Për vetëm katër vjet, nga marsi 2020 deri në mars 2024, numri i gjyqtarëve në Maqedoninë e Veriut është ulur me një të katërtën. Në të njëjtën kohë, numri i lëndëve është në rritje. Nëse kjo situatë vazhdon, mund të pritet që pas dhjetë vitesh numri i gjyqtarëve aktivë të zvogëlohet në atë masë sa që sistemi të mos funksionojë, ose me fjalë të tjera të hyjë në kolaps, transmeton Portalb.mk.
Rënie ka edhe në numrin e prokurorëve publikë, por për dallim nga gjykatat, situata nuk është edhe aq e rëndë. Kur bëhet fjalë për prokuroritë publike, aty lind një problem tjetër, i cili ka të bëjë me mungesën e punonjësve që janë pjesë e shërbimit të prokurorisë publike, pra bashkëpunëtorëve profesional. Mungesa e kuadrove të tilla është e pranishme edhe në gjykata, dhe këta punonjës menaxhohen keq në të dyja institucionet dhe nuk kanë mundësi për zhvillim profesional dhe avancim në karrierë.
Këto, të përmbledhura në disa fjali, janë konkluzionet e hulumtimit të organizatës joqeveritare Koalicioni “Të gjithë për gjykim të drejtë”, me titull “Situata me burimet njerëzore në gjykatat dhe prokuroritë publike në Republikën e Maqedonisë së Veriut”.
Hulumtimi, analiza përfundimtare e të cilit do të publikohet muajin e ardhshëm, tregon gjendjen negative për sa i përket personelit të këtyre institucioneve për gjyqtarë dhe prokurorë. Por edhe për sa i përket shërbimeve profesionale që janë nën mesataren evropiane.
“Nuk ka dyshim se ndikon në sjelljen joefikase të gjykatave dhe prokurorive publike. Do të ketë drejtësi me vonesë ose do të ketë drejtësi me cilësi të ulët, që të dyja janë padrejtësi”, thotë Lejla Tutiq, studiuese ligjore në Koalicionin Të gjithë për gjykim të drejtë.
Megjithatë, rezultatet e hulumtimit, i cili përfshin të 34 gjykatat dhe 28 prokuroritë publike, tregojnë se nëse kjo situatë mbetet, përveç shpërndarjes së “padrejtësisë”, Maqedonisë së Veriut i kërcënohet kolaps i plotë i sistemit të drejtësisë.
Në pesë vjet, 125 gjyqtarë më pak
Shifrat e paraqitura në konferencën e sotme tregojnë se në vetëm katër vite numri i gjyqtarëve aktivë është ulur me 125. Përndryshe, nëse në vitin 2020 në vend kishte 494 gjyqtarë aktivë, më 1 mars 2024 (datë që sektori joqeveritar e zgjodhi rastësisht si datë konkrete për krahasimin e situatës për çdo vit) në vend ishin 369, ose një çerek më pak se katër vjet më parë.
Pothuajse në të gjitha gjykatat ka rënie të numrit të gjyqtarëve. Përjashtim ka vetëm në tri gjykata, ku numri ka mbetur i njëjtë në pesë vitet e fundit. Bëhet fjalë për gjykatat më të vogla në Vinicë, Berovë dhe Shën Nikollë. E vetmja që shënon rritje është Gjykata e Apelit në Gostivar, ku në vitin 2024 ka një gjyqtar më shumë se pesë vite më parë.
Rënie e numrit të gjyqtarëve ka në të katër zonat e Apelit në vend, ndërsa situata më alarmante është në Apelin Manastir, ku rënia është sa një e treta.
“Nëse i mbajmë parasysh këto të dhëna, pritet që në një dekadë nga tani numri i gjyqtarëve që punojnë në gjykata të jetë aq i vogël sa që sistemi thjesht nuk do të funksionojë dhe do të hyjë në kolaps”, thekson Tutiq.
Për sa i përket raportit ndërmjet hyrjes dhe daljes së gjyqtarëve, Këshilli Gjyqësor ka arritur të zgjedhë 52 gjyqtarë të rinj për këtë periudhë pesëvjeçare, pra ka arritur të kompensojë një të tretën e totalit të daljes për një periudhë pesëvjeçare u tha në konferencë. Megjithatë, nga vendimet e Këshillit Gjyqësor për plotësimin e pozitave të lira në gjykata, rreth 65 përqind e gjyqtarëve të zgjedhur janë për pozita në Gjykatat Themelore Civile dhe Themelore Penale në Shkup.
Numri i lëndëve po rritet
Ndërkohë që numri i gjyqtarëve është në rënie, numri i lëndëve gjyqësore është në rritje, tregon anketa. Është rritur me gati 40 përqind, nga 118,004 sa ishte në mars 2020, në 161,277 në të njëjtin muaj të këtij viti. Duke marrë parasysh uljen e numrit të gjyqtarëve dhe rritjen e numrit të çështjeve, studiuesit llogaritën se mesatarisht një gjyqtar sot ka 83 përqind më shumë punë se në vitin 2020.
Megjithatë, kjo situatë ndryshon nga gjykata në gjykatë. Sipas hulumtimit më alarmuese është në Gjykatën Themelore në Prilep. Aty me kalimin e viteve numri i rasteve është rritur me 375 përqind. Por në Gjykatën e Lartë, për shembull, ka një rënie prej 47 përqind.
“Nëse në vitin 2020 një gjyqtar kishte mesatarisht 239 lëndë, në vitin 2024 do të jenë 437 lëndë në funksion në një moment të caktuar. E gjithë kjo rezulton ose me drejtësi të vonuar, që është padrejtësi, ose me drejtësi jocilësore”, u tha në konferencë.
Ka edhe zvogëlim të numrit të prokurorëve publikë, por situata këtu, me kusht, është më e mirë se në gjykata. Në katër vjet, numri i prokurorëve u ul me 16, pra nga 193 në 2020 në 177 në mars 2024.
Rritje ka edhe në prokurori. Mesatarisht 14 për prokuror. Kjo do të thotë se katër vite më parë një prokuror kishte mesatarisht 64 lëndë, ndërsa këtë vit ky numër është 73.
Kur është fjala për zvogëlimin e numrit të prokurorëve publikë, përjashtim bën Prokuroria e Lartë Publike Gostivar. Atje numri i prokurorëve publikë është rritur për pesë, që krahasuar me katër vite më parë është 23 përqind më shumë.
Bashkëpunëtorët profesionistë janë nën mesataren evropiane
Mirëpo, për të funksionuar gjykatat dhe prokuroritë, përveç gjyqtarëve dhe prokurorëve, një hallkë e rëndësishme e mekanizmit janë edhe bashkëpunëtorët e ekspertëve që përfshihen në analizë.
“Ajo që doli nga ky hulumtim është se i kushtohet vëmendje e pamjaftueshme punonjësve që janë pjesë e shërbimeve gjyqësore dhe prokuroriale, si në kushtet e punës, ashtu edhe në aspektin e mundësive që kanë në drejtim të avancimit në karrierë. si zhvillim profesional”, thotë Tutiq.
Organizata joqeveritare thekson se ka një shpërndarje jashtëzakonisht të pabarabartë të të punësuarve në shërbimet gjyqësore dhe prokuroriale.
Në gjykata, numri mesatar i të punësuarve është 5.59 për gjyqtar. Por ajo që ata thonë se duhet theksuar këtu është se këtu nuk përfshihen vetëm bashkëpunëtorët profesionistë, por edhe punonjësit që kryejnë “punë teknike ndihmëse”, si shoferë, staf bufeje, higjenistë, amvise etj. Nëse merren vetëm bashkëpunëtorët profesional, atëherë tabloja është ndryshe.
Sipas hulumtimit, në vend ka 1.44 bashkëpunëtorë profesional për gjyqtar, që është nën mesataren evropiane prej 2.05.
Nga gjithsej 34 gjykata në vend, vetëm shtatë janë mbi mesataren evropiane, katër janë brenda kufijve të tij dhe 23 janë nën mesataren.
Për bashkëpunëtorët ekspertë në prokuroritë publike, nga ana tjetër, mesatarja evropiane është 1.44 për prokuror. Megjithatë, asnjë prokurori në vend nuk është në këto korniza. Gjashtë prokurori janë mbi mesataren, ndërsa 22 të tjerat janë nën mesataren evropiane.
Analiza e Koalicionit “Të gjithë për një gjykim të drejtë” është përgatitur në kuadër të programit vjetor të punës që financohet nga Komisioni Evropian përmes Delegacionit të Bashkimit Evropian në Maqedoninë e Veriut.
Kujtojmë se vetingu apo kontrolli i një personi të caktuar para marrjes së një detyre të re është një ide që mbeti vetëm si e tillë, sepse për vite me radhë po paralajmërohet, por që assesi të fillojë të zbatohet. Pavarësisht se aktorët politikë në vend vazhdimisht thonë se do të bëjnë përpjekje serioze për ta rritur besimin e ulët të qytetarëve te gjyqësori, për momentin konsensusi kombëtar rreth kësaj çështjeje nuk është prioritet.
Në vendin tonë shembulli i gjykatësit suprem Naqe Georgiev dhe anëtarit të Këshillit të Prokurorëve Publikë, Ixhet Memeti, të cilët e pranuan fajësinë për marrje ryshfeti dhe pastaj u dënuan, është një hap para sepse në të kaluarën edhe pse ka pasur dyshime se edhe ata që duhet të vënë drejtësi janë të përfshirë në korrupsion, ishin të paprekshëm dhe për ta ligji nuk vlente njësoj si për qytetarët e tjerë.