Fuqitë autoritare kanë përdorur strategji në zhvillim për të përmbysur normat dhe praktikat demokratike në të gjithë gadishullin ballkanik, ndërsa Mali i Zi ka shërbyer si terren ideal testimi për ndikimin autoritar, vlerëson raporti “Lufta kundër ndikimit autoritar në Ballkanin Perëndimor: Mali i Zi si një rast provë“, i National Endowment for Democracy (NED). Ndër të tjera thuhet se Rusia dhe Kina kanë synuar të ushtrojnë ndikimin e tyre në Mal të Zi dhe në të gjithë Ballkanin më gjerësisht. Këto fuqi joliberale kanë shfrytëzuar ndarjet politike, të mbështetura në identitetin e përbashkët kulturor ose fetar, dhe kanë shfrytëzuar kanalet ekonomike për të ushtruar ndikim antidemokratik mbi Malin e Zi dhe Ballkanin në përgjithësi, raporton Portalb.mk.
“Serbia ka vepruar si një kanal për ndikimin rus, duke parrotizuar narrativet e Kremlinit dhe duke zhvilluar mënyra të reja për të ndikuar tek fqinji i saj”, thuhet në raport.
Për t’iu kundërvënë këtyre kërcënimeve ndaj demokracisë, jepen rekomandime se çfarë duhet të bëjnë vendet e Ballanit për të shmangur këto ndikime.
“Është thelbësore që shoqëria civile dhe partnerët ndërkombëtarë të krijojnë përgjigje të shpejta dhe të shkathëta dhe të zhvillojnë kapacitetin për të mësuar dhe përshtatur shpejt. Për më tepër, këto strategji duhet të jenë të rrënjosura në inovacion, bashkëpunim dhe qëndrueshmëri”, rekomandohet në raport.
Rekomandohet që vendet e Ballkanit Perëndimor të marrin masat si vijon:
Sistemet e paralajmërimit të hershëm dhe planet e reagimit: Zhvillimi i sistemeve të fuqishme të paralajmërimit të hershëm dhe planeve të reagimit është thelbësor për zbulimin dhe zbutjen e kërcënimeve të paraqitura nga ndërhyrjet e huaja si fushatat e ndikimit keqdashës, sulmet kibernetike, financimi i paligjshëm ose manipulimi politik. Këto sisteme duhet të mbështeten nga protokolle dhe procedura të qarta për aktivizimin e planeve të reagimit ndaj incidenteve kritike në rast të një akti të dyshuar ose të konfirmuar të ndërhyrjes.
Forcimi i transparencës, llogaridhënies dhe integritetit zgjedhor: Grupet e shoqërisë civile duhet të avokojnë për reformat zgjedhore që synojnë rritjen e transparencës, integritetit dhe drejtësisë dhe parandalimin e ndërhyrjes së huaj në proceset zgjedhore. Reforma të tilla mund të përfshijnë rregullore më të rrepta për financimin e fushatës, mekanizma të përmirësuar të mbikëqyrjes dhe sisteme të përmirësuara të regjistrimit të votuesve.
Investimi në monitorimin e qëndrueshëm afatgjatë dhe ekspozimin e kërcënimeve: Angazhimi i burimeve që lejojnë OJQ-të të përdoren në monitorimin afatgjatë të peizazheve politike, mediatike dhe sociale mund të lehtësojë evolucionin e strategjive të sofistikuara për të luftuar ndikimin keqdashës autoritar.
Bashkëpunimi me gazetarët për të rritur kapacitetin, shtrirjen dhe komunikimin: OJQ-të duhet të bashkëpunojnë me gazetarët hulumtues për të sulmuar sfidën komplekse të ekspozimit të ndërhyrjeve malinje të huaja në shumë fronte.
Ndërtimi i koalicioneve globale rreth vlerave të përbashkëta demokratike: Grupet duhet t’i japin përparësi përpjekjeve për të forcuar rrjetet ekzistuese demokratike dhe të shoqërisë civile dhe për të kontaktuar grupet e sapokrijuara për të zgjeruar një koalicion global kundër ndikimit autoritar. Këto rrjete shërbejnë për të rritur mundësitë për bashkimin e burimeve, ekspertizës dhe përpjekjeve të avokimit për të përforcuar ndikimin. Grupet duhet t’i japin përparësi bashkëpunimit afatgjatë, duke punuar së bashku jo vetëm në projekte individuale, por duke strategjizuar në plane shumëvjeçare.
Ndikimi keqdashës autoritar gërryen institucionet demokratike në vendet e vogla dhe në këtë rast është marrë shembull Mali i Zi, vende, të cilave u mungojnë burimet, njohuritë dhe fuqia e mjaftueshme për t’u përballur me vendet e fuqishme autoritare.
“Për më tepër, mjetet që aktorët autoritarë kanë zhvilluar në Mal të Zi mund të përdoren diku tjetër për të minuar në mënyrë të ngjashme demokracitë e tjera në zhvillim. Është thelbësore të fuqizohen dhe mobilizohen forcat demokratike duke ofruar mbështetje në kohë dhe të specializuar për shoqërinë civile për të luftuar ndërhyrjen e huaj autoritare në sistemet demokratike përpara se ato të përmbysin normat dhe praktikat demokratike krejtësisht”, vlerësohet në raport.
Evropa Juglindore, theksohet më tej, ka një rëndësi të madhe gjeopolitike për shkak të vendndodhjes së saj strategjike në udhëkryqin e Evropës dhe Azisë. Ndërsa shumica e qeverive në rajon kanë adoptuar një qëndrim prodemokratik dhe euroatlantik, korrupsioni dhe ndarjet etnike vazhdojnë, dhe rajoni është shtëpia e disa lëvizjeve ekstreme të së djathtës ekstreme që janë plotësisht armiqësore ndaj demokracisë. Aktorët autoritarë po shfrytëzojnë dobësi të tilla në dobi të tyre, duke përfshirë operacionet e fshehta të ndikimit.
Ky raport përshkruan strategjitë me zhvillim të shpejtë që fuqitë e huaja autoritare po përdorin për të përmbysur proceset demokratike në Mal të Zi dhe pasojat e tyre për institucionet demokratike dhe shoqërinë civile në këtë komb të vogël dhe më gjerë.
“Ballkani Perëndimor lufton me tensionet etnike, pabarazitë socio-ekonomike dhe çështjet e qeverisjes, të cilat të gjitha pengojnë stabilitetin, zhvillimin dhe pengojnë integrimin e plotë të rajonit në BE. Shpesh, politikanët i shfrytëzojnë ndarjet etnike për përfitimin e tyre personal, duke shpërqendruar nga çështjet e ngutshme të brendshme dhe duke krijuar një perde tymi për qeverisjen e dobët. Sfidat e vazhdueshme ekonomike dhe mundësitë e kufizuara kanë kontribuar në emigracionin dhe rritjen e politikës euroskeptike në të gjithë rajonin”, nënvizon raporti.
Gjatë historisë, Rusia ka synuar të ushtrojë ndikimin e saj në Ballkan, duke u mbështetur në lidhjet e përbashkëta kulturore, fetare dhe historike.
“Ajo luajti një rol kryesor në mbështetjen e Serbisë dhe Malit të Zi gjatë rënies së Perandorisë Osmane në shekullin e 19-të, për shembull, dhe historikisht e ka pozicionuar veten si një mbrojtëse e krishterimit ortodoks. Një lidhje kulturore nënvizohet gjithashtu nga trashëgimia e përbashkët sllave. Kohët e fundit, Mali i Zi ka qenë destinacioni i preferuar i pushimeve të oligarkëve rusë”, thuhet në raport.
Raporti paralajmëron se ndikimi keqdashës autoritar mund të ndikojë rëndë institucionet demokratike në vende të vogla si Mali i Zi, të cilave u mungojnë burimet, njohuritë dhe fuqia e mjaftueshme për t’u përballur me vendet e fuqishme autoritare. Politikanët vendas e të korruptuar janë të prirur për t’u blerë me para ose kontribute të paligjshme për të financuar fushatat politike. Mediat e pavarura mund të mbyten nga propaganda, mesazhet e fushatës dhe forma të ndryshme të manipulimit të informacionit, ndërsa zërat e shoqërisë civile mund të shtypen.
Një ndikim i tillë mund të dëmtojë besimin në institucionet dhe në vetë demokracinë, duke çuar në probleme më të thella dhe afatgjata për vendet e synuara. Prandaj, është thelbësore fuqizimi dhe mobilizimi i forcave demokratike duke ofruar mbështetje në kohë dhe të specializuar për shoqërinë civile për të luftuar ndërhyrjen autoritare të huaj në sistemet demokratike. OJQ-të duhet të pajisen me sisteme paralajmërimi të hershëm për të zbuluar kërcënimet përpara se ato të shkaktojnë dëme të konsiderueshme. Ata duhet të mbrojnë reformat zgjedhore për të rritur transparencën, të monitorojnë veprimet e qeverisë për të siguruar llogaridhënie dhe të bashkëpunojnë me gazetarët investigativë për të zbuluar taktikat që ndryshojnë me shpejtësi të aktorëve autoritarë. Nëpërmjet përpjekjeve të tilla, shoqëria civile mund të luftojë ndërhyrjen e huaj autoritare në sistemet demokratike përpara se ato të përmbysin normat dhe praktikat demokratike krejtësisht.
Ndryshe, në vitin 2023, krijimi dhe përhapja e dezinformatave janë identifikuar jo vetëm si problem mediatik, por edhe si problem sigurie, i cili e prish funksionimin e institucioneve demokratike dhe sferën mediatike, duke shkaktuar rreziqe të mëdha për të gjithë shoqërinë, duke kërcënuar të drejtat themelore të njeriut – nga siguria personale dhe shëndeti deri te të gjitha llojet e lirive.
Pas pushtimit të plotë rus të Ukrainës në vitin 2021, pati një ndryshim global në perceptimin mbi rëndësinë e këtij problemi, i cili më parë ishte injoruar ose minimizuar. Fatkeqësisht, investimet masive të aktorëve antidemokratikë kanë vazhduar të forcojnë ndikimin e dezinformatave, së bashku me teoritë e konspiracionit dhe llojet e ndryshme të propagandave dhe manipulimeve politike.