Edhe pse me një rezultat të përgjithshëm më të dobët se vitin e kaluar, Maqedonia u ngjit me dy vende, nga 38 në 36, në Indeksin e Lirisë së Medias të Reporterëve pa Kufij (RSF), pasi vendet e tjera në rajon u vlerësuan më keq. Klasifikimi RSF përfshin 180 vende nga e gjithë bota, transmeton Portalb.mk.
Në vlerësimin e përgjithshëm për Maqedoninë thuhet: “Edhe pse gazetarët nuk punojnë në një mjedis armiqësor, keqinformimi i përhapur dhe mungesa e profesionalizmit kontribuojnë në rënien e besimit të shoqërisë në media, e cila i ekspozon mediat e pavarura ndaj kërcënimeve dhe sulmeve. Për më tepër, zyrtarët qeveritarë priren të kenë qëndrime të këqija dhe nënçmuese ndaj gazetarëve”.
Në krahasim me vitin e kaluar, Maqedonia ka rënie në 4 nga 5 tregues. Rënia më e madhe me 5,35 pikë ka treguesi politik, 1,82 pikë në treguesin e kuadrit ligjor, me 3,05 pikë në treguesin social dhe rritje ka vetëm treguesi i sigurisë me 8,16 pikë.
Treguesi i kuadrit ligjor konsideron: “Ndërsa kushtetuta garanton lirinë e fjalës dhe ndalon censurën, vendi ka qenë i ngadalshëm në harmonizimin e legjislacionit të tij për median me standardet e Bashkimit Evropian, të cilit synon t’i bashkohet. Procedurat e padisë SLAPP shërbejnë si instrumente frikësimi dhe presioni ndaj mediave të pavarura. Dënimi për shpifje i vitit 2023 i IRL Media për hulumtimin e saj me interes publik vendosi një precedent të rrezikshëm. Një ligj i ri që ri-autorizon qeveritë kombëtare dhe vendore për të reklamuar në mediat private ka ngritur shqetësime për përhapjen e mundshme të ndikimit të lidhur me të.”
Treguesi i kontekstit politik thotë: “Mjedisi i përgjithshëm mbetet i favorshëm për lirinë e medias, por agjencitë qeveritare nuk janë shumë transparente dhe gazetaria kritike është gjithnjë e më e ndjeshme ndaj sulmeve. Për shkak të polarizimit të fortë politik, media mund të jetë nën presionin e autoriteteve, politikanëve dhe biznesmenëve në nivel kombëtar dhe lokal. Dy partitë më të mëdha (në pushtet dhe në opozitë) kanë krijuar sisteme mediatike paralele mbi të cilat ushtrojnë ndikimin e tyre politik dhe ekonomik. Shërbimi i transmetimit publik nuk ka pavarësi editoriale dhe financiare”.
Në të gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, liria e medias është përkeqësuar dhe rezultati i përgjithshëm ka rënë me 4.14 pikë që nga viti i kaluar.
“Rënia është më e theksuar në Kosovë (vlerësimi -8.19 pikë) duke rënë për 19 vende në Indeks. Rënia e rezultatit është më e vogla në Maqedoni (rezultat -0,57 pikë), i vetmi vend nga Ballkani Perëndimor që u ngjit (2 vende) këtë vit, dhe arsyeja është përkeqësimi më i madh i pikëve në vendet e tjera. Serbia dhe Shqipëria ndryshuan kategoritë në hartë, duke kaluar nga zona “problematike” (kategoria e tretë nga 5) në zonën “e vështirë” (kategoria e katërt) për lirinë e medias. Të dy renditen të fundit nga të gjitha vendet anëtare dhe kandidatët e BE-së. Edhe në dy vendet me rezultatet më të mira në rajon, Maqedoni dhe Mal të Zi, liria e shtypit u dëmtua në vitin 2023 nga presionet politike dhe gjyqësore në media”, tha Pavol Salaj, kreu i zyrës BE/Ballkan të Reporterëve pa Kufij dhe shton:
“Sanksionimi i krimeve të kryera ndaj gazetarëve dhe mbrojtja e tyre nga sistemi gjyqësor mbetet një sfidë madhore për të gjitha vendet. Informacioni i besueshëm në Ballkanin Perëndimor kërcënohet gjithashtu nga propaganda ruse, ndërsa integrimi në Bashkimin Evropian – i cili tani ka Ligjin Evropian për Lirinë e Medias – mbetet një mundësi për zhvillim pozitiv”.
Nga RSF, një organizatë me seli në Paris, thonë se liria e mediave në mbarë botën është e kërcënuar nga ata që duhet të jenë garantuesit e saj – autoritetet politike. Kjo është e qartë nga Indeksi i fundit vjetor për lirinë e medias në botë, sipas Reporterëve pa Kufij. Ky konstatim bazohet në faktin se nga pesë treguesit e përdorur për përpilimin e renditjes, treguesi politik ka shënuar rënien më të madhe, me një rënie mesatare globale prej 7.6 pikësh. Situata ka pësuar një rënie të përgjithshme në Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore, ku liria e medias nuk është e garantuar dhe mediat përdoren gjithnjë e më shumë si shirita transportues për fushatat e dezinformimit.
“Një numër në rritje i qeverive dhe autoriteteve politike po dështojnë të përmbushin rolin e tyre si garantues të mjedisit më të mirë të mundshëm për gazetarinë dhe të drejtën e publikut për lajme dhe informacione të besueshme, të pavarura dhe të larmishme. RSF vëren një rënie shqetësuese të mbështetjes dhe respektit për autonominë e medias dhe rritje të presionit nga shteti apo aktorë të tjerë politikë. Në Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore, censura e medias është intensifikuar me mimikën e habitshme të metodave represive ruse, veçanërisht në Bjellorusi (poshtë 10 vende në vendin e 167), Gjeorgji (103), Kirgistan (120) dhe Azerbajxhan (nga 13 vende në vendin e 164). Ndikimi i Kremlinit arriti në Serbi (poshtë shtatë vende në vendin e 98-të), ku media pro-qeveritare transmetoi propagandën ruse dhe autoritetet kërcënojnë gazetarët rusë në mërgim. Rusia (e 162-ta), ku Vladimir Putin u rizgjodh pa befasi në vitin 2024, vazhdon të zhvillojë një luftë në Ukrainë (e 61-ta) që ka pasur një ndikim të madh në ekosistemin e medias dhe sigurinë e gazetarëve”, tha RSF.
Edhe treshja në krye të Indeksit të Lirisë së Medias kontribuoi në rënien e përgjithshme të treguesit politik. Pavarësisht se ka ruajtur numrin 1, Norvegjia është ndër vendet që pësuan rënie të rezultatit politik. Irlanda (e 8-ta), ku politikanët i kanë nënshtruar mediat ndaj kërcënimeve gjyqësore, ia ka lënë pozicionin e saj si lider në Bashkimin Evropian Danimarkës (e dyta), e ndjekur nga Suedia (e treta). Tre vendet aziatike në fund të indeksit të vitit të kaluar – Vietnami, Kina dhe Koreja e Veriut – kanë hequr dorë nga pozicionet e tyre në tre vende, rezultatet politike të të cilave kanë rënë. Këta janë Afganistani (duke rënë 44 vende në renditjen politike), i cili ka persekutuar pa pushim gazetarët; Siria (më pak se tetë vende politike); dhe Eritrea (nëntë vende politike poshtë), e cila tani është e fundit në renditjen politike dhe të përgjithshme. Dy vendet e fundit janë zona mediatike pa ligj, me një numër rekord gazetarësh të arrestuar, të zhdukur ose të mbajtur peng.
Raporti i RSF thotë se në Perëndim, në Bashkimin Evropian, politikanët po përpiqen të zvogëlojnë hapësirën për gazetari të pavarur. Në krye të kësaj tendence të rrezikshme janë kryeministri pro-Kremlinit i Hungarisë Viktor Orbán dhe homologu i tij në Sllovaki (vendi i 29-të) Robert Fico. Liria e medias është vënë në provë nga partitë në pushtet në Hungari (67), Maltë (73) dhe Greqi (88), tre vendet e BE të renditura më keq. Italia e Giorgia Melonit (e 46-ta) ra gjithashtu pesë vende. Interesat politike mbytin gazetarinë në disa vende kandidate për në BE – Bosnje dhe Hercegovinë (81), Serbi dhe Shqipëri (99).
Kujtojmë se më 2.05.2024, me aksionin për dhurimin e gjakut që u zhvillua në katër qytete të Maqedonisë, gazetarët dhe punonjësit e medias shënuan 3 majin – Ditën Botërore të Lirisë së Medias.
Aksionit të organizuar nga Sindikata e Pavarur e Gazetarëve dhe Punëtorëve Mediatik (SPGPM) me mbështetjen e Kryqit të Kuq të Qytetit të Shkupit dhe Shoqatës së Gazetarëve të Maqedonisë, i janë bashkangjitur dhjetëra gazetarë dhe punëtorë mediatikë nga Shkupi, Shtipi, Strumica dhe Manastiri