Analizë speciale për Portalb.mk nga Malinka Ristevska Jordanova, Instituti për Politika Evropiane.
Pak më shumë se një vit më parë Bashkimi Evropian u trondit nga skandali “Qatargate”. Ndër masat të cilat atëkohë u aktualizuan për parandalim më efikas në luftën kundër korrupsionit ishte propozimi për formimin e një organi të posaçëm.
Pak kohë më parë, në seancën e prillit, Parlamenti Evropian dha pëlqimin për krijimin e një organi ndërinstitucional për standardet etike të anëtarëve të institucioneve dhe organeve këshilldhënëse të Bashkimit.
Nuk ka qenë aspak e lehtë që të harmonizohet teksti i Marrëveshjes ndërinstitucionale për formimin e këtij organ, i cili ishte subjekt i reagimeve të ashpra ndërpartiake dhe akuzave të ndërsjella. Grupi më i madh politik në Parlamentin Evropian – Grupi i Partisë Popullore Evropiane (PPE) ishte kundër propozimit, por ai u mbivotua nga socialdemokratët, të gjelbërtit, liberalët dhe të majtët. E përderisa këto grupe politike e akuzonin PPE-në se po e bllokon luftën për parandalimin e korrupsionit, ky grup politik e arsyetoi kundërshtimin e tij me disa argumente. Fillimisht argumentoi se nuk ka bazë ligjore.
Pastaj që Këshilli i BE-së nuk është “plotësisht” pjesëmarrës në marrëveshje, por merr pjesë në zbatimin e saj. PPE gjithashtu vuri në dukje se me vendosjen e Sekretariatit të organit në Komisionin Evropian, ekzekutivi evropian vendoset mbi Parlamentin Evropian, i cili, nga ana tjetër, paraqet një precedent që mund të kontribuojë në dobësimin e rolit të parlamenteve në përgjithësi. Në fund, u reagua edhe se hetimet e mundshme të anëtarëve individualë do të ishin të ndjeshëm ndaj abuzimeve politike.
Përkundër pikëpamjeve të tilla, koalicioni i organizatave joqeveritare (i udhëhequr nga Transparency International) në reagimet dhe adresimet e tij drejtuar institucioneve evropiane, këmbëngulte që pikërisht ai organ të ketë kompetenca për hetimin e pavarur dhe sanksionimin e institucioneve të BE-së, të cilat mungojnë në versionin final. Sipas tyre, pa kompetenca të tilla organi nuk do të përmbante asnjë nga elementet thelbësore “të nevojshme për ta pastruar sistemin e integritetit në BE”. Pra, ata mbeten në vlerësimin se ajo që BE-ja po bën në luftën kundër korrupsionit është “pak si shumë vonë”.
Të shohim më nga afër se cilat institucione janë pjesë e Marrëveshjes, si është i përbërë dhe çfarë do të bëjë ky organ. Pjesëmarrës në marrëveshjen ndërinstitucionale, krahas Komisionit dhe Parlamentit Evropian, janë edhe Këshilli i BE-së, Gjykata e Drejtësisë së Bashkimit Evropian, Banka Qendrore Evropiane, Gjykata Evropiane e Revizorëve, Komiteti Evropian Ekonomik dhe Social dhe Komiteti Evropian i Rajoneve. Është lënë hapësirë edhe për bashkëngjitjen e Bankës Evropiane të Investimeve. Megjithatë, jo të gjithë anëtarët e këtyre institucioneve janë të përfshirë dhe i nënshtrohen standardeve që duhet të hartohen nga ky organ. I tillë është rasti me Këshillin e BE-së dhe me Gjykatën Evropiane, e cila ka vetëm rolin e vëzhguesit.
Organi do të përbëhet nga një përfaqësues i pjesëmarrësve – në parim në nivelin e zëvendëspresidentit, i cili do të ketë edhe një zëvendës. Krahas tyre, anëtarë do të jenë edhe pesë ekspertë. Detyra kryesore e organit do të jetë vendosja dhe përditësimi i standardeve minimale etike për anëtarët e pjesëmarrësve të Marrëveshjes. Çdo pjesëmarrës do mund të kërkojë mendim nga ekspertët e pavarur. Zbatimi u është lënë vetë institucioneve, të cilat çdo vit do të duhet të vetëvlerësohen, ndërsa organi do të dorëzojë raport vjetor. Reagimi i Transparency International është veçanërisht i ashpër në lidhje me vetëvlerësimin, duke theksuar se “vetë-monitorimi dhe integriteti politik janë një kontradiktë në termat”.
Përndryshe, pothuajse një vit e gjysmë pas zbardhjes së skandalit “Qatargate”, ende jemi larg epilogut. Gjykytësi i njohur belg Michel Claes u tërhoq nga çështja pasi dyshohej se kishte konflikt interesi. Nënkryetarja e Parlamentit Evropian, Eva Kaili, nuk është më nënkryetare dhe është përjashtuar nga grupi socialdemokrat. Ajo është ende deputete e Parlamentit Evropian dhe ka kohë që është liruar nga paraburgimi. “Truri” i operacionit, Panzeri, ish-deputeti i Parlamentit Evropian, vendosi të bashkëpunojë me prokurorinë belge, dhe siç pritej ua hodhi fajin të tjerëve.
Se organi i ri, dhe sigurisht – standardet e ardhshme të përbashkëta të etikës – në BE do të kontribuojnë në luftën kundër korrupsionit, përkëtë nuk ka aspak dyshim. Por, nuk ka dyshim edhe se ende mungojnë shumë hallka të rëndësishme në zinxhirin e luftës kundër korrupsionit.