Maqedonia e Veriut pa asnjë progres në fushat e lëvizjes së mallrave, punëtorëve dhe lirisë për të ofruar shërbime

Naile Dauti 08:00, 13-11-2022

Punëtorë, nderimtor, nderimtari — Foto arkiv

Klasteri i dytë (Tregu i brendshëm) i negociatave me Bashkimin Evropian përmban nëntë kapituj. Në këtë dhe dy shkrime të tjera vijuese, Portalb.mk, do t’ju sjellë pasqyrën e raportit të Komisionit Evropian për harmonizimin e legjislacionit të Maqedonisë së Veriut me atë të BE-së dhe zbatimin e reformave të kërkuara për aderim. KE-ja vlerëson se Maqedonia e Veriut është e përgatitur mesatarisht në shumicën e fushave të mbuluara nga Klasteri 2 në tregun e brendshëm, përkatësisht lëvizja e lirë të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit, pronësisë intelektuale, politikës së konkurrencës, shërbimeve financiare dhe mbrojtja e konsumatorëve dhe shëndetit. Në Kapitullin 1, BE-ja thekson qartë dhe pa ekuivoke se vendi nuk ka pasur progres në zbatimin e rekomandimeve të vitit të kaluar. E njëjta gjë nënvizohet edhe për Kapitullin 2, ndërsa Kapitulli 3 ka pasur progres të kufizuar.

Kapitulli 1: Lëvizja e lirë e mallrave

Maqedonia e Veriut është mesatarisht e përgatitur në fushën e lëvizjes së lirë të mallrave. Ndërsa disa legjislacione kombëtare në këtë lejojnë që produktet të tregtohen lirshëm, përafrimi mbetet për t’u siguruar në shumë fusha, jo vetëm aty ku acquisi i BE-së është përditësuar vitet e fundit. Nuk ka pasur progres në zbatimin e rekomandimeve të vitit të kaluar.

Rekomandimet e vitit të kaluar nuk janë adresuar dhe mbeten të vlefshme. Në vitin e ardhshëm vendi duhet, në veçanti:

harmonizim i plotë me Direktivën e përgjithshme të Sigurisë së produkteve të BE-së;
të përfundojë shqyrtimin gjithëpërfshirës për të siguruar përputhjen me nenet 34-36 të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian;
forcimi i kapaciteteve administrative për të zbatuar kuadrin ligjor.

Parimet e përgjithshme

Vendi ka krijuar kuadrin institucional për prodhimin, shpërndarjen dhe tregtimin e produkteve industriale. Megjithatë, përafrimi i plotë me acquisin përkatës të BE-së nuk është ende në fuqi pasi që Ligji për kërkesat teknike dhe aktet nënligjore për zbatimin e Ligjit për sigurinë e përgjithshme të produkteve ende nuk janë miratuar. Përafrimi i mëtejshëm i legjislacionit kombëtar me acquisin e BE-së ka filluar.

Fusha e pa harmonizuar

Ndjekja dhe zbatimi i përputhshmërisë me nenet 34-36 të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFBE) sigurohet nga Ministria e Ekonomisë. Shqyrtimi i kuadrit ligjor kombëtar për të identifikuar rastet që nuk janë në përputhje me nenet 34-36 dhe çfarë duhet bërë për të adresuar këtë, filloi në fillim të vitit 2022.

Fusha e harmonizuar: infrastruktura cilësore

Ekziston struktura e nevojshme institucionale dhe ligjore për rregulloret teknike, standardet, vlerësimin e konformitetit, akreditimin, metrologjinë dhe mbikëqyrjen e tregut. Strategji e re horizontale për zhvillimin në fushën e lëvizjes së lirë të mallrave ende nuk është miratuar. Instituti Kombëtar i Standardizimit është anëtar i plotë i Komitetit Evropian për Standardizim (CEN) dhe Komitetit Evropian për Standardizim Elektroteknik (CENELEC), dhe merr pjesë në punën e organeve përkatëse të standardizimit të BE-së. Ai miratoi 24 761 standarde evropiane si standarde kombëtare dhe miratoi 84 standarde kombëtare. Puna e saj ndjek strategjinë kombëtare për standardizimin 2020-2022.

Në qershor 2022, kishte 19 organe aktive të vlerësimit të konformitetit për kalibrimin, testimin, laboratorët mjekësorë, certifikimin dhe inspektimin e produkteve dhe proceseve. Instituti Kombëtar i Akreditimit është anëtar i Forumit Ndërkombëtar të Akreditimit, i Bashkëpunimit Evropian për Akreditim dhe i Bashkëpunimit Ndërkombëtar të Akreditimit të Laboratorëve. Megjithatë, ende nuk ka skema kombëtare të akreditimit për certifikimin e personelit dhe testimin e aftësive.

Byroja e Metrologjisë, organi kombëtar i metrologjisë, është anëtar zyrtar i Shoqatës Evropiane të Instituteve Kombëtare të Metrologjisë dhe Konferencës së Përgjithshme mbi Peshat dhe Masat. Kapaciteti i Byrosë u forcua me pajisje të reja teknike për disa laboratorë dhe punësimin e stafit të ri teknik, të trajnuar posaçërisht për përdorimin e pajisjeve të referuara.

Gjatë vitit 2021, organi kryesor përgjegjës për mbikëqyrjen e tregut, inspektorati shtetëror i tregut, një pjesë të konsiderueshme të aktiviteteve dhe inspektorëve të tij ia kushtoi monitorimit të zbatimit të masave mbrojtëse shëndetësore në kuadër të pandemisë COVID-19.

Megjithatë, numri i aktiviteteve kryesore të inspektimit u rrit. Në vitin 2021 janë kryer 473 inspektime sipas ligjit të përgjithshëm të sigurisë së produkteve (nga 428 në 2020) dhe 131 sipas ligjit për produktet e ndërtimit (nga 20 në 2020). Kjo bëri që 16 produkte të dëmshme të hiqen nga tregu. Inspektorati ka 278 punonjës, por një numër i pamjaftueshëm i inspektorëve të licencuar (171) dhe shumë persona të stafit janë afër pensionit. Gjithashtu i mungon një sistem efikas softuerik për të regjistruar rezultatet e inspektimit dhe planifikimin dhe menaxhimin e duhur të rrezikut.

Fusha e harmonizuar: legjislacioni sektorial

Në fushën e legjislacionit të produkteve me ‘qasje të re dhe globale’, niveli i përafrimit me acquisit të BE-së mbetet i ulët. Nuk raportohet përparim në përafrimin me acquisin e BE-së në fushën e makinerive, ashensorëve, tensionit të ulët, pajisjeve nën presion, pajisjeve portative nën presion, përputhshmërisë elektromagnetike, pajisjeve mbrojtëse personale, tensionit të ulët, pajisjeve të gazit, atmosferave shpërthyese, pajisjeve nën presion, radios dhe pajisjet e telekomit, as në lodra dhe pajisje mjekësore. Njëmbëdhjetë akte ligjore zbatuese për të përafruar me acquisin e BE-së në lidhje me sigurinë e përgjithshme të produkteve ende nuk janë miratuar. Në sektorin e ndërtimit, dhjetë eurokode me 58 standarde dhe 57 anekse kombëtare nuk kanë hyrë ende në fuqi – aplikimi i tyre mbetet vullnetar deri në vitin 2023.

Legjislacioni kombëtar nën legjislacionin e produkteve të ‘qasjes së vjetër’ nuk është ende në përputhje me acquisin aktual të BE-së për automjetet, ilaçet për përdorim njerëzor ose ilaçet për përdorim veterinar. Nuk ka pasur progres në përafrimin dhe zbatimin e Rregullores së BE-së për Regjistrimin, Vlerësimin, Autorizimin dhe Kufizimin e Kimikateve (REACH), për kimikatet, klasifikimin, etiketimin dhe paketimin e substancave dhe përzierjeve (CLP), mbi praktikat e mira laboratorike (GLP). ), ose në plehra dhe detergjentë. Kapaciteti administrativ në fushën e armëve të zjarrit nuk është përmirësuar.

Për masat procedurale, Ministria e Ekonomisë dhe Instituti i Standardizimit janë përgjegjës për procedurat e njoftimit për standardet dhe rregulloret teknike. Autoritetet publike që kryejnë kontrollet dhe mbikëqyrjen përkatëse janë të vendosura dhe plotësisht funksionale. Sistemet e licencimit, monitorimit dhe kontrollit janë funksionale për bizneset që merren me prekursorët e drogës dhe eksplozivët civilë. Legjislacioni kombëtar është krijuar për të përafruar me acquis të BE-së për kthimin e mallrave kulturore të hequra në mënyrë të paligjshme nga një Shtet Anëtar. Nuk ka rregulla për kontrollin e kufijve të jashtëm për produktet e importuara nga vendet jo anëtare të BE-së në përputhje me sigurinë e produktit.

Kapitulli 2: Liria e lëvizjes për punëtorët

Maqedonia e Veriut është në një fazë të hershme të përgatitjes në fushën e lëvizjes së lirë të punëtorëve. Gjatë periudhës raportuese, nuk është bërë progres në adresimin e rekomandimeve të vitit të kaluar, të cilat mbeten të vlefshme.

Në periudhën e ardhshme, Maqedonia e Veriut duhet në veçanti:

të vazhdojë përshtatjen e kuadrit ligjor në përputhje me acquisin e BE-së për aksesin në tregun e punës, veçanërisht në lidhje me mosdiskriminimin në bazë të kombësisë ndaj punëtorëve të BE-së;
të përshpejtojë nënshkrimin e marrëveshjeve për koordinimin e sigurimeve shoqërore dhe sigurimit të kujdesit shëndetësor me Shtetet Anëtare të BE-së dhe identifikimi i masave administrative që do të ndërmerren në përgatitjen për anëtarësimin e ardhshëm.

Nuk ka pasur përparim në përafrimin e legjislacionit kombëtar me acquisin e BE-së në fushën e aksesit në tregun e punës. Qytetarët e BE-së ende nuk kanë qasje në poste në administratën publike, përveç disa pozitave në fushën e shëndetësisë dhe arsimit. Për më tepër, disa poste në sektorin privat mund të jenë të zëna ekskluzivisht nga qytetarët e Maqedonisë së Veriut. Agjencia për punësim lëshon lloje të ndryshme leje pune për punëtorët e huaj sipas kuotave vjetore. Në vitin 2021, Maqedonia e Veriut lëshoi 755 leje pune për punëtorë të huaj. Nuk ka ende asnjë aktivitet në përgatitje për t’u bashkuar me rrjetin evropian të shërbimeve të punësimit (EURES) pas aderimit.

Në periudhën raportuese nuk janë lidhur marrëveshje të reja për koordinim dypalësh të sistemeve të sigurimeve shoqërore, as marrëveshje për njohje reciproke të shërbimeve shëndetësore. Vendi ka 23 marrëveshje dypalëshe për koordinimin e sistemeve të sigurimeve shoqërore, nga të cilat 13 në fuqi me shtetet anëtare të BE-së dhe 18 marrëveshje për sigurimin e ndërsjellë shëndetësor, 12 me shtetet anëtare të BE-së. Qytetarët mund të përdorin Kartën Evropiane të Sigurimit Shëndetësor në nëntë shtete anëtare të BE-së.

Kapitulli 3: E drejta e vendosjes dhe liria për të ofruar shërbime

Në fushën e vendosjes dhe lirisë së ofrimit të shërbimeve, Maqedonia e Veriut është mesatarisht e përgatitur. Është bërë përparim i kufizuar. Pika e kontaktit të vetëm për shërbimet është në dispozicion si platformë elektronike dhe është përditësuar rregullisht. Nuk pati zhvillime për ta harmonizuar më tej me acquisin e BE-së për njohjen e kualifikimeve profesionale. Në vitin e ardhshëm, Maqedonia e Veriut duhet në veçanti:

të rrisë sferën e informacionit dhe aksesin online në shërbimet e disponueshme me Pikën e vetme të kontaktit;
të harmonizojë më tej legjislacionin kombëtar me acquisin e BE-së për shërbimet postare, duke përfshirë Direktivën e Shërbimeve Postare dhe me Rregulloren për dërgimin ndërkufitar të parcelave;
të harmonizojnë legjislacionin kombëtar me acquisin e BE-së, veçanërisht për njohjen reciproke të kualifikimeve dhe shërbimeve profesionale.

Organet kombëtare të administratës publike nuk i njohin certifikatat për sistemet e cilësisë të lëshuara nga kompanitë e regjistruara në shtetet anëtare të BE-së. Kjo pengon lirinë e tyre për të ofruar shërbime dhe është kundër marrëveshjes shumëpalëshe për njohjen reciproke të certifikatave.

Pavarësia dhe kapacitetet administrative të rregullatorit të postës, si dhe kapaciteti i Ministrisë së Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit për t’u marrë me sektorin postar, duhet të forcohen. Posta e Maqedonisë së Veriut ende duhet të vendosë sisteme për ndarjen e kontabilitetit dhe llogaritjen e kostos neto në përputhje me Direktivën e Shërbimeve Postare. Gjetjet e raportit të auditimit të Entit Shtetëror të Auditimit në Postën e Maqedonisë së Veriut, që tregojnë për parregullsi të përsëritura, ende nuk janë adresuar.

Nuk është bërë progres në lidhje me njohjen reciproke të kualifikimeve profesionale. Ligji për njohjen e kualifikimeve profesionale i krijuar për t’u përafruar me acquisin e BE-së nuk është miratuar ende. Legjislacioni duhet ende të harmonizohet me Direktivën e BE-së 2005/36/EC për të përmbushur kërkesat minimale të trajnimit. Lista e profesioneve të rregulluara e lëshuar në vitin 2019 është tërhequr nga autoritetet për harmonizim të mëtejshëm. Për rrjedhojë mungon një listë transparente e të gjitha profesioneve të rregulluara, përfshirë justifikimin e tyre dhe nuk ka përfunduar verifikimi i të dhënave në regjistrin elektronik. Kapaciteti institucional i seksionit të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës që merret me njohjen reciproke të kualifikimeve profesionale duhet të forcohet.

Kujtojmë se raporti i Komisionit Evropian mbi progresin e Maqedonisë së Veriut në rrugën e saj të integrimit evropian u publikua me 12 tetor përpara Komitetit për Çështje të Jashtme të Parlamentit Evropian. Raportin e plotë mund ta lexoni: KËTU.