RMV, boshllëqe në procedurat e azilit, personat në lëvizje të rrezikuar nga grupet kriminele, kritika nga BE

Naile Dauti 14:23, 29-10-2022

Observatori Kombëtar i Barnave (OKB) ekziston që nga viti 2007, megjithatë, i mungon personeli i mjaftueshëm dhe për këtë arsye, kapaciteti i tij operativ (në aspektin e mbledhjes së të dhënave) mbetet i kufizuar. Nuk ka ende sistem kombëtar të paralajmërimit të hershëm për të lidhur me Qendrën Evropiane të Monitorimit për ilaçet dhe varësinë nga ilaçet për substancat e reja psikoaktive dhe trendet e reja. Radikalizimi në burgje mbetet shqetësim dhe nevojiten më shumë veprime në këtë drejtim. Personat në lëvizje të parregullta mbeten shënjestër e grupeve të organizuara kriminale të përfshira në kontrabandën e njerëzve, të cilët shpesh zhvatin para dhe abuzojnë me ta në mënyra të ndryshme. Zbatimi i procedurës së azilit nuk është ende në përputhje me acquis të BE-së, thuhet në raportin e Komisionit Evropian për Maqedoninë 2022, transmeton Portalb.mk.

Bashkëpunimi në fushën e ilaçeve

Strategjia Kombëtare e ilaçeve 2021-2025 dhe Plani aksional 2021 – 2023 u miratuan në korrik 2021. Duhet të sigurohet zbatimi, monitorimi dhe vlerësimi i duhur i Strategjisë, shkruhet në raport.

Është hartuar ligji i ri për kontrollin e drogave narkotike dhe substancave psikotrope. Çdo ndryshim në ligj duhet të jetë në përputhje me acquisin (legjislaturën) e BE-së dhe standardet ndërkombëtare.

Kapaciteti operacional i OKB-së është i kufizuar. Duhet të ketë staf të mjaftueshëm dhe proces të rregullt bashkëpunimi me palët përkatëse të interesit. Duhet të krijohet një sistem kombëtar i paralajmërimit të hershëm.

Në vitin 2021, ka pasur përmirësim të dukshëm në parandalimin e trafikut të drogës. Janë regjistruar gjithsej 701 vepra penale ndaj 840 autorëve. U zbuluan dhe u shtypën 10 grupe të organizuara kriminale me 61 anëtarë, ndërsa në gjysmën e parë të vitit 2022, 9 grupe të organizuara prej 36 anëtarësh.

Në vitin 2021, Ministria e Brendshme ka konfiskuar 18.301 rrënjë kanabisi dhe 6.960 ml tretësira alkoolike tetrahidrokanabinol nga persona juridikë me licencë për prodhimin e ekstrakteve të vajit të kanabisit për qëllime mjekësore, ambientet dhe pajisjet e prodhimit të të cilëve janë përdorur për kultivimin e paligjshëm të lëndës narkotike drogë – kanabis dhe prodhimi i ekstrakteve të vajit. Kontrolli i këtyre subjekteve nga autoritetet ligjz-batuese duhet të forcohet.

Lufta kundër terrorizmit në RMV

Kuadri ligjor është në përputhje të gjerë me acquisin e BE-së dhe instrumentet ndërkombëtare kundër terrorizmit. Regjistri i llogarive bankare ende nuk është krijuar. Legjislacioni për mbrojtjen e infrastrukturës kritike është në përgatitje e sipër.

Strategjia kombëtare për luftën kundër terrorizmit (2018-2022) dhe strategjia për luftimin e ekstremizmit të dhunshëm (2018-2022), dhe planet aksionale përkatëse, do të skadojnë në fund të vitit 2022. Ka filluar hartimi i dokumenteve të reja strategjike dhe ato duhet të përafrohen me politikën e BE-së dhe parimet kryesore për Parandalimin dhe Kundërshtimin e Ekstremizmit të Dhunshëm (P-CVE), pas një vlerësimi dhe në konsultim me aktorët përkatës dhe të miratuar.

Një Plan Kombëtar për ri-integrimin, risocializimin dhe rehabilitimin e luftëtarëve të huaj terroristë të kthyer dhe anëtarëve të familjeve të tyre (gra dhe fëmijë) vazhdoi të zbatohej. Nevojitet përparim i mëtejshëm për të zhvilluar një qasje të vetme dhe gjithëpërfshirëse në trajtimin e luftëtarëve të huaj terroristë dhe familjeve të tyre.

Zbatimi i Marrëveshjes Zbatuese Dypalëshe të Planit të Përbashkët aksional Kundër-Terrorizmin për Ballkanin Perëndimor përparon mirë dhe palët ranë dakord të përditësojnë marrëveshjen. Maqedonia e Veriut dorëzoi raportin e katërt të ndërmjetëm në mars 2022. Kërkohen përpjekje e mëtejshme për të zbatuar aktivitetet e mbetura të parashikuara në marrëveshje.

Ka mekanizma lokalë për parandalimin dhe luftimin e ekstremizmit të dhunshëm. Ekipet aksionale janë ngritur në katër komuna të ndjeshme (Çair, Gostivar, Kërçovë dhe Kumanovë) dhe kanë përgatitur planet e tyre aksionale.

U bënë përpjekje për ngritjen e strukturave dhe mekanizmave për t’u marrë me riintegrimin në nivel lokal me një qasje të gjithë shoqërisë dhe përfshirjen e shoqërisë civile. Është i nevojshëm koordinimi ndërmjet organeve të ndryshme të krijuara në nivel lokal, si dhe vënia plotësisht në funksion e tyre. Nevojitet sqarim më i mirë i kompetencave, detyrave dhe përgjegjësive ndërmjet nivelit lokal dhe atij qendror në PCVE.

Radikalizimi në burgje mbetet shqetësim dhe nevojiten më shumë veprime në këtë drejtim.

Bashkëpunimi gjyqësor në çështjet civile dhe penale

Progresi ishte i kufizuar në lidhje me kuadrin ligjor për bashkëpunim në çështjet civile dhe tregtare. Me Kosovën është lidhur Marrëveshja për ndihmë të ndërsjellë juridike në çështjet civile. Maqedonia e Veriut duhet të ratifikojë katër Konventat e Hagës që tashmë i ka nënshkruar.

Ka pasur 429 kërkesa hyrëse dhe 141 dalëse për ndihmë të ndërsjellë juridike në çështjet penale. Gjatë vitit 2021, vendi nuk ka dërguar dhe as ka marrë asnjë kërkesë për transferimin e shtetasve të dënuar në vendin e tyre të origjinës ose kërkesa për ekstradim.

Migrimi legal dhe i parregullt

Kuadri ligjor është kryesisht në përputhje me standardet e BE-së. Fragmentimi i detyrave ndërmjet institucioneve që merren me migracionin vazhdon, duke e bërë menaxhimin më pak efektiv. Strategjia e re për integrimin e refugjatëve dhe të huajve është ende në pritje të miratimit, pasi nuk ka vullnet politik për ta çuar përpara. Duhet të përmirësohet zbatimi i Strategjisë Kombëtare për Bashkëpunim me Diasporën 2019-2023.

Maqedonia e Veriut vazhdon të luajë një rol aktiv në menaxhimin e flukseve të përziera të migracionit në një nga rrugët kryesore të tranzitit për lëvizje të përziera të parregullta. Plani i emergjencës për menaxhimin e flukseve të mëdha migratore ende duhet të finalizohet dhe miratohet.

Ndërkohë që regjistrimi i migrantëve të kapur në vend rifilloi në fillim të vitit 2021, mungesa e profilizimit të duhur ndaj mbrojtjes dhe referimi në mekanizmat kombëtarë të mbrojtjes për të gjithë personat e identifikuar se kanë nevojë për mbrojtje ndërkombëtare ose kanë nevoja të tjera mbrojtjeje mbetet shqetësim. Regjistrimi i migrantëve duhet të kryhet në mënyrë sistematike dhe duhet përmirësuar profilizimi i ndjeshëm ndaj mbrojtjes. Me mbështetjen e autoriteteve kombëtare, Agjencia Evropiane e Rojës Kufitare dhe Bregdetare zhvilloi një vlerësim të thelluar (Masterplan) për Maqedoninë e Veriut, duke ofruar një plan zbatimi gjithëpërfshirës, të detajuar dhe të realizueshëm për zhvillimin e sistemeve të TI-së dhe infrastrukturës së komunikimit për identifikimin dhe regjistrimin e flukseve të përziera të migracionit në përputhje me kërkesat e BE-së për të mbështetur ndërveprueshmërinë e ardhshme me sistemet e TI-së në shkallë të gjerë të BE-së. Në mungesë të marrëveshjeve efektive të ripranimit me vendet fqinje, praktika e kthimit të migrantëve të kapur jashtë kuadrit ligjor dhe/ose procedural në vendet fqinje vazhdoi dhe duhet të ndërpritet si çështje prioritare. Ekziston një mospërputhje thelbësore sistematike midis shifrave të kalimeve të parregullta të raportuara dhe pranisë në qendrat e tranzitit, të cilat shpesh janë pothuajse bosh.

Personat në lëvizje të parregullta mbeten shënjestër e grupeve të organizuara kriminale të përfshira në kontrabandën e njerëzve, të cilët shpesh zhvatin para dhe abuzojnë me ta në mënyra të ndryshme. Ata janë në rrezik të shkeljeve të të drejtave të njeriut përgjatë rrugës. Pesë migrantë vdiqën në vitin 2021 ndërsa ishin në lëvizje në vend.

Edhe pse u kryen operacione policore dhe disa arrestime, kontrabanda e emigrantëve vazhdon. Janë zbuluar 64 raste të kontrabandimit të 815 emigrantëve. Krahasuar me vitin 2020, rastet e konstatuara të kontrabandës së migrantëve shënuan një rënie prej 33 për qind, si dhe një rënie prej më shumë se 70 për qind ka edhe për migrantët e kontrabanduar. Numri i emigrantëve të kontrabanduar mbetet i lartë dhe lufta kundër rrjeteve të kontrabandës duhet të përmirësohet si prioritet.

Dy qendra të përkohshme tranziti në kufi janë ende në funksion, duke ofruar strehim afatshkurtër për një numër të përgjithshëm prej 2.810 personash (798 në Vinojug dhe 2.012 në Tabanoc) në vitin 2021. Asnjëra nga qendrat transitore nuk është e përshtatshme për qëndrime afatgjatë dhe autoritetet vazhdojnë të hezitojnë të sigurojnë më shumë se një qëndrim të përkohshëm. Shpenzimet e funksionimit të të dyja qendrave vazhdojnë të mbulohen nga burime joqeveritare. Statusi ligjor i të dy qendrave mbetet një hendek serioz që ka sjellë adoptimin e disa praktikave jo në përputhje me standardet ligjore. Nuk ka asnjë procedurë apo mbikëqyrje gjyqësore të vendimit për akomodimin e emigrantëve në Vinojug që u bë qendër e mbyllur, me liri të kufizuar lëvizjeje për migrantët. Në vitin 2021, autoritetet kombëtare përdorën gjithashtu Vinojugun për të ndaluar de facto migrantët e përgjuar gjatë incidenteve të kontrabandës me qëllim marrjen e deklaratave të tyre si prova para Gjykatës Penale (shumë prej tyre të mitur të pashoqëruar), ndërsa ata që kërkonin azil u proceduan brenda 3-4 ditësh dhe u transportuan në Qendrën Pritëse të Azilkërkuesve në Vizbeg.

Refugjatët nga Kosova, kryesisht romë të vlerësuar në 251, mbeten në harresë me një status të pasigurt. Me përjashtim të një numri të kufizuar (14) refugjatësh të njohur, pjesa tjetër kanë ose mbrojtje shtesë (87) ose nuk kanë status (150). Ndërkohë që autoritetet kombëtare nuk po i kthejnë apo i deportojnë, ato mbeten pa status dhe pa akses në të drejta. Pas dy dekadash jetese në vend, me statuse të ndryshme, lind nevoja për një zgjidhje të qëndrueshme.

Azili

Ligji për mbrojtjen ndërkombëtare dhe të përkohshme, në masë të madhe është i harmonizuar me acquis-in e BE-së dhe aktet nënligjore përkatëse janë në fuqi. Mbetet një boshllëk në fushën e paraburgimit për personat në lëvizje të parregullt, pasi legjislacioni aktual nuk parashikon alternativa ndaj paraburgimit. Mungesa e numrave personal të identifikimit për azilkërkuesit dhe personat nën mbrojtje të përkohshme mbetet e pa adresuar dhe është një boshllëk kritik në mbrojtjen e të drejtave të garantuara me ligj, si e drejta për të punuar, hapja e një llogarie bankare dhe administrimi i pronës, certifikimi i arsimit dhe të tjerët. Ligji parashikon të drejtën e bashkimit familjar. Refugjatët e njohur mund të përfitojnë nga ai menjëherë, por shqetësimet mbeten në lidhje me bashkimin e vonuar familjar për personat nën mbrojtje shtesë, për dy vjet pas njohjes së statusit. Meqenëse mbrojtja plotësuese po bëhet një formë e përhapur e mbrojtjes që jepet në vend, duke përfshirë edhe fëmijët e pashoqëruar, vonesa të tilla mund të cenojnë ndjeshëm të drejtën për unitetin e familjes dhe, në rastin e fëmijëve, të bien ndesh me parimin e interesit më të lartë të fëmijës.

Ligji për të huajt lejon dhënien e qëndrimit afatgjatë për personat që kanë gëzuar mbrojtje ndërkombëtare, duke lehtësuar kështu integrimin e tyre lokal. Megjithatë, ata duhet të paraqesin ende dëshmi të të ardhurave të rregullta dhe një vendbanim të regjistruar për të përfituar nga kjo dispozitë. Duke pasur parasysh cenueshmërinë ekstreme të disa aplikantëve, ekziston rreziku që të drejtat sipas kësaj dispozite të mbeten vetëm teorike. Kërkesa të tilla janë veçanërisht të vështira për romët e Kosovës të cilët janë ende nën mbrojtje subsidiare. Statusi i tyre rishikohet çdo vit dhe i pengon ata të punësohen në mnyrë afatgjatë.

Zbatimi i procedurës së azilit nuk është ende në përputhje me acquis të BE-së. Vazhdoi ndalimi arbitrar i personave të kapur në lëvizje të parregullta në qendrën e pritjes së të huajve në komunën e Gazi Babës për të siguruar dëshminë e tyre si dëshmitarë në rastet gjyqësore kundër kontrabandistëve. Kjo praktikë nuk është në përputhje me standardet ndërkombëtare. Gjatë vitit 2021 në qendrën për të huajt në Gazi Babë janë ndaluar gjithsej 197 të rritur (171 meshkuj dhe 26 femra) si dhe 18 të mitur (3 të shoqëruar dhe 15 të pashoqëruar). Pas vendimit të qeverisë të tetorit të vitit 2021 për pezullimin e aktiviteteve të ndërtimit të qendrës së re të pritjes për të huajt në Bardovcë, nuk u gjet asnjë lokacion i ri për këtë objekt. I vetmi objekt i këtij lloji i mbetur është qendra e vjetër e pritjes për të huajt në Gazi Babë. Kapaciteti i rregullt i pritjes ka mbetur i pandryshuar dhe i është përshtatur nevojave aktuale. Autoritetet nuk krijuan objekte alternative akomoduese shtetërore për personat me nevoja specifike. Në vitin 2021, koha e kaluar në paraburgim ishte mesatarisht nga 29 deri në 50 ditë, e cila konsiderohet shumë e gjatë. Nuk ka ende kontroll efektiv gjyqësor mbi praktikat e paraburgimit dhe migrantët në paraburgim nuk përfitojnë nga këshillimi dhe asistenca ligjore për të pasur akses efektiv në drejtësi dhe mjete juridike.

Statusi i refugjatit nuk i është dhënë askujt që nga viti 2016. Baza e të dhënave ekzistuese për të huajt ende duhet të përmirësohet përmes zhvillimit të një moduli të ri azili, i cili duhet të sigurojë një mjet për menaxhimin e rasteve për përpunimin e kërkesave për azil. Nuk ka numër të madh të rasteve të azilit, dhe shumica e rasteve ndërpriten për shkak të shkallës së lartë të braktisjes së kërkesave.

Pavarësisht disa përparimeve, cilësia e vendimeve për azilin mbetet shqetësuese. Shumica e atyre që u është dhënë mbrojtja plotësuese janë persona të cenueshëm dhe fëmijë të pashoqëruar dhe të ndarë pa marrë parasysh meritat e kërkesës, por më tepër nevojat humanitare. Kohëzgjatja e gjithë procedurës së azilit mund të zgjasë disa vite, gjë që nuk është efikase. Ndër të tjera, vlerësimet e besueshmërisë, arsyetimi ligjor i vendimeve, vlerësimi individual i rrethanave personale të aplikantëve, vlerësimi i saktë i informacionit përkatës dhe të përditësuar të vendit të origjinës, dhe prioritizimi i rasteve të bazuara qartë mbeten për t’u trajtuar. Edhe pse e garantuar me ligj, asnjë procedurë e favorshme nuk është zbatuar në lidhje me personat me nevoja specifike.

Gjykata Administrative dhe Gjykata e Lartë Administrative vazhdojnë të marrin vendime për arsye procedurale dhe jo në bazë të kërkesave për azil.

Ndryshe, në raportin e Komisionit Evropian është vlerësuar se gjyqësori në Maqedoninë e Veriut ka demonstruar angazhim për mbrojtjen e integritetit dhe pavarësisë së tij, por zvogëlimi ndjeshëm i përzgjedhjes së gjyqtarëve dhe prokurorëve publikë, tashmë është shqetësuese. Korrupsioni mbetet i përhapur në shumë fusha. Situata në burgje mbetet dramatike. Zgjidhjet sistematike për përmirësimin e kushteve të paraburgimit duhet të zbatohen me urgjencën më të madhe.

BE, bashkimi evropian, eurointegrime, RMV, negociata — Foto: Portalb.mk

Po ashtu është nënvizuar se rastet e vjetra të sulmeve fizike ndaj gazetarëve mbeten të pazgjidhura. Të drejtat e punës, të tilla si e drejta për pushim vjetor, orët jashtë orarit të paguar dhe ndërrimet e paguara të natës, shpesh shpërfillen. Shumë gazetarë kanë status kontraktual të cenueshëm dhe kushte të vështira socio-ekonomike, gjë që kontribuon në një kulturë të vetëcensurës dhe krijon mundësi për pronarët e mediave që të ndikojnë fuqishëm në politikën editoriale.

Ndryshe, Raporti i Komisionit Evropian mbi progresin e Maqedonisë së Veriut në rrugën e saj të integrimit evropian u publikua me 12 tetor përpara Komitetit për Çështje të Jashtme të Parlamentit Evropian. Raportin e plotë mund ta lexoni: KËTU.