RMV, partneriteti publiko-privat formë kyçe, por e lënë pas dore, për realizimin e investimeve kapitale
Praktika e deritanishme e funksionimit të partneritetit publiko-privat, PPP, në Republikën e Maqedonisë Veriut, veçanërisht në fushën e projekteve të mëdha të infrastrukturës, tregon se numri i kësaj forme të investimeve në nivel kombëtar është i vogël, shkruan Meta.mk. Më të njohurit janë projektet për aeroportet e Shkupit dhe Ohrit dhe zona e veçantë ekonomike në Tetovë. Që nga miratimi i Ligjit për Koncesione dhe PPP në vitin 2012, deri më tani janë zbatuar vetëm 29 projekte, shumica prej tyre të vegjël dhe në nivel komunal, siç janë ato për ndriçim të rrugëve dhe ndërtesave publike. Kjo thuhet në rekomandimet e Bankës Botërore të cilat janë elaboruar më hollësisht në Raportin themelor mbi kornizën aktuale të PPP, të përgatitur për media, sektorin joqeveritar dhe publikun e gjerë, njofton Portalb.mk.
“Numri i vogël i PPP-ve në RSM deri më tani dhe suksesi i tyre i kufizuar janë rezultat i mungesës së rregulloreve, institucioneve dhe burimeve njerëzore. Pasiguria për mënyrën më të mirë të përdorimit të PPP ka bërë që institucionet qeveritare të hezitojnë t’i përdorin, por përkundër kësaj, Ligji i vitit 2012 për Koncesionet dhe PPP siguron bazë solide për rregullimin e tij. Ka mundësi për të përmirësuar rregulloren dhe për t’i sjellë disa aspekte ligjore më afër legjislacionit Evropian,” thuhet në ato rekomandime.
Me këto pikëpamje pajtohen edhe kompetentët e Odës Ekonomike e Maqedonisë, LOE, të cilët thënë se koncepti aktual i PPP nuk ishte shumë i popullarizuar në vendin tonë, sepse, ndër të tjera, ishte i kushtëzuar nga korniza ligjore për këtë çështje, kapaciteti i pamjaftueshëm institucional, veçanërisht në nivel lokal, e përcjell paralelisht me mungesë të informacionit dhe njohurisë për këtë çështje nga sektori real.
Prandaj, në të ardhmen, duhet të veprohet në drejtim të forcimit kapaciteteve institucionale, si dhe t’i informojmë kompanitë me zbatimin e rregulloreve në fushën e PPP. Kuadrin aktual ligjor e përbëjnë Ligji për koncesione dhe partneritet publik-privat, i cili rregullon njëkohësisht dhënien e koncesioneve të mallrave me interes të përgjithshëm dhe kontratat për krijimin e PPP-ve. PPP-të janë tërheqëse për shtetin sepse ato mundësojnë zvogëlimin e shpenzimeve të fondeve publike dhe rritjen e cilësisë dhe efektivitetit të shërbimeve për përdoruesit e fundit ”, thonë nga LOE dhe shtojnë se, në përgjithësi, PPP-të mund të krijojnë vlerë të shtuar nëse shoqërohen me zbatim efektiv dhe nëse interesat e partnerëve vlerësohen reciprokisht brenda partneritetit të krijuar.
Para do kohe, Ministria e ekonomisë e përgatiti projektligjin për PPP dhe biznesmenët, siç thonë nga LOE, presin që ai të pasohet me analizë të plotë e arsyeve për përdorimin e pamjaftueshëm të modelit PPP midis sektorit publik dhe privat, si dhe qëllimet në të ardhmen në secilin rast veç e veç.
Përndryshe, rekomandimet e Bankës Botërore sqarojnë se shembujt më të zakonshëm të PPP-së janë projekte të mëdha të infrastrukturës, të tilla si autostrada, termocentrale, aeroporte, ndërtesa publike, të tilla si shkolla ose spitale dhe furnizimi me ujë komunal dhe menaxhimi i mbeturinave, ndërsa kjo formë përdoret veçanërisht kur partneri publik nuk ka burime financiare për të filluar një investim të fortë, siç është ndërtimi i një aeroporti.
PPP zakonisht lidhen për periudha prej 25 deri në 30 vjet, por mund të jenë më të gjata. Shpenzimet fillestare të projektit financohen nga sektori privat. Paratë mund të vijnë edhe nga përfituesit e projektit (megjithëse ato janë pagesa për pagesa dhe transit) ose në formën e pagesave fikse mujore nga qeveria. Afati i kontratës duhet të jetë gjithmonë mjaft i gjatë që kompania private të gjejë motivim për të financuar ndërtimin dhe për të ruajtur cilësi të lartë të shërbimit në këmbim të fitimit. Partneri privat merr pjesë në hartimin, ndërtimin, implementimin dhe financimin e projektit, ndërsa partneri publik përqendrohet në menaxhimin e interesit publik, duke përcaktuar objektivat e projektit dhe duke monitoruar realizimin e tyre.
“Nëse zbatohet në mënyrën e duhur, PPP mund të tërheqë kapitalin e sektorit privat për të rritur fondet publike dhe të përdorë paratë për shërbime thelbësore të infrastrukturës në mënyrë strategjike, të qëndrueshme dhe efektive. PPP-të janë bazë e mirë për përparimin e zhvillimit socio-ekonomik në vendet me boshllëqe në infrastrukturë, si Maqedonia e Veriut, ku burimet financiare publike, njerëzore dhe menaxheriale si dhe aftësitë teknike mund të mbeten prapa në plotësimin e nevojave për investime”, thekson Banka Botërore në rekomandime.
“Nëse zbatohet në mënyrën e duhur, PPP mund të tërheqë kapitalin e sektorit privat për të rritur fondet publike dhe të përdorë paratë për shërbimet kryesore të infrastrukturës në mënyrë strategjike, të qëndrueshme dhe efektive.” “PPP-të janë një bazë e mirë për përparimin e zhvillimit socio-ekonomik në vendet me boshllëqe në infrastrukturë, të tilla si Maqedonia Veriut, ku burimet financiare publike, njerëzore dhe menaxheriale si dhe aftësitë teknike mund të mbeten prapa në plotësimin e nevojave për investime.” Banka Botërore në rekomandime.
Roli thelbësor në PPP duhet të luhet nga Ministritë e ekonomisë dhe financave, si dhe ministritë e linjës dhe bashkitë që duhet të përqendrojnë rolin e tyre si “pronarë” të projekteve për PPP dhe të zhvillojnë kapacitetet e nevojshme për zbatimin e projekteve, zhvillimin e studimeve të para-fizibilitetit dhe studimet e fizibilitetit dhe zbatimin e procedurave të tenderit.
Ekzistojnë disa lloje të PPP. Koncesion, kur partneri privat paguhet kryesisht duke kompensuar një tarifë për sigurimin e shërbimeve nga projekti. Autoritetet i japin atij të drejtën për ta arkëtuar kompensimin për shërbimet në këmbim të ndërtimit dhe funksionimit të shërbipublimit të kontratës brenda një periudhe të caktuar kohe dhe me një nivel të caktuar të cilësisë. Jo-koncesionare, kur disa shërbime publike nuk fitojnë para ose nuk kanë mallra ose shërbime që mund të shiten, por ofrojnë shërbime me vlerë ekonomike për komunitetin, si shkolla, biblioteka, zyra qeveritare. Në raste të tilla, autoritetet paguajnë palën private për shpenzimet e financimit, ndërtimit dhe mirëmbajtjes së këtyre objekteve. Ndërsa, shembull tipik i një PPP të bazuar në subvencione është sistemi i transportit publik ku operatori privat u arkëton nga klientët për udhëtimin. Sidoqoftë, pala private gjithashtu merr subvencione nga autoritetet për të mbuluar koston e shërbimit duke ruajtur shpenzimet për transport. Në marrëveshje përcaktohet trafiku minimal i supozuar për lidhjen e një PPP.
Pavarësisht nga lloji i PPP, Banka Botërore thekson se duhet të ndiqen disa parime themelore: partneri privat duhet të financojë, ndërtojë (ose rinovojë), të ekonomizojë dhe të mbajë një shërbim publik me koston më të ulët gjatë ciklit të jetës së kontratës. Mekanizmi i arkëtimit duhet të strukturohet në mënyrë të tillë që kompensimi neto i partnerit privat të lidhet me realizimin. Pagesa mund të zvogëlohet për shkak të realizimit të dobët të shërbimit dhe mund të rritet nëse realizimi i shërbimit është më i mirë. Devijimet nga marrëveshja çojnë në zgjidhjen e kontratës me gjobitje.
Qeveria tashmë ka njoftuar në mënyrë ambicioze një rritje të 2% të tanishme të PBB-së së destinuar për investime kapitale publike, në mbi 4.5 % të PBB-së deri në 2022 dhe se do të ofrojë për shitje kompanitë shtetërore që punojnë me humbje për një periudhë më të gjatë. Sipas deklaratave të fundit të Kryeministrit Zoran Zaev, Qeveria është ende duke punuar në specifikimin e formës për shitjen e një pjese të ndërmarrjeve shtetërore, për të cilat do të përgatiten studime programore dhe fizibiliteti, të cilat do të vlerësojnë nëse do të shkojnë në një shitje të plotë 100 për qind për investitorët, ose do të privatizohet mbi parimin e partneritetit publik-privat. Zaev i vuri në dukje “Hekurudhat dhe transportin”, “Postat e Maqedonisë”, “Eurokompozit”, TC Negotinë, Kodra e Diellit, Livadhija, si dhe tokat e tjera shtetërore, ndërsa për “Postat e Maqedonisë” ai tregoi se tashmë ka interes nga kompani nga Austria, Sllovenia , Rumania dhe Republika Çeke.
