Administrata publike në RMV ka problem me llogaridhënien

Nevoja për riorganizim dhe transformim të institucioneve në administratën shtetërore dhe administratën publike është theksuar në raportet e reja të BE-së, përfshirë këtu edhe atë të fundit, ku theksohet që në fjalinë e parë në pjesën e llogaridhënies së administratës, se është e nevojshme miratimi i Ligjit të ri për organizimin e punës së organeve të administratës shtetërore (LOPOASH), i cili për herë të fundit është ndryshuar në vitin 2019. Kjo, ndër të tjera, thuhet në Raportin e “Metamorfozës” për reformat në administratën publike, me titull: “Administrimi” me administratën – parakusht kyç për reformat, i cili përshkruan gjendjen e procesit të reformave nga viti 2021, deri më 31 mars 2022, shkruan Vërtetëmatësi.

Një nga fushat për reforma në administratën publike është hapja dhe transparenca. Mund të thuhet se progresi në këtë fushë ka nisur menjëherë pas ndryshimit të qeverisë në vitin 2017 në qershor, megjithëse progres i dukshëm është shënuar pas zbatimit të masave dhe aktiviteteve të planit të veprimit për zbatimin e Strategjisë së Transparencës 2019-2021 dhe ri-miratimin e funksionimit në praktikë të Ligjit për qasje të lirë në informatat publike, si dhe përmirësimin në lidhje me informimin proaktiv të opinionit.

Kjo është konstatuar edhe në hulumtimin e realizuar nga “Metamorfozis” në kuadër të projektit rajonal në bashkëpunim me partnerët e rrjetit rajonal të Organizatës qytetare “Llogaridhënia, teknologjia dhe rrjeti i hapjes institucionale në Evropën Juglindore” (ACTION SEE). Matja e re e “Metamorfozis” tashmë ka përfunduar, por për shkak të kompleksitetit të verifikimit të të dhënave, duhet të publikohet diku në qershor 2022.

Se gjërat po shkojnë mirë në këtë fushë reformuese mund të vërehet që në vitin 2021, para së gjithash në raportin gjashtëmujor për nivelin e përpjekjeve për reforma, ku thuhet se në atë periudhë janë regjistruar 53% e aktiviteteve të realizuara, 13% janë në vazhdim dhe 34% me vonesë, por edhe nga Raporti SIGMA (shih referencën 3), megjithëse në këtë raport rezultatet janë më të rrepta për sa i përket llogaridhënies.

Në fakt, ka probleme me llogaridhënien që vërehen në raportet e SIGMA-s dhe të BE-së.

Riorganizimi i organeve dhe institucioneve ende vetëm në letër

Nevoja për riorganizim dhe transformim të institucioneve në administratën shtetërore dhe administratën publike është vënë re në raportet më të reja të BE-së, përfshirë këtu edhe atë të fundit, ku theksohet që në fjalinë e parë në pjesën e llogaridhënies së administratës, se është e nevojshme miratimi i Ligjit të ri për organizimin e punës së organeve të administratës shtetërore (LOPOASH), i cili për herë të fundit është ndryshuar në vitin 2019.

Në Raportin e përmendur të SIGMA (fq. 91), nga ana tjetër, janë theksuar vërejtje në lidhje me themelimin e disa institucioneve dhe sugjeron që Qeveria të pranojë riorganizimin e atyre institucioneve siç sugjerohet në konkluzionet e Projektit të zbatuar përmes IPA – “Mbështetja e riorganizimin e shtetit”. Vërejtja kryesore është se ka organe dhe institucione, llogaridhënia e të cilave i referohet Kuvendit, ndërsa do të duhet t’u përgjigjet ministrive amë, d.m.th. atyre ministrive që mbulojnë fushat e atyre organeve. Prandaj sugjerohet që Qeveria dhe Kuvendi të identifikojnë këto organe shtetërore.

Më shumë për këtë kërkesë për riorganizim brenda institucioneve të administratës shtetërore mund të shihet nga procesverbali nga seanca e 9-të e Sekretariatit për reforma në AP. Në atë seancë të mbajtur në qershor 2021, eksperti i huaj që menaxhon projektin IPA 2 “Mbështetje për Riorganizimin e Shtetit”, në gjetjet dhe konkluzionet gjatë miratimit të propozimit të tyre për riorganizim, në takim prezantoi këto të dhëna:

• Nuk ka sistem të vetëm hierarkik, disa organe janë formuar me lex specialis (82), sesa sipas Ligjit për organizimin e punës së organeve të administratës shtetërore (LOPOASH) – 62 organe.
• ka 100+ përdorues buxhetor të linjës së parë
• ka kritere të paqarta për statusin e personit juridik
• hierarkia e raportimit është konfuze, nuk dorëzohen raporte
• nuk ka emërim, ndarje për funksionet: planifikimin e politikave, zbatimin, mbikëqyrjen dhe kontrollin

Pikat kryesore nga prezantimi ishin: më pak institucione nëpërmjet shkrirjes dhe shfuqizimit të tyre, funksione ekzekutive brenda pushtetit ekzekutiv, hierarki e qartë në raportim në fushën e politikave, ndarja e funksioneve: forma, realizimi, kontrolli dhe lidhja me procesin e buxhetimit. Në vetë paraqitjen, eksperti theksoi se cilat institucione do të shkrihen, cilat do të hiqen, si dhe cila administratë do t’i nënshtrohet cilës ministri… (Procesverbal nga seanca e 9-të e Sekretariatit për reforma në AP, f. 2 dhe 3)

Nga ky procesverbal mund shihet se një nga organet kryesore nëpër të cilat do të shkojë riorganizimi, do të ishte krijimi i një agjencie digjitale, e më pas nën të do të kalonin një sërë institucionesh të pavarura, siç janë Drejtoria për Udhëheqjen e Librave Amë, Regjistri Qendror, Agjencia e Kadastrës së Patundshmërive, MARNET dhe Regjistri Kombëtar për Reagim ndaj Incidenteve Kompjuterike, Agjencia për Komunikime Elektronike etj. Nga diskutimi shihet se përfaqësuesit e MSHIA-së dhe Sekretariatit për legjislacion, p.sh., kanë pyetje dhe paqartësi për riorganizimin e propozuar, por eksperti i huaj ka mbetur në dy qëndrime – se një pjesë e mirë e riorganizimit të propozuar ka qenë nga vetë MSHIA dhe se nëse Këshilli për reforma me të cilin kryeson kryeministri, ka ide të ndryshme për riorganizim, nuk do të ishte problem që eksperti të propozonte dhe të përshtatej me një plan të ri riorganizimi.

Ndryshe, kjo seancë e Sekretariatit për reforma në AP është mbajtur pak para seancës së fundit të Këshillit për reforma, në të cilën këto çështje janë diskutuar në dy pjesë të seancës, në korrik 2021. Nuk ka asnjë njoftim pas seancës së dytë, ndaj nuk dihet se cili është fati i këtij plani. Pas të parës, kujtojmë, u njoftua se:

Në periudhën e ardhshme Propozimi për organizimin e ardhshëm organizativ të organeve të administratës shtetërore, agjencive dhe shërbimeve inspektuese në nivel qendror, do të finalizohet dhe do të dorëzohet në seancë të Qeverisë.

Por, duke pasur parasysh zgjedhjet lokale të tetorit 2021 dhe raportin e sipërpërmendur të SIGMA të nëntorit 2021, dorëheqjen e Qeverisë në dhjetor dhe formimin e një të reje, është e qartë se gjërat kanë ngecur, prandaj rekomandimi i planit SIGMA të pranohet dhe të bëhet një riorganizim i tillë.

Ekspertët dyshojnë gjithashtu se politika është pengesa kryesore në riorganizimin dhe miratimin e Ligjit të ri për OPOASH.

Dhe LOPOASH i parë u soll rreth njëzet vjet më parë me ndihmën e BE-së dhe ekspertëve të tyre. Meqenëse ky ligj është me dy të tretat, gjegjësisht miratohet nga dy të tretat e deputetëve në Kuvend, nuk ka ndryshuar shpesh. Herën e fundit në vitin 2019, kur mbi bazë të marrëveshjes politike dhe koalicionit të formohej, një ministri krejtësisht e panevojshme me 35 zyrtarë administrativ të punësuar dhe nga e cila mbi 2000 punonjës merrnin paga jashtë të gjitha kritereve të sistemit të meritës, ndërsa mbi bazë të përfaqësimit të drejtë të pjesëtarëve të pakicave në vend, kryesisht shqiptarëve, thotë eksperti.

Disa nga këta persona më pas me programin K-5 u punësuan në rreth 1300 institucione, por disa qindra të pashpërndarë dhe ende marrin paga nga buxheti përmes kësaj ministrie.

Shembulli është dhënë nga eksperti si një nga çështjet për të cilën nuk ka pasur asnjë problem të madh mes palëve për të ndryshuar LOPOASH, por tani kur realisht duhet ndryshuar për shkak të riorganizimit të gjerë, eksperti pret që kjo të mos ndodhë, të paktën jo në të ardhmen e afërt dhe jo në mënyrë gjithëpërfshirëse. Ai shton se mbipopullimi aktual i institucioneve të formuara jashtë LOPOASH duke e anashkaluar atë me ligje të veçanta (lex specialis), gjë që është e papranueshme, është bërë pikërisht si rezultat i marrëveshjeve ndërkoalicionesh për t’i dhënë “peshë” secilës palë se ajo menaxhon institucionet ose punëson anëtarët dhe mbështetësit e vet.

Që të funksionojë LOPOASH, qindra punonjës do të duhet të humbasin vendin e punës, dhe më shumë institucione do të shfuqizohen ose shkrihen në të tjera, por në nivel sektorësh, administrate, dikasteresh… Pikërisht për shkak të marrëveshjeve ndërkoalicionare dhe “paqes në shtëpi”, kjo pjesë e reformës është shumë e vështirë – përfundon eksperti.

Por, një eksperte tjetër nga fokus grupi pohon kategorikisht se nuk varet vetëm nga vullneti politik. Sipas saj, këto janë propozime problematike se si të bëhet ai riorganizim, të cilat ndikojnë në politikat strategjike në disa ministri, dhe si shembull u përmend Ministria e Punës dhe Politikës Sociale dhe zbatimi i politikave për të drejtat e grave dhe politikave gjinore.

Ajo që është një vlerësim i pandarë i ekspertëve nga fokus grupi është se është e pakuptueshme pse i gjithë procesi është i mbyllur dhe jo transparent. Vetëm një pjesë e GO ka pasur qasje në planin e propozuar nga ekipi i ekspertëve të projektit, ndërsa takimi dhe kontakti i fundit lidhur me këtë projekt ishte diku në shtator të vitit të kaluar, por as atëherë nuk u ndanë detaje. Ajo që mund të kuptohet nga ekspertët është se BE-ja që mbështet projektin përmes programit IPA 2, nga kohëzgjatja fillestare prej 2 vitesh, në vitin 2021 e ka zgjatur kohëzgjatjen dhe mbështetjen financiare të këtij projekti edhe për këtë vit – 2022.

Hetimi rreth asaj se ku kanë ngecur gjërat u zbardh me dy të dhëna. Qeveria e ka shqyrtuar tashmë statusin e këtij projekti në seancën e 23-të, në mars 2022, si pika e 139 e të rendit të ditës me titull: Informacion mbi statusin e realizimit të aktiviteteve në kuadër të projektit IPA 2017 “Mbështetje për riorganizimin e shtetit”. Në konferencën e fundit për media të MSHIA-së, ministri kompetent njoftoi se në atë kohë është marrë vendim që të obligohen tri ministritë, MSHIA, Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave dhe Ministria e Ekonomisë, që të fillojnë përgatitjet për zbatimin e organizimit të ri si pilot-ministri, pasi të miratohet ligji.