Qahil: Për të shkatërruar kancerogjen lindan duhet shumë para, dituri dhe organizim

Lindani është substancë shumë e rrezikshme, e cila gjendet në disa deponi të hulumtuara dhe të pa hulumtuara në Shkup, tha në një intervistë për “Meta” deri dje ministri, Adnan Qahil, i cili, në kohën kur e bëmë intervistën ishte ministër pa portofol, ndërsa Kuvendi dje e shkarkoi me kërkesë të kryeministrit Zoran Zaev, transmeton Portalb.mk.

Sot ai nuk deshi të komentojë shkarkimin, as të parashikojë si, ku dhe nëse do të angazhohet

Qahil është pjesë e grupit punues të qeverisë për trajtim të problemit me lindanin, ndërsa, nga viti 1984 deri 1987, ka qenë punonjës i fabrikës OHIS, si kryeinxhinier.

Ai është kategorik se Qeveria ka qëllim serioz që të përballet me këtë problem, për të cilin shton se është i madh dhe i cili kërkon shumë mjete, njerëzve të trajnuar dhe teknologji adekuate. Vlerësimet e tij janë se pastrimi do të kushtonte midis 100 dhe 200 milionë euro dhe do të zgjaste rreth tre vjet.

Si do të pastrohet lindani? Sa para nevojiten për të zgjidhur këtë çështje të nxehtë ekologjike?

Për të zgjidhur problemin nevojitet strukturë të mirë organizative, dituri, të holla dhe në këtë kontekst shumë ndihmon nënshkrimin e Memorandumit në mes të Qeverisë dhe Ministrisë së punëve të jashtme të Norvegjisë që kanë shfaqur interes për të ndihmuar në zgjidhjen e këtij problemi edhe në aspektin teknik edhe atë financiar. Për rehabilitimin e tokës na nevojiten pajisje, teknologji, para dhe njerëz të trajnuar. Vlerësimet, sipas analizave që i kemi bërë, janë se do të nevojiten 100 deri në 200 milionë euro për të pastruar të dy deponitë. Ne s’jemi në gjendje të ndajmë kaq shumë para për këtë qëllim. Ka shumë mundësi për të trajtuar, qoftë me djegie, qoftë me trajtim kimik ose mënyrë tjetër. Duhet të vendosim nëse makina do të jetë e përqendruar në OHIS ose jashtë OHIS-it, ndërsa toka të transportohet deri atje. Ose do ta paketojmë dhe do ta çojmë atë në një vend tjetër, por gjithçka varet nga financat që do të mbledhim. Unë sugjeroj që të marrim një makinë të madhe desorbimi termik, gjegjësisht për shkatërrim me nxehtësi , sepse ajo makinë mund të përdoret edhe më vonë në pika tjera të nxehta. Qeveria, varësisht prej fondeve, mund të blejë makinë të tillë, por mund ta marrë me qira. Por jo ta merr vetëm makinën. Dikush duhet të operojë me të. Nëse e shohim se mund të merret me qira makinë me punëtorë, mbase do të jetë alternativa më e mirë. Kur të fillojmë me rehabilitimin e deponisë së vogël do të jetë më e lehtë, do të kemi njerëz dhe kapacitete dhe do të vazhdojmë në atë drejtim për të pastruar të gjitha gjërat pavarësisht  se ku do të jenë ato.

Kur do të filloni me pastrimin e deponive?
Tashmë ka një fond  prej rreth 9.5 milionë dollarë për pastrimin e deponisë së vogël, ndërsa një pjesë e këtyre mjeteve janë marrë nga Fondi Ekologjik Global. Pastrimi i saj do të fillojë kah mesi i vitit të ardhshëm. Ndërkohë, përmes Memorandumit që e ka nënshkruar qeveria, do të mblidhen fondet për deponinë e madhe, si dhe për dy deponitë tjera të mundshme. Varësisht nga financat, është e mundur që të dy deponitë në OHIS të pastrohen së bashku. Qeveria ka qëllim serioz për të përballet me këtë problem. Po punojmë me shumë zell. Ne s’do të ndalemi këtu, kur ta zgjidhim këtë, do të vazhdojmë më tej dhe do të zgjidhim pikat e tjera të nxehta ekologjike në Maqedoni.

A ka interes për donacionet?

Interes për donacione ka, por ne duhet të paraqesim dokumente dhe të shfaqim seriozitet gjatë prezantimit. Duhet t’u tregojmë se jemi të interesuar, por edhe se kuptojmë dhe se mund t’i kontrollojmë gjërat. Nëse donatorët shohin se kemi programe të mira, se ka njerëz që e kuptojnë punën dhe se qeveria është e interesuar, ata janë të gatshëm të japin fonde. Por duan të shohin vullnet të mirë.

Vlerësimet tuaja se për sa kohë do të pastrohen dy deponitë në OHIS?

Afat optimal është që kjo do të zgjasë dy-tre vjet. Do të përpiqemi edhe me afat më të shkurtër, sepse sa më gjatë shkon puna aq më keq. Aparatura do të vendoset në OHIS, ku dy deponitë janë afër njëra-tjetrës. Por nëse duhet të pastrohet deponia e katërt jashtë OHIS-it – në Draçevë – ajo është larg. Duhet të sigurohet rruga, që nuk është punë e thjeshtë. Nuk është rërë, që të mund ta ngarkoni dhe ta bartni. Nuk guxojmë të veprojmë ashtu. Duhet të punojmë me shumë kujdes. Nëse ndodh që të bëjmë rehabilitimin e deponisë, nëse është lindan duhet të bëhen përgatitje shumë të mëdha – për mbrojtje të mjedisit, për transport, për shkak se duhet të kalohet nëpër vend të banuar. Duhet të jemi të kujdesshëm për të mos bërë më dëm më të madh.

Cila është alternativa më e sigurt për të pastruar lindanin?

Siguria varet nga qasja jonë ndaj punës. Nëse i ndërmarrim të gjitha masat e nevojshme ekologjike, çdo gjë është e sigurt. Nëse fillojmë të gërmojmë dhe të hedhim në kamionë, ndërsa nuk kemi ndërmarrë masa si për shembull vendosje të çadrave që ajo të mos mund të avullojë është e pasigurt. Nëse marrim makinë për djegie disa tonë në orë dhe nëse ajo makinë montohet dhe operohet nga njerëz të cilët janë të trajnuar dhe ka njerëz që do të mbikëqyrin procesin – atëherë është e sigurt. I jemi rrekur një problemi shumë serioz dhe të rrezikshëm, por duhet doemos ta bëjmë atë.

Si ka ardhur deri të prodhimi i lindanit në OHIS?

Lindani është një insekticid. Në të kaluarën OHIS-, krahas prodhimit të  detergjenteve, prodhonte edhe gjëra të tjera. Lindani është prodhuar nga viti 1967 deri më 1977. Prodhimi është ndërprerë pasi janë mbledhur informacionit se krahas shkatërrimit të insekteve, ai shkatërron edhe njerëz dhe se është substancë shumë kancerogjene. Dhe menjëherë u vendos embargo, ndalim i eksportit për produkteve të tilla dhe askush nuk dëshiron t’i merr, pas çka është marrë vendim; atëherë kanë menduar se është i pa rrezikshëm dhe në oborr të fabrikës janë bërë gërmime, për të depozituar lindanin dhe të mbulohet me tokë. Janë bërë të dy deponitë, e vogla dhe e madhja – në të cilët vlerësohet se ka  deri në 50,000 ton tokë të kontaminuar.

Si ka qenë i depozituar lindani në këto deponi?

Me aq sa kam informacion ka qenë i depozituar në formë pluhuri, në fuçi. Unë them fuçi, por s’kam qenë i pranishëm dhe unë nuk mund të pohoj me siguri. Mund të ketë qenë në thasë, por ka mundësi ta kenë hedhur vetëm me kacia. Por edhe të kishte qenë në fuçi, kanë kaluar aq shumë vite, pavarësisht se prej çfarë materiali kanë qenë fuçitë, e asokohe mbase kanë qenë prej metali, e metali tashmë është gërryer sepse lindani është substancë agresive. Ai, në temperatura më të larta, avullohet, kryesisht verës, e pastaj hyn në ujërat nëntokësorë ndërsa era mund ta fryjë kudo varësisht nga rrymat.

Si ndikon lindani në shëndetin e njeriut?

LINDANI

SUBSTANCË ME TOKSICITET TË LARTË

SHKAKTON:

• Sëmundje të mëlçisë dhe gjakut
• Dëmtime të sistemit nervor, kardiovaskular, imunitar dhe reproduktiv
• Më tepër lloje të kancerëve (duke përfshire limfomën ne-Hoxhing)
• Është rezistent ndaj shpërbërjes
• Akumulohet në organizma të gjallë
• Përçohet përmes ujit, ajrit (grimca PM), tokës

Lindani është substancë organike, shumë e rrezikshme dhe nuk është ndaluar rastësisht. Ekspozimi për një kohë të gjatë ndikon në të gjitha organet dhe siguri do të rezultojë me pasoja. Është padyshim substancë kancerogjene. Gjëja më e mirë është se të gjithë ne nuk jemi të ekspozuar ndaj kësaj substance, por duhet sa më herët ta zgjidhim këtë çështje. Industria kimike organike është shumë e rrezikshme, por edhe sot kemi gjëra të rrezikshme. Hekuri shkarkon mangan, kemi depon me arsenik, në KEM Manastiri ka miliona tonë pluhur qymyri që ka katër herë më shumë radioaktivitet natyral. Gjithashtu, askush nuk i mat ndotësit organikë, ndërsa ka shumë.

A keni ndonjë informacion lidhur me atë se çfarë probleme shëndetësore kanë pasur punonjësit e OHIS-it?

Unë kam qenë i punësuar atje për katër vjet, kur isha shumë i ri dhe vetë u largova nga OHIS-i. Kam punuar në seksionin kimikateve bazike. Kishte punonjës që ankoheshin për probleme shëndetësore, por person është njeriu i ri, nuk mendon dhe nuk brengoset. Në atë kohë, njerëzit edhe nëse kishin pasoja, kanë menduar se ishte diçka tjetër, ndërgjegjësimi ekologjik para 30 vitesh nuk ishte shumë i madh. Por edhe atëherë dihej se ekspozimi ndaj zhivës për më shumë se pesë vjet rezulton dëmtime të përhershme, unë prandaj edhe u largova nga OHIS-i, atje bëhej fjalë për tonelata zhivë. Kishim pajisje mbrojtëse, por përkundër kësaj, dy herë jam helmuar me klor. Problemi është se industri e tillë nuk është dashur të ndërtohet në Shkup. Ka vende të braktisura në Maqedoni dhe atje është dashur të ndërtohej. Nga ana tjetër, kur është ndërtuar fabrika, Shkupi nuk ka qenë atje. Qyteti rritej në mënyrë të pakontrolluar, janë bërë hapa strategjikë të gabuar

Çka ndërmerr Qeveria për deponinë e mundshme me lindanin në vendin për piknik Pelenicë në Draçevë?

Do të ndërmarrim masat më urgjente, të rrethohet, të mbulohen dhe të trajtohet me një metodë të përshtatshme ku njerëzit, fëmijët nuk do të mund të kenë  kontakt. Mbase, në Ministrinë e mjedisit, ka pasur projektime që deri në fund të vitit të rrethohet, por njohuritë e mia modeste në atë pjesë thonë se ajo punë nuk bëhet thjeshtë ashtu. Kur bëhet fjalë për materiale të rrezikshme, vetëm vendosja e gardheve nuk mjafton dhe nuk guxojmë të nxisim panik tek njerëzit kur s’jemi 100 për qind të sigurt se është kështu. Duhet të jemi të sigurt, e pastaj të shohim nëse do të vendoset gardh ose do të mbulohet ose do të vendosim që të mos afrohemi atje në 10 ose 100 metra. Është për t’u përshëndetjet vendimi i MASH-it që të mos organizojë ekskursione për fëmijët në atë vend, sepse nëse kemi ndonjë dyshim, e më mirë mos jenë, por e kanë bërë mirë. Është parandalim i mirë dhe mendoj se është praktikë e mirë që në të ardhmen MASH dhe shkollat ​​të konsultohen me institucionet kompetente për pika të mundshme të tjera të nxehta në mënyrë që fëmijët të mos dërgohen atje.