit nuk duhet të presin për të shtrirë përdorimin e shumicës së kualifikuar në fusha të tjera të Politikës së përbashkët të jashtme dhe të sigurisë. Delegimi i tillë do të ishte i përhershëm, jo në bazë të një akti individual. Sidoqoftë, për një pëlqim të tillë kërkohet unanimitet.
Ish Presidenti i Komisionit Evropian Jean-Claude Juncker, në fjalimin e tij mbi situatën në Bashkim Evropian në vitin 2017, paralajmëroi përdorimin pikërisht të kapërcimit (passarella) për disa çështje të politikës së jashtme të Bashkimit për të kaluar në një votë me shumicë të kualifikuar. Qëllimi i këtij propozimi është që Bashkimi të bëhet një entitet më i fortë global. Për t’u bërë të tillë, është e nevojshme që vendimet e politikës së jashtme të merren më shpejt dhe në mënyrë më efikase. Mbështetja për këtë orientim erdhi nga Kancelarja Gjermane dhe Presidenti Francez në 2018. Presidentja e re e Komisionit Evropian, Ursula von der Layen, gjithashtu u angazhua për këtë.
Komisioni Evropian, në Komunikatën e vitit 2018, bëri tre propozime për fushat në të cilat duhet të shqyrtohet mundësia e kalimit nga konsensusi në një shumicë të kualifikuar në Politikën e Përbashkët të Sigurisë dhe Mbrojtjes. Këto fusha janë: 1) Pikëpamjet e BE-së për të drejtat e njeriut në forume shumëpalëshe; 2) miratimi dhe ndryshimi i regjimeve të sanksioneve të BE-së; 3) misionet civile në Politikën e përbashkët të sigurisë dhe mbrojtjes. Siç mund të shihet, zgjerimi nuk është një nga fushat e propozuara.
Një analizë nga Shkolla Herti – Qendra Zahk de Lor nga fillimi i këtij viti tregon se vendet që mbështesin qartë propozimin janë një pakicë – vetëm gjashtë. Një vend (Franca) – e lidh këtë çështje me zgjerimin e shumicës së kualifikuar edhe në fushën e politikës tatimore (të cilën tre vende kundërshtojnë në mënyrë kategorike). Kjo analizë klasifikon dhjetë shtete anëtare si akoma në “zonën gri” – ata nuk kanë shprehur mendim, ose janë të kujdesshëm ose janë skeptikë. Dhjetë vendet e mbetura anëtare janë “kundër”. Analiza konkludon se, megjithëse pikëpamjet e shteteve anëtare janë të ndryshueshme, ende nuk është pjekur koha për një kalim të përhershëm nga unanimitetit në një shumicë të cilësuar, qoftë edhe në fushat e kufizuara të propozuara. Edhe një gjë tjetër – ekziston një ndarje midis “protagonistëve tradicionalisht të Evropës Perëndimore” dhe kampit kundërshtar – kryesisht nga Jugu dhe Lindja, me një “zonë gri” të madhe midis dy pozicioneve.
