Maqedonia e Veriut nuk e ka zbatuar plotësisht Strategjinë e reformës në drejtësi

Buxheti i pamjaftueshëm në gjyqësor, cenon pavarësinë dhe paanshmërinë e tij. Nuk janë ndërmarrë veprime të rëndësishme për përmirësimin e gjendjes me burimet njerëzore në gjyqësor dhe kjo e bën të çalë cilësinë e kësaj fushe. Masa për monitorimin e efikasitetit të gjyqësorit lidhet drejtpërdrejt me zbatimin e Ligjit për Këshillin Gjyqësor të RMV-së. Kjo masë nuk është zbatuar duke pasur parasysh se KGj-RMV nuk ka krijuar qendër funksionale. Disa institucione gjyqësore përveç se përballen me mungesë të burimeve njerëzore, kanë edhe kushte të vështira hapësinore, gjegjësisht, objektet ku kryejnë punën nuk i plotësojnë kushtet për ushtrimin e autoritetit gjyqësor. Kështu thuhet në Analizën e Institutit pë Politika Evropiane “Vlerësim gjithëpërfshirës i zbatimit të strategjisë së reformës në sektorin e drejtësisë (2017-2022)”, transmeton Portalb.mk.

Në vijim po e paraqesim në pika më të shkurtra, analizën e plotë.

Objektivat strategjikë të reformës në drejtësi

1. Pavarësia dhe paanshmëria

Mospërputhja në funksionimin dhe përdorimin e AKMIS-it është konstatuar në vitet e kaluara, për këtë arsye janë propozuar katër masa urgjente që duhet të adresohen për të tejkaluar mospërputhjet dhe parregullsitë e konstatuara. Revizionet vjetore të funksionimit të AKMIS-it kryhen rregullisht duke punësuar auditorë të pavarur, për të cilët përgatiten raporte vjetore sipas planit vjetor të punës.

Gjatë periudhës që mbulon Strategjia, është përgatitur dhe miratuar Ligji i ri për menaxhimin e lëvizjes së lëndëve në gjykata, i cili ka devijuar nga afatet e planifikuara, por masa ende është duke u zbatuar.

Procesi i digjitalizimit të drejtësisë zhvillohet në mënyrë pjesërisht transparente dhe gjithëpërfshirëse.

Zbatimi i ligjit për buxhetin e gjyqësorit në pjesën e sigurimit të minimumit të përcaktuar ligjor prej 0.8% ende paraqet problem serioz që ka pasoja të drejtpërdrejta në pavarësinë e gjyqësorit. Pavarësisht se ky problem konstatohet si një anomali themelore që krijon çekuilibër ndërmjet pushtetit gjyqësor dhe atij ekzekutiv të mbështetur nga pushteti legjislativ, kjo masë e Strategjisë nuk është zbatuar.

2. Cilësia

Një pjesë e masave nga Strategjia kushtuar unifikimit të praktikës gjyqësore janë zbatuar në vazhdimësi gjatë gjithë periudhës së kaluar.

Në pjesën për publikimin e vendimeve gjyqësore, ky proces ecën pa probleme dhe të gjitha vendimet gjyqësore publikohen në ueb portalin e gjykatave sud.mk, por vetë procesi nuk është i strukturuar në mënyrë që vendimet të përdoren në mënyrë të lehtë dhe të qasshme.

Vazhdon trendi i Këshillit të prokurorëve publik (KPP-RMV) i mos-shpalljes publike të vendimeve për përzgjedhjen dhe avancimin e prokurorëve publik, si dhe vendimet e tjera të marra prej tij, në ueb faqen e tij . Sa i përket mënyrës së zgjedhjes së prokurorëve publikë, vazhdon praktika e zgjedhjes së tyre pa diskutim, pra vetëm me votim PRO dhe KUNDËR.

Foto: Fisnik Xhelili/Portalb.mk
Foto: Fisnik Xhelili/Portalb.mk

Edhe pse plotësimi i personelit dhe ripajisja teknike, si dhe sigurimi i kushteve të përshtatshme hapësinore për Akademinë për Gjyqtar dhe Prokuror Publik, është i një rëndësie të jashtëzakonshme, megjithatë, ende nuk janë siguruar kushte të përshtatshme hapësinore; numri është ende larg plotësimit të personelit të AGjPP-së në përputhje me Rregulloren aktuale për sistematizimin e vendeve të punës, e cila parashikon gjithsej 50 vende pune;

Që nga miratimi i Strategjisë, nuk janë ndërmarrë veprime të rëndësishme për përmirësimin e gjendjes me burimet njerëzore në gjyqësor, dhe në vitin 2022 ka pasur një deformim të plotë të burimeve njerëzore për shkak të ndryshimit të Ligjit për Marrëdhëniet e Punës çoi në daljen në pension të 14% të numrit të përgjithshëm të gjyqtarëve në RMV-së.

Për përgatitjen e ligjit të ri për shërbimin gjyqësor është formuar një grup pune i cili deri më tani ka mbajtur vetëm një mbledhje, në shkurt të vitit 2021 dhe për momentin nuk ka mbledhje të ardhshme të grupit të punës.

3. Përgjegjësia

Përkundër faktit se në Ligjin për KGj-RMV nga viti 2019, për herë të parë u është dhënë mundësia gjyqtarëve që drejtpërdrejt të paraqesin kërkesë për fillimin e procedurës për përgjegjësi disiplinore ndaj një anëtari të KGj-RMV-së që ata e kanë zgjedhur, deri më tani nuk është paraqitur asnjë kërkesë për inicimin e procedurës për përgjegjësi disiplinore të një anëtari të KGj-RMV-së. Për një anëtar aktual të KGj-RMV, Prokuroria për ndjekjen penale të krimit të organizuar dhe korrupsionit ka ngritur aktakuzë, pas së cilës KGj-RMV i ka hequr imunitetin gjyqësor, por nuk ka nisur procedurë për largimin e përkohshëm të tij nga pozita e anëtarit të KGj-RMV-së . Në ndërkohë, për shkak të plotësimit të kushteve për pension pleqërie, ky anëtar është shkarkuar nga posti i gjyqtarit dhe nga posti i anëtarit të KGj-RMV.

Veting, gjyqësor, gjykata
Foto nga Suad Bajrami

Sa i përket përgjegjësisë së prokurorëve publik, duhet theksuar se me rastin e vendosjes për një rast të caktuar disiplinor, KPP-RMV paraprakisht me vendim e përjashton publikun nga ajo, andaj për ato arsye nuk ka mundësi të monitorohet e gjithë procedura. KPP-RMV në periudhën e fundit ka shkarkuar një prokuror publik nga Prokuroria Themelore Publike në Tetovë për shkak të shkeljes së rëndë disiplinore.

4. Efikasiteti

Masa për monitorimin e efikasitetit të gjyqësorit lidhet drejtpërdrejt me zbatimin e Ligjit për KGj-RMV, i cili parasheh që në kuadër të KGj-RMV të krijohet Qendra për TIK, analitikë dhe statistikë. Kjo masë nuk është zbatuar duke pasur parasysh se KGj-RMV nuk ka krijuar një qendër funksionale.

Sipas Strategjisë, përmirësimi i kapaciteteve të shërbimit gjyqësor dhe prokurorial duhet të bëhet duke harmonizuar ligjet që prekin shërbimin gjyqësor dhe prokurorial me Ligjin për të punësuarit në sektorin publik dhe Ligjin për nëpunësit administrativ.

5. Transparenca

Masa për vendosjen e kritereve, rregullave dhe procedurave të qarta për publikun në seancat e KGj-RMV u plotësua zyrtarisht me miratimin e Ligjit të ri për KGj-RMV në maj 2019. Në të janë përmirësuar kriteret dhe procedurat për publikun të seancave. Gjatë zbatimit të Strategjisë, anëtarët e KGj-RMV, si dhe të punësuarit përgjegjës për marrëdhëniet me publikun, iu nënshtruan trajnimeve dhe u miratuan dokumente strategjike që ofronin bazën për një KGj-RMV transparente, por mungesa e mbështetjes teknike dhe mungesa e iniciativave proaktive nga ana e strukturave drejtuese të KGj-RMV-së çon në faktin se edhe disa detyrime ligjore nuk janë zbatuar plotësisht.

Procedurat për shkarkimin e gjyqtarit apo kryetarit të gjykatës, të cilat janë nisur sipas vendimeve të reja ligjore, zhvillohen dukshëm më shpejt dhe vetë procedura zgjat më pak, kështu që mund të thuhet se në vitin e fundit KGj-RMV ka treguar efikasitet më të madh në kushtet e zhvillimit të këtyre procedurave.

KPP-RMV publikon në kohë në ueb-faqe datat e mbajtjes së seancave. Sa i përket procesverbaleve të seancave, ato janë publikuar pjesërisht. Në pjesën e komunikimit me publikun, u konstatua se KPP-RMV në periudhën e kaluar ka emëruar një person për marrëdhënie me publikun, por të dhënat ku mund të kontaktohet ai person nuk janë publikuar ueb-faqen e KPP-RMV. Raportet vjetore të KPP-RMV-së janë publikisht të disponueshme dhe lehtësisht të aksesueshme në ueb-faqen e tij, megjithatë, ajo që është shqetësuese është publikimi jo transparent i buxhetit të KPP-RMV-së. Të dhënat e fundit të publikuara për operacionet financiare të KPP-RMV janë për vitin 2017.

6 . Qasja në drejtësi

Ligji për ndihmën juridike falas(LNJF) u miratua në maj 2019 dhe hyri në fuqi më 1 tetor 2019. Ligji parashikonte risi që pritej të kishin ndikim pozitiv në promovimin e të drejtës së personave fizikë për qasje në drejtësi dhe mbrojtje të drejtë gjyqësore. Gjatë vitit 2021 është intensifikuar aplikimi i LNJF-së, çka ka bërë të mundur evidentimin e problemeve dhe sfidave të caktuara në zbatimin e tij. Ligji është kufizues përsa i përket aksesit në ndihmë juridike dhe përjashtimit nga shpenzimet në procedurën para noterit dhe përmbaruesit, si dhe nuk parashikon ndihmë juridike për çështje të caktuara me të cilat përballen personat e varfër.

7. Reformat e lidhura me institucionet e posaçme gjyqësore

Në vitin 2018 dhe 2019, Ministria e Drejtësisë ka përgatitur Analizën e rrjetit gjyqësor në RMV, e cila është paraqitur edhe në Këshillin për monitorimin e zbatimit të Strategjisë. Analiza, ndër të tjera, thekson se sipas gjendjes së përgjithshme ekonomike në vend, nuk rekomandohet shfuqizimi i gjykatave, por transformimi i tyre në reparte të gjykatave të tjera, por me ndryshimet në Ligjin për gjykatat që synohet të vendosë optimizimin e rrjetit të gjykatave duke ulur numrin e gjykatave me 20%, nuk është ulur numri i gjykatave në vend.

Është evidente se nuk ka progres në ngritjen e qendrave hetimore në prokuroritë publike, kështu që në këtë periudhë funksionojnë vetëm qendrat hetimore që janë krijuar në vitin 2018. Sistemi për shpërndarje elektronike të lëndëve në prokuroritë publike nuk është krijuar dhe nuk aplikohet. Në lidhje me funksionimin e prokurorisë publike në mbarë vendin, është e nevojshme të theksohet se pensionimi i 10 prokurorëve publikë, me datën 30 qershor 2022, në përputhje me Ligjin për marrëdhënie pune, ndikon në funksionimin efikas të prokurorisë publike.

Ilustrim, gjykata
Ilustrim, gjykata

Reforma në fusha të posaçme

Fusha penalo – juridike

Krahas punës për një KP krejtësisht të ri, në gjysmën e parë të vitit 2021 Ministria e Drejtësisë hartoi dhe Qeveria miratoi një projektligj për ndryshimin dhe plotësimin e KP ekzistues. Projektligji është dorëzuar në Kuvend në gusht të vitit 2021, por ende nuk është miratuar.

Në korrik 2021, qeveria përcaktoi tekstin e një projektligji për pagesën e kompensimit monetar për viktimat e veprave të dhunshme penale. Projektligji ka kaluar në Kuvend dhe pas një viti është në fazën e leximit të dytë. Versioni i projektligjit i publikuar në ENER përmbante zgjidhje më thelbësore dhe më gjithëpërfshirëse në krahasim me tekstin e vendosur nga Qeveria, ku përfshihen vërejtjet e Ministrisë së Financave. Ndryshimet kryesore janë në uljen e masës së kompensimit për dëmin material dhe jo material.

Fusha administrative-juridike

Mospërputhja mes Ligjit për procedurë të përgjithshme administrative(LPPA) dhe LKA-së mbetet një problem pikant, veçanërisht në pjesën doktrinore të novelës së të LPPA-së. Gjykatat administrative nuk e vlerësojnë plotësisht zbatimin e LPPA-së, gjë që krijon mospërputhje në zbatimin e tij.

Në vitin 2022 është zgjidhur gjendja me kushtet hapësinore për punën e gjykatave administrative, me çka është përmbushur masa e paraparë me Strategji. Në korrik të vitit 2022 është vënë në funksion godina e re e gjykatës administrative, në të cilën sigurohen kushtet elementare për punën e gjykatës. Por pavarësisht këtij investimi kapital, mbetet e hapur çështja e kushteve hapësinore për Gjykatën e lartë administrative, e cila mbetet në ambientet e vjetra, të cilat në asnjë mënyrë nuk plotësojnë kushtet minimale për ushtrimin e autoritetit gjyqësor dhe as funksionin gjyqësor nga gjyqtarët.

Fusha civile – juridike

Strategjia parashikonte një reformë gjithëpërfshirëse legjislative në fushën e së drejtës civile-materiale. Më konkretisht, Plani aksional i Strategjisë parashikonte miratimin e ligjeve krejtësisht të reja për pronën dhe të drejtat e tjera reale, marrëdhëniet detyrimore dhe trashëgiminë. Me këtë, në pamje të parë, është devijuar përkohësisht nga synimi i kodifikimit të përgjithshëm të rregulloreve në fushën e së drejtës civile në një Kod Civil, iniciativa e të cilit është iniciuar nga Ministria e Drejtësisë në vitin 2011.

Edhe pse i planifikuar, procesi i hartimit të Ligjit krejtësisht të ri për pronën dhe të drejtat e tjera reale nuk ka filluar fare. Në qershor të vitit 2019 është publikuar drafti i projektligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për pronën dhe të drejtat e tjera reale, por ky dokument ka mbetur në nivel drafti dhe nuk është miratuar si projektligj nga Qeveria.

Në shtator 2019 filloi një proces për përgatitjen e Ligjit të ri për marrëdhëniet e dyterimeve dhe në tetor 2019 u publikua një draft propozim për një kopsht të ri zoologjik. Që nga publikimi i ENER-it, procedura për krijimin e një kopshti të ri zoologjik është ende në kuadër të grupit të punës në Ministrinë e Drejtësisë.

Procesi i hartimit të Ligjit të ri për Trashëgiminë nuk ka filluar edhe pse është planifikuar me Strategji.

Në korrik të vitit 2022, ministri i Drejtësisë, Nikola Tupançeski, deklaroi se do të vazhdojë procesi i ndërprerë i kodifikimit të së drejtës civilo-materiale, që në thelb ka devijuar nga ideja fillestare për miratimin e tre ligjeve individuale në këtë fushë. Me krijimin e Kodit Civil, pritet që e gjithë çështja nga sfera e së drejtës civile të rregullohet në një tekst ligjor në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe të sistemuar.

Kujtojmë se Komisioni Evropian në raportin e fundit vlerësoi se gjyqësori në Maqedoninë e Veriut ka demonstruar angazhim për mbrojtjen e integritetit dhe pavarësisë së tij, por zvogëlimi ndjeshëm i përzgjedhjes së gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë, tashmë është shqetësuese. Situata në burgje mbetet dramatike. Zgjidhjet sistematike për përmirësimin e kushteve të paraburgimit duhet të zbatohen me urgjencën më të madhe.

Në fushën e gjyqësisë, raporti përsëritit paralajmërimi se Akademia për Gjyqtarë dhe Prokurorë Publikë mbetet e vetmja “hyrje” për këto profesione dhe se trajnimi fillestar nuk duhet të tentohet. Pavarësisht nga efikasiteti i ruajtur i gjyqësorit, kritikat e përsëritura për dygjuhësinë në procedurat gjyqësore dhe pagat në gjyqësor kanë qenë të mprehta.

Lajme të ngjashme

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Back to top button