Analizë: “Minat” potenciale në Protokollin me Bullgarinë

Kjo analizë e shkurtër e Protokollit të dytë me Bullgarinë, i cili edhe në mënyrë indirekte dhe drejtpërdrejt është pjesë e kornizës negociuese dhe procesit të negociatave të RMV-së me BE-në, tregon se ka mina potenciale që mund të lindin si problem në tre segmente – gjuha e urrejtjes, historia si minë e fshehtë afatshkurtër dhe afatgjatë dhe masat për bullgarët në RMV, të cilat duhet t’i referohen respektimit të të drejtave të tyre të njeriut, transmeton Portalb.mk.

Shkruan: Теоfill Bllazhevski

Përshtypja fillestare pas publikimit përfundimtar të Protokollit me Bullgarinë (transkripta e dytë e asaj që është arritur deri më tani dhe çfarë duhet bërë në të ardhmen si detyrime nga Marrëveshja për miqësi, fqinjësi të mirë dhe bashkëpunimin ndërmjet RMV-së dhe Bullgarisë), është se është asimetrik në pjesën e obligimeve të RMV-së në pjesën e ndryshimit të Kushtetutës dhe në pjesën e ndërtimit të besimit të bullgarëve në RMV ndaj institucioneve të vendit. Problemi lind nga fakti se RMV pajtohet me një kornizë negociuese me BE-në në të cilën është kusht që fillimisht të hapet dhe të ndryshohet Kushtetuta dhe më pas të vazhdojnë negociatat, por edhe nga Marrëveshja me Bullgarinë, neni 11, i cili përjashton procedurat nga RMV të cilat mund të interpretohen si ndërhyrje në punët e brendshme bullgare, me çka në Protokoll përjashtohet mundësia e vlerësimit të masave të mundshme bullgare për të drejtat e pakicës maqedonase në Bullgari.

Në fillim të Protokollit janë renditur të gjitha aktivitetet e mëparshme të bashkëpunimit, të cilat, përshtypja është se janë mbresëlënëse, dhe do të jetë turp nëse të gjitha këto aktivitete të mëparshme të afrimit “të pengohen” në çështje të tipit “Car Samoil apo Goce Dellçev”. Por për të gjitha këto, natyrisht, edhe Republika e Bullgarisë mban përgjegjësinë e saj, duke përfshirë të gjitha dokumentet dhe qëndrimet e mëparshme zyrtare, duke përfshirë qëndrimin e ngurtë për (mos) ekzistimin e gjuhës maqedonase.

Meqë ra fjala, bashkëpunimi i deritanishëm në disa fusha është krijuar nga aktivitetet e shumta të grupeve dhe nëngrupeve të punës në disa fusha, ekonomi, transport dhe komunikim, bujqësi, shëndetësi, bashkëpunim ushtarak, bashkëpunim ndërkufitar dhe dixhitalizim dhe agjenda e gjelbër. Aktivitetet rezultuan me marrëveshje të ndërsjella të llojit të memorandumeve të bashkëpunimit, përgatitjeve për memorandume, marrëveshjeve bilaterale të bashkëpunimit dhe planifikimit dhe organizimit të konferencave dhe takimeve të tjera.

Mina e parë – ndryshimi i Kushtetutës

Pajtueshmëria e RMV-së për ndryshimin e Kushtetutës dhe futjen e bullgarëve si bashkësi më vete, si kusht për Konferencën e Dytë Ndërqeveritare me BE-në për të përmbyllur fillimin e negociatave, është përshkruar në Protokoll, edhe si pëlqim edhe si detyrim i RMV-së:

“Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut pajtohet që Konferenca e ardhshme Ndërqeveritare për përfundimin e fazës së hapjes së negociatave për anëtarësim të Republikës së Maqedonisë së Veriut të mbahet pas ndryshimit të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut për të përfshirë ata shtetas të saj që jetojnë në territorin e shtetit dhe janë pjesë e popujve të tjerë, si populli bullgar, sipas procedurave të brendshme, duke përfshirë ligj kushtetues për zbatimin e tyre”.

Ky paragraf në Protokoll de facto do të thotë se fillimi aktual i negociatave me BE-në mund të shtyhet për disa vite, derisa të arrihet marrëveshje politike në vend që do të rezultonte me pëlqimin e dy të tretave të deputetëve në Parlament për hapjen dhe ndryshimin e Kushtetutës së RMV-së.

Pjesa e gjuhës së urrejtjes është e komplikuar për t’u zbatuar

Të paktën tre paragrafë problematikë në Protokoll kanë të bëjnë me gjuhën e urrejtjes. Këtu janë dy të parat:

“Shtetet konfirmojnë detyrimin për të marrë masa kundër çdo lloj gjuhe të urrejtjes dhe caktojnë Ministritë e Punëve të Jashtme që të kontaktojnë dhe informojnë institucionet kompetente për identifikimin e përbashkët të rasteve të tilla, në përshkrimet për ndërtesat dhe monumentet publike, tekstet në librat shkollore dhe programet, si dhe në hapësirën publike”.

dhe

“Të dy shtetet do të marrin masa efektive për të parandaluar propagandën keqdashëse nga institucionet dhe agjencitë dhe do të dekurajojnë aktivitetet e subjekteve private, që synojnë nxitjen e dhunës, urrejtjes apo aktivitete të tjera të ngjashme, të cilat do të dëmtonin marrëdhëniet e tyre”.

Këta paragrafë janë të ndërlikuar për t’u zbatuar nga vetë fakti se nuk ka përcaktim më të saktë të asaj që do të konsiderohet si gjuhë e urrejtjes, por edhe përkufizim i hapësirës publike. Kështu, për shembull, hipotetikisht, shprehja “bullgarë-tatarë”, e shprehur në hapësirën publike në RMV ose pohimi i personave zyrtarë dhe jozyrtarë në hapësirën publike se “gjuha maqedonase është vetëm dialekt perëndimor i gjuhës bullgare” ose “krijimtaria kominterne” ose “njerëz artificialë joekzistues”, etj., mund, por jo patjetër të identifikohen si gjuhë e urrejtjes. E megjithatë, qarkullimi i vazhdueshëm i sintagmave dhe pretendimeve të përmendura, fakt është se mund të nxisin edhe dhunën nga urrejtja ose krim nga urrejtja (për shembull, djegia e derës hyrëse të klubit “Vanço Mihailov”).

Por, hapësirë ​​publike është edhe protesta e një grupi qytetarësh. Ministria e Punëve të Jashtme e Bullgarisë ka reaguar ndaj protestave të tilla të mbajtura së fundmi me vlerësimin se ka pasur gjuhë të papërshtatshme të urrejtjes. “Ndërtimi i mekanizmave efikasë dhe parandalimi i propagandës dashakeqe” mund të interpretohet se Ministria e Punëve të Jashtme e Bullgarisë pret që MPB të prishë protestat apo të heqë “parullat e papërshtatshme”!? Ngjashëm, meqë këtu Marrëveshja është simetrike, MPJ-ja e RMV-së duhet të kërkojë dhe të presë që të merren masa të tilla nga MPB-ja e Bullgarisë në çdo protestë të VMRO-së së Krasimir Karakaçanovit!? Po, pasi formulimi “do të dekurajojë aktivitetet e subjekteve private, që synojnë nxitjen e dhunës, urrejtjes apo aktivitete të tjera të ngjashme, të cilat do të dëmtonin marrëdhëniet e tyre”, kështu që mund të kuptohet në kuptimin e mirëfilltë të asaj që shkruhet.

Meqenëse hapësira publike vlen logjikisht për rrjetet sociale, do të jetë problematike edhe ndërtimi i mekanizmave se kush do të zbulojë dhe si do të ndëshkohet gjuha e urrejtjes. Përveç faktit që në RMV, p.sh., mosndëshkimi i gjuhës së urrejtjes është problem, të mos harrojmë se në vend tashmë është i diferencuar opinioni i individëve në hapësirën publike, se disa peticione në të cilat deri tani gjuha e urrejtjes dhe diskriminimi është identifikuar dhe njohur nga Komisioni për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi (KPMD), mund të interpretohet si censurë, dhe vetë KPMD, që është institucion serioz, mund të mohohet në atë mënyrë që të shahet në publik si një “institucion i censurës” me të cilin e gjithë puna e tij e dobishme në të gjitha fushat e tjera do të etiketohej “e pabesueshme”. Se si do ta zbatojë Bullgaria këtë, do të shohim, por gjuha e urrejtjes është problem kudo, edhe atje.

Censura e mundshme e dokumentarëve ose e kulturës

Një problem tjetër mund të lindë në lidhje me gjuhën e urrejtjes, e cila aktualisht nuk është studiuar mjaftueshëm. Gjegjësisht, në Protokoll në fq. 18 në kuadër të Masave që duhet të merren pas mbajtjes së Konferencës Ndërqeveritare për të përfunduar fazën e hapjes së negociatave të anëtarësimit, në seksionin për gjuhën e urrejtjes thuhet masa e mëposhtme:

“Të dy vendet të garantojnë se financimi shtetëror i librave të rinj, dokumentarëve dhe revistave, filmave dhe prodhimeve të tjera artistike, si dhe monumenteve e festimeve të kulturës, do të realizohet në frymën e Marrëveshjes së miqësisë, fqinjësisë së mirë dhe bashkëpunimit, dhe në këtë kontekst, çdo subjekt i financuar nga shteti do të konfirmojë përmes një deklarate të qartë dhe detyruese se do të ndjekë me vëmendjen e nevojshme çështjen e mospranimit të të gjitha formave të gjuhës së urrejtjes dhe mospërmbushja e kësaj detyre do të përbëjë arsye për përfundimin e financimit të mëtejshëm shtetëror të një subjekti të tillë”.

Në një shembull hipotetik të përgatitjes së një filmi dokumentar në kuadër të Programit Dokumentar të MTV, i cili do të trajtonte temën e krimeve të ushtrive bullgare në territorin e Maqedonisë së sotme në Luftën e Dytë Botërore, apo një film dokumentar që i referohet ndalimeve dhe represioneve ndaj pakicës maqedonase në Bullgari pas ndryshimit të kursit, pasi Todor Zhivkov mori pushtetin në Partinë Komuniste të Bullgarisë, dhe deri më sot – prezantimi i përmbajtjeve të tilla dokumentare në publik mund të karakterizohet si gjuhë e urrejtjes nga MPJ bullgare. Kjo do të çonte ose në kërkesë për të ndaluar financimin e mëtejshëm të MTV-së, të themi, ose për të mos transmetuar përmbajtje të tillë, për ta hequr atë nga programi dhe për ta vendosur në bunker, që nuk do të ishte gjë tjetër veçse censurë. Një shembull i tillë hipotetik mund t’i referohet edhe filmave artistikë apo shfaqjeve teatrale, të cilat do të bazoheshin në skenarë të tillë, dhe do të mbështeteshin me para nga Ministria e Kulturës. Nga ana tjetër, obligimi që Bullgaria të garantojë mbrojtje të tillë do të nënkuptonte që të ndalohen të gjitha produksionet e televizionit publik bullgar – BNT, të cilat i referohen tezës se kombi maqedonas dhe gjuha maqedonase janë krijim artificial.

Paragrafin e përmendur nga protokolli, për këto arsye e shënojmë si minë e fshehur, e cila mund të pengojë zbatimin e Marrëveshjes për miqësi, fqinjësi të mirë dhe bashkëpunim me Bullgarinë, dhe kështu të çojë në ngecje të procesit të negociatave për anëtarësimin e RMV-së në BE.

Detyrimet e pjesë së historisë janë në vete minë e fshehur me efekt të vonuar

Në pjesën e historisë, sipas detyrimeve të lexuara në detaje, nuk ka fusha pak ose shumë kontestuese të cilat do të ishin jashtë asaj që ishte rënë dakord në nenin 8 të Marrëveshjes themelore me Bullgarinë, por, megjithatë, në tërësinë e saj, ajo mund të vlerësohet si minë e fshehur në procesin e aderimit të vendit drejt BE-së. Kjo buron nga dy fakte. E para, që komisionet e përbashkëta kanë për detyrë të hartojnë agjendë aktiviteti të intensifikuar me 8 deri në 10 takime në vit dhe inkurajohen të përfundojnë mesjetën në afat prej një viti:

“Të dy shtetet inkurajojnë Komisionin që të përfundojë rishikimin e periudhës së Mesjetës brenda një viti nga nënshkrimi i këtij Protokolli. Në mbledhjen e ardhshme të Komisionit të Përbashkët sipas nenit 12 të Marrëveshjes, të dy vendet të miratojnë rekomandimet e Komisionit për të gjithë periudhën që mbulon mesjetën”.

Fakti i dytë, i cili është minë e fshehur me efekt shpërthyes të vonuar, qëndron në detyrimin e komisionit të përzier historik deri në anëtarësimin e RMV-së në BE që të përfundojë punën e tij me zgjidhje të zbatuara në të gjitha fushat – monumente, tekste etj.

“Të dy shtetet mbështesin dhe inkurajojnë Komisionin për të përfunduar punën për të gjitha periudhat e historisë së përbashkët, që lidh dy shtetet dhe popujt e tyre, në përputhje me nenin 8 paragrafi 2, të Marrëveshjes, me qëllim të zbatimit të plotë të rekomandimeve të saj në programet arsimore deri në anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut në BE”.

Pasi që është përsëritur qindra herë që vendimet e Komisionit merren unanimisht nga të gjithë anëtarët e palës maqedonase dhe bullgare, ky paragraf de facto do të thotë se RMV nuk do të bëhet kurrë anëtare e BE-së, nëse pjesa maqedonase e Komisionit nuk pajtohet për një periudhë të caktuar të historisë dhe për të kujtuar, nuk është vetëm Goce Dellçev dhe Jane Sandanski apo vetëm karakteri etnik i kryengritjes së Ilindenit, por edhe periudha nga Lufta e Dytë Botërore dhe okupimi i Bullgarisë në territorin e RMV-së së sotme.

Masa për besim të bullgarëve në RMV

Përfundimisht, ekziston edhe një minë tjetër e fshehur, e cila është në fakt pjesë e atij Planit të veprimit të padefinuar në Kornizën Negociuese, ndërsa në Protokoll gjendet si detyrim i RMV-së në lidhje me të drejtat e komunitetit bullgar në vend:

“Arritja e rezultateve të qëndrueshme për parandalimin dhe reagimin ndaj dukurive të gjuhës së urrejtjes kundër bullgarëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut në hapësirën publike në Republikën e Maqedonisë së Veriut.

Arritja e rezultateve të qëndrueshme në parandalimin, hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve të urrejtjes, shfaqjes së gjuhës së urrejtjes dhe diskriminimit ndaj bullgarëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut.

Marrja e masave efektive për ngritjen e vetëdijes, përkatësisht mekanizmat institucionalë për të drejtat e njeriut dhe ngritja e besimit të bullgarëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut ndaj atyre mekanizmave dhe institucioneve kombëtare.

Arritja e rezultateve të qëndrueshme për të garantuar ushtrimin e lirë të të drejtave të bullgarëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut për shprehje të lirë, mbrojtje dhe zhvillim të identitetit dhe karakteristikave specifike të komunitetit të tyre, si dhe për përdorimin e lirë të simboleve të komunitetit të tyre”.

Do të jetë lëndë e një analize shumë komplekse për të vlerësuar se çfarë hyn në termat “rezultate të qëndrueshme për garantimin e shprehjes së lirë” dhe “mbrojtje dhe zhvillim të identitetit të bullgarëve në RMV” ose edhe më pak të matshme, “marrja e masave efektive për ngritjen e ndërgjegjes publike” dhe “rritja e besimit të bullgarëve në RMV ndaj atyre mekanizmave dhe institucioneve kombëtare“.

Duke pasur parasysh atë që u tha më sipër, mund të vlerësohet se detyrimet nga Protokolli do të jenë shumë komplekse për t’u zbatuar në praktikë, dhe duke qenë se efekti në disa detyrime është “i prekshëm” dhe i pamatshëm, do të jetë shumë e lehtë të pengohet RMV në procesin e negociatave me BE-në, por më e rëndësishmja, angazhime të tilla vështirë se do të kontribuojnë në afrim real dhe efektiv të dy popujve dhe të dy shoqërive.