Shefi i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Hybrid – Qendra për Përsosmëri në Ballafaqimin me Kërcënimet Hibride, Tapio Pisalo, flet për qëllimin e punës së tyre, dobësitë e vendeve të Ballkanit Perëndimor lidhur me tensionet ndëretnike, qasjen e të gjithë shoqërisë që qeveritë duhet të marrë parasysh rëndësinë e bashkëpunimit ndërmjet të gjithë anëtarëve të BE-së dhe NATO-s në përballimin e sfidave në të ardhmen, shkruan Portalb.mk.
Dezinformimi dhe ndikimi psikologjik, sulmet kibernetike, teknologjitë e reja përçarëse, sabotimet, ndërhyrjet në zgjedhje, ndërhyrjet ekonomike, instrumentalizimi i migracionit – këto janë vetëm disa nga çështjet me të cilat merret Hybrid – qendra e ekselencës në trajtimin e kërcënimeve hibride.Shefi i marrëdhënieve ndërkombëtare në këtë qendër, Tapio Pisalo, flet për shtrirjen e punës së tyre, dobësitë e vendeve të Ballkanit Perëndimor lidhur me tensionet ndëretnike, qasjen e të gjithë shoqërisë që duhet të kenë qeveritë dhe rëndësinë e bashkëpunimit mes të gjithë anëtarëve të BE-së dhe NATO-s në përballimin e sfidave që vijnë.
Sipas analizës së tyre, ajo që Rusia dëshiron realisht është të ruajë sferën e saj të ndikimit në rajonin e Ballkanit Perëndimor dhe integrimi në BE i vendeve të Ballkanit Perëndimor do të minonte këtë qëllim të përgjithshëm rus. Pisalo thekson se një nga shqetësimet kryesore të qendrës së fundmi është përdorimi i inteligjencës artificiale gjeneruese në përhapjen e dezinformatave dhe se si mund të përdoret në të vërtetë për ta kundërshtuar atë.Përveç kësaj, ai flet për përvojën finlandeze në përballjen me sukses të manipulimit dhe ndërhyrjes së informacionit të huaj.
Së fundmi ai vizitoi Maqedoninë e Veriut, ku pati disa biseda me përfaqësues të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Maqedonisë, si dhe me shoqërinë civile dhe mediat.Ai pohon se qeveria e re në Shkup është shumë serioze në trajtimin e kërcënimeve hibride dhe zbatimin e një qasjeje të të gjithë shoqërisë.
Duke qenë se vini nga Finlanda, e cila konsiderohet si një nga vendet më rezistente ndaj dezinformimit, a mund të shpjegoni shkurtimisht se si e bën Finlanda? A ka ndonjë formulë magjike që mund të ndani që mund të ripërdoret këtu për shembull?
– Kjo është një pyetje shumë e mirë, fillimisht më lejoni të theksoj se megjithëse jam finlandez, në thelb jam këtu si përfaqësues i Qendrës së Përsosmërisë për Ballafaqimin me Kërcënimet Hibride, një organizatë ndërkombëtare që mbulon 36 vende nga Evropa dhe Amerika.
Por sigurisht që do të jem i lumtur të them disa fjalë edhe për përvojën time finlandeze. Fatkeqësisht, nuk mendoj se ka një formulë magjike. Ne kemi një sfond vërtet komplekse për gjithçka që ndërton elasticitet ndaj dezinformatave. Por jam i lumtur të theksoj disa gjëra dhe ndoshta disa nga ato praktika më të mira mund të jenë të dobishme edhe për vende të tjera.
Dua t’i referohem katër gjërave kryesore, që në thelb janë edukimi mediatik, liria dhe diversiteti i mjedisit mediatik, pastaj gjuha dhe në fund besimi në shoqëri.
Dhe mbi të gjitha, për atë edukim mediatik që është me të vërtetë një element disi i lavdëruar i qëndrueshmërisë finlandeze. Është me të vërtetë një histori dekadash e edukimit mediatik në vend dhe kështu mund të jetë pak e vështirë të përsëritet. Nuk mësohet vetëm në shkolla, por edhe shoqëria civile është pjesërisht e angazhuar në edukimin mediatik të të rinjve dhe është shumë e vështirë të kopjohet apo ndërtohet brenda natës, por të paktën në planin afatgjatë, disa nga ato elemente sigurisht që mund të zbatohen dhe në vende të tjera.
E kuptova se edhe këtu në Maqedoninë e Veriut po punohet për edukimin mediatik në shkolla, për shembull dhe ky është një hap i parë i madh dhe do të duhet shumë kohë, por është me të vërtetë e rëndësishme që të fillohet me ndërtimin e tij herët. Unë dua të trajtoj lirinë dhe diversitetin e mjedisit mediatik.
Finlanda ka liri shumë të fortë të shtypit me mbrojtje nga një organ vetërregullues. Kam dëgjuar se keni diçka të ngjashme këtu në Maqedoninë e Veriut. Megjithëse media mbetet disi e konsoliduar, në të njëjtën kohë ajo nuk ishte realisht e njëanshme politikisht dhe kjo është e rëndësishme.
Finlanda ka gjithashtu shërbimin e saj publik kombëtar të quajtur Kompania e Transmetimeve Finlandeze, e cila është modeluar sipas BBC-së dhe në fakt luan një rol të madh në besimin e medias, pasi konsiderohet shumë objektive në shoqëri. Mendoj se ky është një element kyç.
Por unë gjithashtu mendoj se Finlanda është, të paktën deri diku, e mbrojtur nga gjuha. Finlandishtja është pjesë e një familjeje shumë të vogël gjuhësore të gjuhëve feno-hungareze me vetëm rreth 20 milionë folës, kështu që është shumë e vogël dhe ka një gramatikë shumë komplekse. Dua të them të paktën deri më tani ka qenë shumë e vështirë për makinat të krijojnë përkthime të rrjedhshme në gjuhën finlandeze, gjë që e bën shumë të vështirë për aktorët e huaj të përfaqësojnë gjuhën finlandeze në media dhe rrjetet sociale. Kjo mund të ketë qenë një pengesë për dezinformimin edhe në Finlandë.
Dhe së fundi, një nivel i lartë i besimit të publikut është vërtet i rëndësishëm. Deri në 50% e finlandezëve i besojnë qeverisë së tyre, 85% i besojnë medias kombëtare, Kompanisë së Transmetimeve Finlandeze, kështu që ky është një nivel shumë i lartë besimi në shoqëri dhe ai besim ndihmon në trajtimin e disa prej këtyre tregimeve të dezinformatave.
Unë mendoj se një shembull i mirë i kësaj është kur Baltic Connector, tubacioni u ndërpre në Detin Baltik pranë Finlandës. Qeveria mbajti një konferencë për shtyp dhe menjëherë preu të gjitha krahët e thashethemeve dhe dezinformatave, sepse të gjithë i besojnë qeverisë aq sa ta besojnë atë narrativë.
Kjo është ndoshta një nga gjërat më të vështira për t’u kopjuar. Ndërtimi i atij besimi në shoqëri është një element shumë i rëndësishëm në luftën kundër dezinformimit. Por më duhet të them se jam gjithashtu pak i shqetësuar se edhe elasticiteti finlandez mund të jetë gjithnjë e më sfidues, veçanërisht pas zhvillimit të inteligjencës artificiale dhe të gjitha këtyre modeleve të sofistikuara gjuhësore.
Shumë prej tyre punojnë edhe në finlandisht dhe ne kemi një dominim eksponencial të informacionit të krijuar artificialisht në media dhe hapësirën e informacionit.
Kjo do të kërkojë patjetër një monitorim më efektiv të mjedisit mediatik, kundërmasa më të mira kundër dezinformatave dhe ndoshta përdorim më efektiv të inteligjencës artificiale për të luftuar dezinformimin dhe për të identifikuar faktet që qëndrojnë pas gënjeshtrave.
Është diçka që vazhdon të zhvillohet ndër vite, a nuk u ndal dhe priti që ne të reagonim në njëfarë mënyre?
– Mendoj se definitivisht po zhvillohet ndjeshëm dhe prova e kësaj është se gjatë zgjedhjeve evropiane të këtij viti Rusia përhapi deri në 40 milionë reagime ndaj llojeve të ndryshme të narrativave në hapësirën mediatike dhe kjo vërtet jep një pasqyrë të mirë të shkallës së sfidës dhe shumë prej tyre sigurisht që janë krijuar me inteligjencë artificiale.
Duke mbetur nën pragun e luftës
Siç e përmendët ju jeni Shef i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Qendrën Hybrid të Përsosmërisë dhe është një rrjet ndërkombëtar me 36 vende, duke përfshirë të gjitha vendet anëtare të NATO-s dhe të gjitha vendet anëtare të BE-së. Ata po marrin këtë qasje të gjithë shoqërisë për t’iu kundërvënë kërcënimeve hibride. A mund të shpjegoni pak më në detaje se cili është fokusi i punës suaj dhe pse është i rëndësishëm? Për çfarë kërcënimesh po flasim?
– Ne jemi vërtet të kënaqur për atë lloj arritjeje, në atë moment historik të pjesëmarrjes universale të të gjithë anëtarëve të BE-së, të gjithë anëtarëve të NATO-s. Ka shumë qendra ekselence të NATO-s, por CoE Hibrid është i vetmi partneritet BE-NATO. Ky është në fakt një nga qëllimet kryesore të punës sonë: BE dhe NATO të punojnë së bashku kundër kërcënimeve hibride dhe qëllimi ynë kryesor i punës sonë është të forcojmë kapacitetet e shteteve anëtare për t’iu kundërvënë kërcënimeve hibride.
Ajo që nënkuptojmë me kërcënime hibride janë në thelb veprime strategjike të katërfishta nga aktorë armiqësorë shtetërorë ose joshtetërorë, ndonjëherë aktorë joshtetërorë që punojnë në emër të aktorëve shtetërorë si përfaqësues.
Ne shohim kërcënime hibride që synojnë sistematikisht dobësitë në shoqëritë tona. Ata përdorin një shumëllojshmëri të gjerë mjetesh të ndryshme të sinkronizuara si shmangia e identifikimit dhe atribuimit, qëndrimi nën pragun e luftës. Në thelb puna jonë nuk ka të bëjë vetëm me një qasje të gjithë shoqërisë ose një model gjithëpërfshirës sigurie, por është padyshim një nga praktikat më të mira dhe ka të bëjë me shumë fusha të ndryshme dhe shumë mënyra të ndryshme për t’u marrë me kërcënimet hibride.
Çështja është se, ndryshe nga kërcënimet ushtarake, kërcënimet hibride janë një sfidë për shumë pjesë të shoqërive tona, dhe kështu identifikimi i këtyre kërcënimeve hibride dhe veçanërisht përballimi i tyre kërkon qasjen e të gjithë shoqërisë përmes gjithë qeverisë.
Por edhe me përfshirjen e shoqërisë civile, përfshirjen e sektorit privat etj. Disa nga kërcënimet ku jemi fokusuar përfshijnë dezinformimin dhe ndikimin psikologjik, sulmet kibernetike, teknologjitë e reja përçarëse, sabotazhet si në fushën fizike, por edhe në fushën kibernetike, ndërhyrjet në zgjedhje, ndërhyrjet ekonomike, instrumentalizimin e migracionit, etj.
Është në fakt një listë shumë e gjerë e llojeve të ndryshme të kërcënimeve që ne po shikojmë dhe po shikojmë gjithashtu në mënyrë specifike disa nga aktorët kryesorë të kërcënimeve hibride, duke parë kërcënimet hibride në rajone të ndryshme duke përfshirë Ballkanin Perëndimor e kështu me radhë. Ka me të vërtetë shumë fusha të ndryshme.
Kaos në shoqëri
Rreth dy vjet më parë këtu në Maqedoninë e Veriut dhjetëra shkolla, shumica e tyre në kryeqytetin Shkup, morën kërcënime të rreme me bombë në adresat e tyre elektronike. Kjo vazhdoi për rreth gjashtë muaj, pati qindra kërcënime të rreme dhe shkollat duhej të evakuoheshin shumë shpesh, prindërit ishin të frikësuar, e gjithë shoqëria ishte e mërzitur për këtë. Dhe media e përdori këtë si shtysë për të kritikuar qeverinë dhe për të ulur besimin në institucionet shtetërore. Për më tepër, në të njëjtën kohë, në shkurt 2023, Fondi i Sigurimeve Shëndetësore u hakerua përmes një sulmi ransomware, të dhënat e çdo qytetari u rrezikuan, në thelb të dhënat e tyre shëndetësore. A mund të thoni se këta dy shembuj janë pjesë e kërcënimeve hibride për të cilat po punoni për të parandaluar?
– Ky tingëllon si një shembull shumë specifik i kërcënimeve hibride dhe më vjen shumë mirë që e përmende. Sepse me të vërtetë i jep kontekstin lokal asaj që po flasim këtu. Ajo që me të vërtetë e bën atë një kërcënim hibrid nga këndvështrimi im është se duket të jetë një sulm strategjik nga një aktor i huaj që synon dobësitë shoqërore dhe këto janë disa nga atributet kryesore të kërcënimeve hibride.
Me të vërtetë tregon se sa kaos mund të shkaktojnë disa nga këto kërcënime hibride në shoqëri – në këtë rast ato prishin arsimin, frikësojnë popullatën, ndajnë opinionin publik dhe gjithashtu minojnë besimin tek autoritetet.
Ky është një faktor vërtet i rëndësishëm për t’iu kundërvënë këtyre kërcënimeve dhe ndoshta nuk është rastësi që këto ngjarje ndodhën menjëherë pasi Maqedonia e Veriut mbylli hapësirën e saj ajrore për ministrin e jashtëm rus dhe dërgoi ndihmë ushtarake në Ukrainë. Këto janë disa nga llojet e ngjarjeve që mund të shkaktojnë kërcënime të tilla hibride dhe ne themi se minimi i mbështetjes për Ukrainën duket të jetë një nga qëllimet dhe objektivat imediate të Rusisë në përdorimin e saj të kërcënimeve hibride. Këto janë pikërisht llojet e kërcënimeve që ne mbështesim shtetet tona anëtare për t’iu kundërvënë.
Dhe ndërsa Maqedonia e Veriut nuk ishte ende shtet anëtar i Qendrës Hibride në atë kohë, kuptova se NATO ofroi mbështetjen e saj në atë rast. Ky në fakt është gjithashtu një element vërtet i rëndësishëm i trajtimit të kërcënimeve hibride: bashkëpunimi ndërkombëtar, bashkëpunimi midis aleatëve është vërtet thelbësor kur ne po kundërshtojmë kërcënimet hibride. Ka një simbolikë të madhe në NATO të bashkuar në mbështetjen tuaj.
Maqedonia e Veriut është anëtare e Qendrës Hybrid për rreth një vit, nëse nuk gaboj, por duket se edhe më parë nuk janë ndërmarrë shumë hapa në drejtim të kundërshtimit të manipulimit të informacionit nga jashtë, të paktën jo publikisht. Ku e shihni rolin e vendeve të vogla si Maqedonia e Veriut në këtë përpjekje globale?
– Në të vërtetë, siç e përmendët ju, Maqedonia e Veriut iu bashkua CoE Hibrid në tetor të viti 2023, kështu që ne kemi punuar ngushtë që atëherë, për rreth një vit tani. Unë mendoj se kundërshtimi i informacionit dhe manipulimit të huaj është një sfidë për shumicën e vendeve tona pjesëmarrëse me zhvillimin e shpejtë të mjeteve të inteligjencës artificiale.
Për shembull, fluksi i dezinformatave është rritur në mënyrë eksponenciale, ka disa praktika shumë të mira për t’iu kundërvënë atij dezinformimi, por gjithashtu kërkon shumë kohë dhe para. Me të vërtetë duhen shumë burime dhe unë e di që shumë vende po rrisin aftësitë e tyre për të monitoruar mjedisin e tyre mediatik, duke monitoruar hapësirat e tyre të informacionit në disa raste, duke përfshirë përdorimin e disa prej atyre mjeteve të AI për të hartuar mjedisin mediatik, për të përmirësuar identifikimin e kërcënimeve dhe narrativat e dezinformimit në hapësirën e informacionit.
Mendoj se puna me mediat sociale, me kompanitë është gjithashtu me të vërtetë e rëndësishme sepse ato kontrollojnë pjesë kaq të mëdha të hapësirës mediatike dhe kanë gjithashtu përgjegjësi për të luftuar dezinformimin. Ata gjithashtu duhet të ndryshojnë politikat e tyre të brendshme, ata duhet të bashkëpunojnë me qeveritë në identifikimin e dezinformatave dhe për t’iu kundërvënë atij dezinformimi, për shembull, duke i mbyllur ato.
Në rastin e Maqedonisë së Veriut, ne kemi pasur shumë diskutime me qeverinë aktuale, të re dhe duket se ata e marrin shumë seriozisht kërcënimin dhe po ndërtojnë mbrojtje kundër dezinformimit dhe manipulimit të informacionit nga jashtë.
Unë mendoj se ata duket se kanë një koncept të mirë edhe për kërcënimin dhe duket se po punojnë shumë për ta kundërshtuar atë.
Qasja e të gjithë shoqërisë në Maqedoninë e Veriut
Duket se shoqëria civile këtu në Maqedoninë e Veriut është më aktive në luftën kundër dezinformimit. Ne si Fondacioni Metamorfozis, i propozuam qeverisë së mëparshme një qasje të ngjashme për të gjithë shoqërinë për të luftuar dezinformimin. Ai përfshinte rekomandime të ndryshme për aktorë të ndryshëm të përfshirë dhe ata e pranuan propozimin, por asgjë më shumë nuk ndodhi rreth tij. Është vërtet e çuditshme sepse Finlanda është e para në indeksin global të edukimi mediatik dhe Maqedonia e Veriut është vendi i fundit në atë indeks.
– Kjo është një pyetje e mirë, por në të vërtetë, siç e përmenda, të paktën për mendimin tim dhe në bisedat e mia me qeverinë aktuale, ata duket se kanë një qasje të fortë për të luftuar dezinformimin, ata duket se kanë një interes të fortë për të zbatuar. -Qasja e shoqërisë për trajtimin e dezinformatave dhe mendoj se kjo është një punë që do të fillojë së shpejti.
Unë i shoh organizatat e shoqërisë civile se kanë një rol vërtet të rëndësishëm në shoqëri në inicimin e debatit publik, ngritjen e çështjeve me qeverinë dhe rritjen e ndërgjegjësimit për çështje të tilla, duke kundërshtuar dezinformimin. Por në fund mendoj se iniciativa duhet të vijë nga vetë qeveria. Sepse ndërtimi i kësaj qasjeje të të gjithë shoqërisë kërkon bashkëpunim dhe koordinim të madh me përfshirjen e organizatave të shoqërisë civile, gjetjen e mënyrave të duhura që ato të përfaqësohen për shembull në këtë koordinim dhe gjithashtu në disa raste, për shembull, me certifikata sigurie për ju mund të qasni informacionin.
Është shumë punë dhe unë mendoj se qeveria duhet të marrë drejtimin në këtë çështje, por unë mendoj se iniciativat si tuajat janë vërtet të dobishme për qeverinë për t’u dhënë atyre të paktën një ide se çfarë pret shoqëria civile prej tyre dhe sa civile shoqëria do të donte të përfshihej.
Në raportin që duhet të publikohet këto ditë, theksojmë se po bëhen përpjekje të vazhdueshme për prishjen e marrëdhënieve ndëretnike në vend përmes ndikimit të huaj. A mund të shpjegoni pse disa tema janë më të prirura për abuzim nga aktorë të huaj keqdashës? Cili është qëllimi i këtyre përpjekjeve?
– Tani i kthehemi asaj që diskutuam për mënyrën se si i shikojmë kërcënimet hibride dhe si i përkufizojmë ato dhe, siç thashë, një nga elementët në kërcënimet hibride është zakonisht shënjestrimi i qëllimshëm i dobësive në shoqëri. Në rastin e Maqedonisë së Veriut, dhe gjithashtu në rajonin më të gjerë të Ballkanit Perëndimor, këto tensione ndëretnike janë sigurisht një nga dobësitë kryesore që mund të abuzohen nga aktorët e huaj.
Ndërsa në rastin e Maqedonisë së Veriut, Marrëveshja Kornizë e Ohrit është mjaft elastike, sigurisht një nga ato dobësi kryesore është procesi i integrimit në BE, i cili është objektiv i llojeve të ndryshme të narrativave antiperëndimore në të gjithë rajonin dhe gjithashtu krijon dobësi në shoqëri që mund të abuzohet nga disa aktorë të huaj.
Mendoj se arsyeja pse kërcënimet hibride i sulmojnë këto tema është se ato janë objektiva të lehta për të nxitur mosmarrëveshje në shoqëri, për të përçarë opinionin publik dhe në të vërtetë minojnë unitetin kombëtar në një farë mënyre. Ai u shërben të gjitha qëllimeve të atyre që përdorin kërcënime hibride, duke përfshirë, siç e përmenda, sfidat ndaj vendimmarrjes, reduktimin e mbështetjes për Ukrainën, reduktimin e mbështetjes për procesin e integrimit në BE, të gjitha këto janë synime të aktorëve hibridë.
Analiza jonë tregon se Rusia dëshiron të ruajë ndikimin e saj në rajonin e Ballkanit Perëndimor dhe, natyrisht, integrimi në BE do të minonte këtë qëllim të përgjithshëm të Rusisë, dhe kjo është një nga arsyet pse ne mendojmë se duhet të përpiqemi të rrisim ndërgjegjësimin për kërcënimet hibride objektivat e tyre dhe për publikun e gjerë. Kështu që njerëzit do të ishin të vetëdijshëm për kërcënimin dhe do të ishin përgjegjës për t’iu përgjigjur disa prej këtyre historive të dezinformatave. Ne besojmë se përgjigja ndaj këtyre kërcënimeve kërkon vërtetë ndërgjegjësim të gjerë publik, kërkon bashkim kombëtar që është shumë i fortë edhe këtu, kërkon rezistencë të lartë në shoqëri, kërkon gjithashtu mbështetje nga Qeveria për veprime kundër
disa nga këto kërcënime, por edhe një koordinim dhe bashkëpunim i mirë.
Nisma juaj është një shembull i mirë i kësaj dhe siç thashë tashmë, partneritete të forta ndërkombëtare, aleanca të forta dhe këto janë sigurisht disa nga temat që ne po përpiqemi të mbështesim qeveritë e vendeve tona anëtare për të trajtuar dhe për të ndërtuar elasticitet.