Të bëjmë sport dhe të jemi fizikisht aktiv për hir të shëndetit

Në Maqedoni, vetëm 1% e të rinjve merren me sport në mënyrë profesionale, 7% bëjnë sport amator, ndërsa 42% bëjnë sport rekreativ ose praktikojnë aktivitet fizik në formë hobi dhe rekreacioni. Këto janë numra të ulëta. Nëse duam që kombi të jetë më i shëndetshëm, na nevojitet më shumë aktivitet fizik.

Promovimi i idesë së përfshirjes në sport dhe aktivitet fizik, pra lëvizjes, si një nga faktorët themelorë për promovimin dhe ruajtjen e shëndetit të njeriut, ka zanafillë shumë kohë më parë, pra ka të bëjë me fillimet e zhvillimit njerëzor.

Megjithëse interesi për kërkime në lidhje me sportin, aktivitetin fizik dhe shëndetin daton që nga vitet e pesëdhjeta, përparimi në provat shkencore për përfitimet shëndetësore të përdorimit të sportit dhe aktivitetit fizik ka ndodhur kryesisht. Sot ekzistojnë një numër i provave përkatëse shkencore dhe ekspertëve për efektet pozitive të sportit dhe aktivitetit fizik si pjesë një mënyre jetese të shëndetshme.

Efektet pozitive, të drejtpërdrejta të përdorimit të sportit dhe aktivitetit fizik janë veçanërisht të dukshme në parandalimin e disa sëmundjeve kronike, përfshirë sëmundjet kardiovaskulare, diabetin, kancerin, hipertensionin, obezitetin, por veçanërisht depresionin dhe shëndetin mendor.

Analizat e përfitimeve shëndetësore nga përdorimi i sporteve dhe aktivitetit fizik përqendrohen kryesisht në faktorë intra-personalë, siç janë përfitimet fiziologjike, kognitive dhe afektive. Sidoqoftë, kjo nuk përjashton përfitimet shoqërore dhe ndër-njerëzore të sportit dhe aktivitetit fizik, të cilat gjithashtu mund të prodhojnë efekte pozitive shëndetësore si për individët ashtu edhe për komunitetin.

Sporti dhe aktiviteti fizik si pjesë e mënyrës së shëndetshme të jetesës

Shumë faktorë të jashtëm ndikojnë në atë se si sporti dhe aktiviteti fizik ndikojnë në shëndetin, veçanërisht shëndetin mendor në llojet e ndryshme të popullatave. Ato më vete nuk mund të çojnë drejtpërdrejt në përfitime për secilin prej nesh, por nëse kombinohen me faktorë të tjerë (ekologji, mjedis jetësor, kulturë, arsim), në rast të tillë kanë një rol kryesor në promovimin e një mënyre të shëndetshme të jetesës. Është fakt se ndryshimet që duhet të ndodhin në drejtim të përmirësimit dhe avancimit të mjedisit jetësor mund të kenë ndikim të rëndësishëm te njerëzit që të përdorin sportin dhe aktivitetin fizik si mjet për ta përmirësuar shëndetin e tyre mendor. Elementet që mund të jenë gjithashtu përcaktues në kontekstin e ruajtjes së shëndetit tonë janë të ushqyerit, intensiteti dhe lloji i aktivitetit fizik, ndryshimet klimaterike, si dhe nivelet e stresit dhe zakonet e gjumit.

Hulumtimi përkatës “Përfitimet shëndetësore nga aktiviteti fizik: Dëshmi”, arrin në përfundimin se përdorimi i sportit dhe aktivitetit fizik gjithashtu kanë një kontribut të rëndësishëm në mirëqenien e njerëzve në përgjithësi. I njëjti dokument shkencor tregon se ushtrimet, aktiviteti fizik dhe sporti janë përdorur prej kohësh në trajtimin dhe rehabilitimin e sëmundjeve të ndryshme te njerëzit. Autorët në dokument vërejnë në detaje se aktiviteti fizik ka efekt parandalues, dhe atë: parandalim të shkaqeve të sëmundjeve kardiovaskulare, diabetit, osteoporozës.

Përdorimi i sportit dhe aktivitetit fizik në funksion të shëndetit në BE

Një nga analizat e para përkatëse në Bashkimin Evropian mbi nivelin e përdorimit të sportit dhe aktivitetit fizik për shëndetin e njeriut është Platforma për dietë, aktivitet fizik dhe shëndet botuar në vitin 2009. Aty thuhet se, në përgjithësi, qytetarët në pjesën veriore të Bashkimit Evropian janë fizikisht më aktivë dhe e përdorin sportin si lojë. Ushtrimet ose sporti të paktën një herë në javë janë më të zakonshëm në Suedi (70%), Danimarkë (68%), Finlandë (66%), Holandë (58%) dhe Luksemburg (54%). Niveli më i ulët i pjesëmarrjes në ushtrime dhe sporte është në vendet anëtare të pjesës jugore të Bashkimit Evropian. Raporti i vitit 2009 thotë se shumica e të anketuarve që nuk ushtrojnë kurrë ose nuk bëjnë sport vijnë nga Bullgaria (78%), Malta (75%), Portugalia (64%), Rumania (60%) dhe Italia (60%). Sa i përket nivelit të shfrytëzimit të sportit dhe aktivitetit fizik gjatë javës (50%) e qytetarëve të Bashkimit Evropian nuk kanë aktivitet fizik të rregullt, ndërsa (44%) kanë aktivitet fizik të moderuar.

Gjithashtu në raport, analiza tregoi se banorët e vendeve nordike janë të vendosur të përdorin rregullisht aktivitete sportive dhe fizike, një herë në javë, në Suedi (70%), Danimarkë (68%) dhe Finlandë (66%). Në Suedi (15%) njerëzve ushtrojnë ose bëjnë sport rregullisht (të paktën pesë herë në javë), në Irlandë (16%), në Hungari, Slloveni, Spanjë dhe Lituani (15%). Për dallim, në Bullgari (78%) dhe Maltë (75%) e njerëzve kurrë nuk bëjnë aktivitete sportive dhe fizike për ta përmirësuar shëndetin e tyre. Përqindja e njerëzve që rrallë përdorin sport dhe aktivitet fizik është e lartë edhe në Portugali (64%), si dhe në Rumani (60%) dhe Itali (60%).

Motivet kryesore për përdorimin e sportit ose aktivitetit fizik janë përmirësimi i shëndetit (54%) fitnesit (47%), por pengesa kryesore për bërjen e sportit për banorët e Bashkimit Evropian është mungesa e kohës (40%).

Këtu do të doja të krahasoja raportin e vitit 2009 me raportin e fundit të Komisionit Evropian Eurobarometer për sport dhe aktivitet fizik nga viti 2017 i cili thotë se, te suedezët (83%) janë nga arsyet shëndetësore që ndikojnë në vendimin e tyre për t’u marrë me sport ose aktivitet fizik. E njëjta arsye për t’u marrë me sport dhe aktivitet fizik është në Danimarkë (74%), si dhe në Qipro dhe Slloveni (70%). Në të kundërt, një përqindje më e vogël e njerëzve në Bullgari (31%) dhe Rumani (35%) kanë motive për t’u marrë me aktivitete fizike dhe sportive për ta përmirësuar shëndetin e tyre. Motivi i dytë për t’u marrë me sport dhe aktivitet fizik është përmirësimi i aftësisë fizike, në Suedi (72%), Finlandë (67%), Holandë (64%) dhe Irlandë (61%). Sidoqoftë, edhe pse fitnesi mund të duket si motivim i dukshëm, një përqindje çuditërisht e ulët e njerëzve e përmendin atë si motivim, në Rumani (20%) dhe Bullgari (22%). Në hulumtim, relaksimi shfaqet si motivim veçanërisht bindës për t’u marrë me aktivitete sportive dhe fizike në Slloveni (64%) dhe Holandë (63%). Te njerëzit në Holandë (65%) motivi për të bërë sport dhe aktivitet fizik është për shkaqe argëtuese.

Raporti i Komisionit Evropian Eurobarometer 412 mbi sportin dhe aktivitetin fizik thotë se gjysma e evropianëve ushtrojnë ose luajnë sporte, por gjithashtu se gjysma tjetër (në Evropën Lindore) nuk janë të përcaktuar të përdorin sportin dhe aktivitetin fizik si një mjet për shëndet më të mirë. Raporti gjithashtu thekson përmbajtjen e debatit në forumin e fundit sportiv të BE, ku u krahasuan rezultatet e hulumtimit të fundit dhe u konkludua se niveli i pjesëmarrjes nuk ka ndryshuar në masë të madhe nga hulumtimi i mëparshëm (periudha 2009 – 2017). Në fakt, përqindja e atyre që thonë se kurrë nuk kanë ushtruar ose që nuk kanë bërë sport është rritur nga (42%) në (46%) në të gjithë Evropën dhe ky është vazhdim i një trendi gradual nga 2009. Vetëm në gjashtë vende ka rritje të përqindjes së qytetarëve që ushtrojnë ose bëjnë sporte: Belgjika, Luksemburgu, Finlanda, Qipro-ja, Bullgaria dhe Malta.

Sporti dhe aktiviteti fizik në funksion të shëndetit të qytetarëve tonë

Lidhur me sportin dhe aktivitetin fizik në Republikën e Maqedonisë Veriore nuk ka tregues të qartë ose hulumtim përkatës që do të japë një pasqyrë reale se sa dhe nëse qytetarët tanë janë të përfshirë në sport dhe aktivitet fizik për ta përmirësuar shëndetin e tyre.

Në fushën e sporteve, nga aspekti i të rinjve, ka mungesë të informacionit dhe treguesve statistikorë. Arsyeja për këtë është se nuk ka hulumtime dhe analiza në këtë fushë. Dokumenti i vetëm që i referohet përmirësimit të situatës në këtë fushë është Programi për zhvillimin e sportit në Maqedoni për periudhën 2013-2017.

Për shkak se sporti dhe aktiviteti fizik janë gjithmonë të lidhur me të rinjtë, (kjo është për shkak të mungesës së hulumtimit mbi rëndësinë e shëndetit tonë nga sporti dhe aktiviteti fizik ku grupet e synuara do të ishin të rriturit tanë dhe qytetarët në pension) ka të dhëna në pjesën e Programit që i referohet segmentit të sporteve rinore ku thuhet se vetëm (1%) e të rinjve janë të angazhuar profesionalisht në sport, (7%) bëjnë sporte amatore, dmth., janë anëtarë të klubeve sportive, marrin pjesë në trajnime të rregullta sportive ose marrin pjesë në gara sportive, ndërsa ( 42%) bëjnë sporte rekreative ose ushtrojnë aktivitet fizik në formën e një hobi dhe rekreacioni.

Hulumtimi në program thotë se djemtë janë shumë më tepër (63%) sesa vajzat (36%) që merren me aktivitete sportive dhe fizike. Kjo vlen edhe për më të rinjtë, ata të moshës 15 deri 19 (82%) kundrejt atyre të moshës 20 deri 24 ose 25 deri 29 vjeç. Gjithashtu theksohet se ata në kryeqytet janë më aktivë krahasuar me vendet më të vogla, si dhe ata që nuk punojnë kundrejt të punësuarve.

Vërejtje përfundimtare mbi përdorimin e sportit dhe aktivitetit fizik për një shëndet më të mirë

Nga analet që i punoj për nevojat e shkencës, të cilat kanë për qëllim përdorimin e sportit dhe aktivitetit fizik për parandalimin e sëmundjeve, mund të nxjerrim dy lloje konkluzash, dhe atë:

Konkluza një: synon që secili prej nesh individualisht të ngrejë ndërgjegjen e vet (dhe pastaj kolektive) për përdorimin e sporteve dhe aktivitetit fizik për të parandaluar rrezikun ndaj shëndetit tonë. Për këto arsye, Bashkimi Evropian po punon shumë për ta rritur ndërgjegjësimin e publikut për përdorimin e sportit dhe aktivitetit fizik dhe kërkon të vendosë një ekuilibër midis pjesëve perëndimore dhe lindore të BE-së. Gjithashtu, nëse bëhet një krahasim midis praktikës në Maqedoni (numri i hulumtimeve përkatëse është i vogël) dhe praktika evropiane tregon se qytetarët tanë nuk janë mjaft aktiv fizikisht, gjë që tregon faktin se ne duhet të punojmë në ngritjen e vetëdijes publike për të rritur nivelin e përdorimit të sportit dhe aktivitetit fizik për shëndet më të mirë të qytetarëve, duke organizuar fushata publike.

Në pjesën në konkluzën mbi praktikën individuale duhet të theksohet se ka prova që sporti dhe aktiviteti i rregullt fizik kontribuojnë në parandalimin primar dhe sekondar të disa sëmundjeve kronike dhe e lidhur me zvogëlimin e rrezikut të vdekjes së parakohshme. Duket se ekziston një lidhje lineare e vlerësuar midis vëllimit të aktivitetit fizik dhe gjendjes shëndetësore, kështu që njerëzit fizikisht më aktivë janë në rrezik më të ulët. Sidoqoftë, përmirësimet më të mëdha në statusin shëndetësor shihen kur njerëzit me më pak përgatitje fizike bëhen fizikisht aktiv. Për arsyet e mësipërme, duhet punuar në drejtim të promovimit të programeve për përdorimin e sportit dhe aktivitetit fizik për të promovuar shëndetin, dhe të njëjtat duhet të synojnë njerëz të të gjitha moshave, pasi rreziku i sëmundjeve kronike fillon në fëmijëri dhe rritet me moshë.

Konkluza dy: synon ndihmë institucionale nga shteti ku mund të konkludohet se përkundër faktit se në një periudhë të sundimit të VMRO-DPMNE-së përmes Agjencisë për Rini dhe Sport u ndërtuan objekte sportive në të gjithë vendin, shtrohet pyetja nëse ato objekte sportive janë tani në përdorim apo institucionet kompetente lokale kanë probleme me menaxhimin e tyre. Sidoqoftë, ai trend i ndërtimit të objekteve sportive, kryesisht për përdorim të gjerë për secilin nga qytetarët tanë duhet të vazhdojë edhe sot kur LSDM është në pushtet, sidomos tani në periudhën e pandemisë Covid 19 dhe pas saj.

Shteti, përmes institucioneve të tij kompetente duhet të bëjë për sportin dhe rininë, si dhe arsimin dhe shëndetësinë, dhe përmes institucioneve përkatëse shkencore dhe profesionale në fushën e sportit dhe shëndetësisë, të bëjë studim gjithëpërfshirës kombëtar të një shembulli përfaqësues me të anketuar se sa qytetarët tanë përdorin sportet dhe aktivitetin fizik ekskluzivisht për ta përmirësuar shëndetin personal dhe gjendjen e tyre mendore dhe fizike.

Më tutje, është me rëndësi të madhe të finalizohet transferimi i kompetencave në fushën e objekteve sportive nga shteti te qeveria lokale (aktualisht ka transferuar një pjesë të kompetencave për menaxhimin e objekteve sportive). Me përfundimin e këtij procesi, pushteti lokal nga aktivitetet e tyre të përgjithshme do të duhet t’i japë më shumë theks shëndetit të përgjithshëm për secilin prej nesh duke përmirësuar, organizuar dhe ndërtuar objekte sportive për përdorim të përgjithshëm (jo komercial) dhe në të njëjtën kohë të kujdesen për përmirësimin e infrastrukturës ekzistuese për sport dhe rekreacion.

Dhe së fundmi i një rëndësie të madhe do të ishte roli i shtetit dhe pushtetit lokal, të cilët përmes institucioneve të tyre kompetente do të përpiqeshin të përmirësonin mjedisin jetësor si një motiv shtesë për secilin prej nesh për të vendosur të përdorim sportin dhe aktivitetin fizik si një mjet për përmirësimin dhe mirëmbajtjen e shëndetit personal. Në të njëjtën kohë, institucionet (shtetërore ose lokale) duhet të përpiqen të organizojnë punëtori edukative (virtuale ose fizike) në varësi të masave për rritjen e ndërgjegjësimit të publikut për përdorimin e sportit dhe aktivitetit fizik për të parandaluar keqësimin e shëndetit tonë.