Propaganda ruse me dezinformata në Maqedoni para referendumit në 2018
Derisa ekspertët e BE-së dhe SHBA-së dhanë udhëzime “Si të mbrohet Ballkani nga propaganda ruse?”, në vitin 2018 Maqedonia u vu në shënjestër jo vetëm nga ndikimi i rritur propagandistik rus, por edhe nga ndikimi politik rus duke mbështetur klonin maqedonas të “Rusisë së Bashkuar” (shih analizën). Ndikimi rus, i cili ishte i dukshëm edhe në krizën politike të viteve 2015-2017, ishte veçanërisht i fortë para “referendumit për emrin”, si pjesë e rëndësishme e rrjetit të fushatave “offline” dhe “online”, të cilat përmes përhapjes së dezinformatave, frikësimit dhe teorive konspirative, u përpoqën të delegjitimojnë marrëveshjen e Prespës dhe qeverinë, të zvogëlojnë pjesëmarrjen në referendum dhe të pengojnë anëtarësimin e Maqedonisë në NATO, shkruan Vërtetmatësi.
Shkruan: Zharko Trajanoski, analist mediatik
Marrëveshja e Prespës: Dezinformata ruse, teori konspirative dhe frikësim
Si para dhe pas publikimit të tekstit të Marrëveshjes së Prespës, ajo ishte shënjestër e dezinformatave të shumta të “plasaritura” nga propagandistët dhe “ekspertët” pro-rus. Për shembull, kishte nga ata që në mënyrë të paqartë pretendonin se me këtë marrëveshje “fshihet fjala Maqedonia” ose se “versioni në anglisht i emrit të propozuar (Republic of North Macedonia) nuk nënkupton Republikën e Maqedonisë së Veriut, por Republikën e veriut të Maqedonisë“.
Propagandisti rus Andrew Koribko në mënyrë bombastike “analizoi” se marrëveshja për emrin nuk ishte gjë tjetër veçse një kërcënim për ta kthyer Republikën e Maqedonisë në një “protektorat postmodern të Greqisë” dhe mbolli frikë te nacionalistët për “rrënimin dramatik të ndërtesave dhe prishjen e monumenteve”, që ishin sipas shembullit të “kryeministrit Gruevski nga Shkupi 2014”. Kolumnistja Kica Kolbe, në analizën e saj “Lidhja ruse bojkotuesve në Maqedoni” theksoi se artikulli i Koribkos “me terma bombastikë sugjeron frikë tek maqedonasit për zhdukjen e tyre”, por edhe se “tezat bombastike të Koribkos gjenden edhe në disa nga ata intelektualë maqedonas, që disa herë u shfaqën si nënshkrues të peticioneve dhe letrave në publik kundër ndryshimit të emrit dhe kundër Marrëveshjes”.
Ndryshe nga deklaratat zyrtare të Moskës se Rusia nuk do të ndërhynte në mosmarrëveshjen greko-maqedonase, propagandistët rusë (të cilët në fillim të 2018 nuk përjashtuan “luftë civile” në rast të një marrëveshjeje) tani po shpallnin destabilizimin dhe beteja rrugore në Shkup dhe Athinë. Menjëherë pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Prespës, kur u zhvilluan protesta të dhunshme të grupeve proruse në Shkup, “Cargrad TV” deklaroi se “Greqia dhe Maqedonia u bënë armiq për shkak të BE-së dhe NATO-s” dhe se Tsipras dhe Zaev ndezën “fuçinë e barutit” në Evropë (Ballkan).
Frikën nga zhdukja e Maqedonisë e mbolli gjeopolitiku Leonid Savin (kolegu i Aleksandër Duginit në misionin propagandistik në Maqedoni dhe trajnues i “Maqedonia e Bashkuar”), i cili më parë kishte paralajmëruar shkatërrimin e Maqedonisë me anëtarësimin në NATO. Pas Marrëveshjes së Prespës, Savin pretendonte “përsëritje të skenarit të Kosovës në Maqedoni”, ndarjen e Maqedonisë nga NATO, Bullgaria, Greqia dhe Shqipëria dhe eliminimin e Maqedonisë si subjekt i së drejtës ndërkombëtare.
Narrativa të tilla frikësuese ruse i hapën rrugën demonizimit të Marrëveshjes së Prespës dhe mbështetësve të saj, kështu që nuk është për t’u habitur që teza se marrëveshja hapi një “kuti të Pandorës” të së keqes u mbrojt në të njëjtën kohë nga Mickoski, presidenti Ivanov, kundërshtarë në Greqi dhe propagandistët rusë si, Koribko.
Konflikti diplomatik për ndërhyrjen ruse në Greqi dhe Maqedoni
Pasi presidenti Ivanov nuk e ratifikoi marrëveshjen e votuar në Kuvend më 20 qershor 2018, propaganda ruse e glorifikoi Ivanovin si “të palëkundur” dhe theksoi se vetëm përmes trupit të tij Maqedonia do të hynte në BE dhe NATO me Marrëveshjen e Prespës (edhe pse më parë Ivanov dy herë hezitoi dhe e tërhoqi amnistinë në vitin 2016 pasi ndezi”revolucionin shumëngjyrësh”).
Ndërsa një zyrtar i Kremlinit pretendonte se pranimi i Maqedonisë në NATO ishte e drejtë sovrane e vendit, propaganda oligarkike pranë Kremlinit theksoi se “Maqedonia do të anëtarësohet në NATO me pasaportë të falsifikuar“. Duke vepruar kështu, Kremlini ka shfrytëzuar rastin e Maqedonisë për të përsëritur kundërshtimin e tij ndaj “afrimit të NATO-s“, megjithëse shumica e vendeve në zgjerimin e pestë të NATO-s, q[ u bashkuan në vitin 2004, janë gjeografikisht shumë më afër Rusisë sesa Maqedonisë.
Në fillim të korrikut 2018, në periudhën e “nxehjes” politike për referendumin e shpallur për emrin, faqet dhe grupet e ndryshme filluan të shfaqen me sloganin “Bojkotoj”, duke bërë thirrje për “Bojkotimin e referendumit për vetëshkatërrimin e MAQEDONISË”. , bojkoti i “tradhtisë historike” dhe “referendumi fals”. Dezinformata për planet për ndërtimin e kampeve të refugjatëve për emigrantët dhe refugjatët u përhap në TV, portale proruse dhe rrjete sociale, të cilat u mohuan nga kryeministri dhe ministrja e Mbrojtjes (askush deri tani në BE apo NATO nuk ka kërkuar kampe refugjatësh).
Në të njëjtën periudhë, partia proruse “Maqedonia e Bashkuar” akuzoi liderin e VMRO-DPMNE-së, Hristijan Mickoski, se vazhdimisht kërkon arrestimin e Janko Bacev për ngjitjen mbi automjetin e policisë dhe valëvitjen e flamurit rus në një tubim para Kuvendit, më 17 qershor 2018. Edhe pas njoftimit se “NATO fton Maqedoninë të anëtarësohet në Aleancën Perëndimore”, Baçev vazhdoi të përsëriste mantrën e tij politike se Maqedonia “as do të bëhet anëtare e NATO-s dhe as nuk do të ndryshojë emrin e saj”, duke nxitur frikën se qeveria ishte duke u përpjekur të “fshijë gjithçka që është maqedonase“.
Pasi Greqia dëboi tre diplomatë rusë që “punonin” kundër marrëveshjes me Maqedoninë, shpërtheu një skandal ndërkombëtar, i cili nënkuptonte përfshirjen e Rusisë në protestat e dhunshme jo vetëm në Greqi, por edhe në Maqedoni. Disa analistë kanë thënë se “goditja e Greqisë në derë të përpjekjeve ruse për të ndikuar në marrëveshjen midis Maqedonisë dhe Greqisë… shkaktoi tronditje të vërtetë në Moskë”, dhe përgjigja nga Moska “trondiste edhe grekët tradicionalisht rusofilë“. Disa ditë më vonë, bazuar në një deklaratë të Zaevit, një miliarder rus i afërt me Putinin, Savidi, u akuzua në media për financim të “politikanëve maqedonas dhe organizatave nacionaliste”, gjë që u mohua nga Savidi. Pas akuzave se një biznesmen rus ishte pas protestave të dhunshme në Maqedoni (të përforcuara më vonë nga New York Times), “partia pro-Kremlinit e quajtur Maqedonia e Bashkuar” i kërkoi menjëherë Zaevit të kërkonte falje dhe më pas e akuzoi atë për rusofobi.
Propagandistët rusë e kanë akuzuar ashpër Greqinë për “jodashuri heleniste” – për provokimin e një konflikti diplomatik dhe se është kundër Rusisë. Imperialisti “Cargrad TV” shprehu mendimin e një eksperti se “Moskës nuk i intereson si do të quhet Maqedonia në të ardhmen”, i cili historikisht keqinformoi se maqedonasit dhe grekët si popuj ortodoksë nga sundimi turk u shpëtuan nga Rusia!? “Cargrad TV” akuzoi gjithashtu amerikanët se po luanin me “kartën ruse” në Maqedoni, ndërsa transmetoi edhe një “kundërqëndrim” të një tifozi të “Vardarit”, i cili e quajti “marrëzi të plotë” informacionin se tifozët kanë marrë mijëra euro për protesta të dhunshme, pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Prespës.
Skandali i dëbimit të diplomatëve grekë nuk i pakësoi ambiciet politike të pro-ruses “Maqedonia e Bashkuar”. Më 21 korrik 2018 Lideri i saj Baçev njoftoi se do të formonte qeveri dhe kërcënoi se do të konfiskonte pronat, ndërsa një javë më vonë “Maqedonia e Bashkuar” tha se “maqedonasit nuk do të pajtohen kurrë me organizatat antimaqedonase NATO dhe BE që të na largojnë nga harta botërore e kombeve”.
Përgatitja e kampit pro-rus “Maqedonia bojkoton”
Përveç twiteristëve anonimë dhe faqeve në Facebook, edhe intelektualë pro-rusë, si profesoresha e studimeve për paqen e UKIM dhe kolumnistja e”Fjala ruse”, Biljana Vankovska, e cila për referendumin e vitit 2004 deklaronte se “qeveria duhet të sigurojë kishte për zbatim të qetë të referendumit dhe i ftoi qytetarët të dalin në votim dhe të dëgjohet zëri i tyre“. Ndryshe nga pikëpamjet e dikurshme demokratike për referendumin si formë e shprehjes demokratike, Vankovska në korrik 2018 haptazi avokoi bojkot për mos dalje. Edhe kolegia e saj Siljanovska, e cila në vitin 2004 pretendonte se “Referendumi është armë demokratike” dhe se thirrja e atëhershme e qeverisë për të abstenuar nga votimi në referendumin e ardhshëm është “paradoks i demokracisë maqedonase“, në korrik 2018 pretendoi se mosdalja në referendum është qëndrim personal.
Lideri i VMRO-DPMNE-së, Hristijan Mickoski, i cili më 13 qershor 2018 njoftoi se në referendum do të votojë kundër, në fillim të korrikut pretendonte se partia e tij ende nuk kishte qëndrim. VMRO-DPMNE me vite propagandoi referendum për emrin dhe me program u angazhua që:
Nuk do të lejojë që asnjë zgjidhje e kontestit të imponuar nga Greqia të pranohet nga politikanë individualë, qeveria apo kuvendi, pa i votuar më parë qytetarët maqedonas në referendum dhe shumica e qytetarëve që do të dalin në referendum të jenë dakord me zgjidhjen e mundshme (Programi 2014, f. 253).
Megjithatë, një qëndrim i tillë pro-referendumit ishte padyshim i papranueshëm për partitë pro Putinit në koalicionin VMRO-DPMNE, të cilat agjituan hapur për bojkotimin e referendumit. Për shembull, partia GROM – lideri i së cilës gjatë vizitës së tij në Moskë dhe “Rusia e Bashkuar” e Putinit theksoi “mbështetje për luftën për ruajtjen e emrit” – paralajmëroi bojkot, duke vënë në dukje se “pyetja e referendumit nuk meriton përgjigje“. Presidenti i Partisë Demokratike të Serbëve në Maqedoni, Ivan Stoiljkovic (nënshkrues i “iniciativës për krijimin e një hapësire të shteteve neutrale sovrane me pjesëmarrjen e Serbisë, Malit të Zi, Maqedonisë dhe Bosnjë e Hercegovinës”), gjithashtu deklaroi se nuk synojnë të jenë “kumbarë” dhe se do të bojkotojnë referendumin.
Pasi Kuvendi më 30 korrik 2018 vendosi të shpallë referendum konsultativ, mbi 30 parti dhe shoqata proruse nënshkruan Memorandum për bashkëpunim strategjik mbi “Mosdalje dhe bojkot të referendumit, që është një projekt gjenocidal kundër popullit maqedonas”, duke rënë dakord për të kryer propagandë publike nën sloganin “MAQEDONIA – BOJKOTON“. Para fillimit të fushatës, “shtabi i krizës” pretendonte se mbi 60 organizata ishin pjesë e kampit “Maqedonia Bojkoton“, të udhëhequr nga një politikan prorus dhe gjatë fushatës ky numër u rrit në mbi 70 organizata.
Fushata “Maqedonia bojkoton” – Rusia dezinformon
Ambasadori rus në Maqedoni në fillim të gushtit 2018 mori një pyetje gazetareske se sa biznesmenë dhe diplomatë rusë janë të përfshirë në protestat e brendshme kundër NATO-s. Shçerbak mohoi çdo ndërhyrje nga Rusia, që sipas tij, ishte vendi i fundit që akuzohej për ndërhyrje në punët e brendshme të Maqedonisë. Pak para se të zëvendësohej, Shçerbak iu kërkua të komentonte akuzën se “Rusia po bën gjithçka për të parandaluar zgjidhjen e kontestit së emrit“, të cilën ai e përshkroi si:
Pompimi i histerisë rusofobike, frikësimi i njerëzve me “kërcënimin rus”.
Megjithatë, derisa Sçerbak e mohoi, në gusht 2018 kampi “Maqedonia Bojkoton” ishte në lëvizje të plotë, i udhëhequr nga lideri i “Maqedonia e Bashkuar”, e cila avokonte për anëtarësimin në BEE me flamurin rus në të gjithë Maqedoninë.
Ndonëse Baçev deklaroi publikisht se i kishte lënë mënjanë përkohësisht këto synime strategjike, analistët e përshkruan kampin “Maqedonia Bojkoton” si “shpresa e re ruse”.
Në çfarë ra Rusia? Shpresa e saj kryesore në Maqedoni do të jetë margjinali Janko Baçev dhe “Maqedonia e Bashkuar” e tij – komentoi analisti Mirçe Adamçevski, i cili theksoi se “ishin Baçevi dhe 28 organizatat e margjinalizuar, të dëshpëruar dhe ndërmjetësues që gjenden në raportet e agjencive ruse” që “i paraqesin si një forcë të paprecedentë“.
Në të vërtetë, agjencia shtetërore ruse RIA i dha një vend qendror flamurtarit rus Baçev në artikullin “Opozita maqedonase parashikon dështimin e referendumit“, duke dezinformuar se partia më e madhe opozitare, VMRO-DPMNE, nënshkroi memorandum bashkëpunimi dhe themelimin e një Shtabi Zgjedhor për bojkotimin e referendumit. Duke zbuluar një dezinformim të tillë, Poligraf citoi një burim të paidentifikuar nga udhëheqja e partisë VMRO-DPMNE të thoshte se rreth një e treta e anëtarëve të partisë do të bojkotonte referendumin dhe se një bojkot i tillë i heshtur ishte organizuar nga rrymat e partisë pro-ruse dhe “grupet dhe forcat e jashtme të paguar nga rusët“.
Fushata kundër referendumit, ndikimi rus dhe fluksi i dezinformatave
Dy javë para referendumit, zyrtarë të lartë amerikanë akuzuan Rusinë se po përpiqet të ndikojë në referendum, jo vetëm duke transferuar para, por edhe duke bërë fushatë për ndikim më të gjerë. Edhe analistë të tjerë vunë në dukje gjithashtu ndërhyrjen ruse në Maqedoni përpara referendumit. Disa analiza të mëvonshme, të cilat përshkruanin dezinformimin në Ballkanin Perëndimor, arritën në përfundimin se “dezinformimi ishte kritik për minimin e pjesëmarrjes në referendumin për ndryshimin e emrit”. Fushatat e dezinformimit u fokusuan kryesisht në çështjet e identitetit dhe emrit, dhe disa prej tyre kishin një ndikim të qartë rus. Kjo ishte padyshim në fushatën e udhëhequr nga lideri i “Maqedonia e Bashkuar”, i cili u mobilizua në “luftën e shenjtë” për “mbijetesën e një kombi të tërë” dhe akuzoi për “fushatë të shtrenjtë antimaqedonase” për “shkatërrimin e popullit maqedonas”. Megjithatë, analiza të tjera të mëvonshme treguan se disa fushata të ndërthurura minuan mbështetjen për referendumin për ndryshimin e emrit, duke theksuar një “rrjet kompleks aktorësh të ndërthurur në disa vende”, duke përfshirë “makinerinë e propagandës të Orbanit” të përbërë nga media të krahut të djathtë në Ballkan. Për shembull, keqinformimi i përhapur se Zaev i shiti maqedonasit për 30 miliardë euro fillimisht u publikua në një media sllovene në pronësi hungareze, dhe më pas lajmi i sajuar u përhap dhe u përsërit në mediat maqedonase në pronësi hungareze, politika editoriale e të cilave është e afërt me VMRO-DPMNE-në.
Studiuesit theksojnë se fushata e fortë për bojkotimin e referendumit u krye si offline ashtu edhe online për shkak të faktorëve të ndryshëm politikë dhe jopolitikë. Ata theksuan gjithashtu se fushata online për uljen e pjesëmarrjes dhe delegjitimimin e referendumit konsultativ ishte e koordinuar, me pjesëmarrjen e profileve të automatizuara (bots). Fabrikimet dhe dezinformatat kanë origjinën në masë të madhe nga organizatat në diasporën maqedonase. Disa prej tyre, të cilët në qershor 2018 drejtuan fushatën e tyre për t’i dhënë fund negociatave për emrin, nisën fushatë të re në gusht me parullat “Bojkotoj” dhe “Bojkotoj, pra nuk votoj” dhe sipas disa pretendimeve, mbështetën financiarisht fushatën #Bojkotoj.
These posters and stickers have gone up ALL OVER #MACEDONIA! #ArrestZaev #OurNameIsMacedonia #Boycott #Bojkotiram #Macedonian pic.twitter.com/BUSgFucLCR
— Macedonian HR (@mhrmi) August 16, 2018
Studiuesit theksojnë se gjatë fushatës së referendumit, bots dhe automatikët luajtën një rol kyç në promovimin e narrativave antiperëndimore, por se retorika antiperëndimore, kundër referendumit dhe anti-NATO nuk u përdor vetëm nga grupet pro-ruse. Ndikimi i një retorike të tillë është kryesisht për shkak të përdorimit të infrastrukturës mediatike “online” të trashëguar nga makineria propagandistike e qeverisë së Gruevskit. Për shembull dezinformatat e mohuara për Krivolakun dhe “uraniumin e varfëruar“, erdhën nga zëdhënësit pro-rusë dhe Kongresi Botëror Maqedonas, por u shpërndanë në mediat sociale nga një redaktor i agjencisë ruse të lajmeve “Sputnik” në Shtetet e Bashkuara, i cili kërkoi që “Populli, Ivanov dhe DPMNE të del nga Kuvendi!”, dhe ishte zëdhënës i bojkotit të referendumit. Të njëjtat dezinformata i morën dhe e përforcuan portalet pranë Gruevskit dhe VMRO-DPMNE-së, të cilat gjatë fushatës favorizuan opsionin #Boykotoj.
Gjatë fushatës së referendumit, ishte e qartë se mediat “hungareze” në Maqedoni po bënin thirrje për bojkot, duke përforcuar narrativat pro-ruse dhe duke përhapur dezinformata. Ndër dezinformatat e shumta mund të veçojmë lajmin për fshirjen e gjuhës maqedonase nga Google, lajmin se Gjykata Kushtetuese do të anulojë referendumin, lajmet e rreme të ripublikuara për Ban Ki-mun, përdorimin e një sondazhi të rremë, sensacionalist dhe tituj tronditës dhe akuza të rreme dhe shpifje .
Përdorimi i dezinformatave dhe strategjive të tjera manipuluese gjatë fushatës së referendumit ra në sy edhe në portalet e hapura “proruse”: për shembull lajmi për ndalimin e këngëve maqedonase në MRT, lajmi se Trump ia dorëzoi Ballkanin Putinit! Trump nuk do ta zgjerojë NATO-n me Maqedoninë, por do ta rrënojë! ose se NATO ka kaluar dhe Greqia nuk do ta ratifikojë kurrë Marrëveshjen Tsipras-Zaev. I njëjti portal pro-rus ndezi tensionet ndëretnike dhe mbolli në mënyrë të pajustifikueshme frikën e një “referendumi të vjedhur ilegalisht” dhe një “lufte civile”. Ai vlerësoi fushatën antiperëndimore të “Bojkotoj” dhe popullorin “presidentin Ivanov“, i cili po bojkoton, dhe e promovoi bojkotin si akt antifashist. Në të njëjtën kohë, ai e kriminalizoi votimin e referendumit si “tradhti të madhe” dhe në mënyrën e Goebbels denigroi “të urryerën e gjermanëve” Merkel dhe “fashistin Soros” si mbështetës të referendumit.
Lidhjet e fushatës “#Bojkotoj” me VMRO-DPMNE-në
Pas referendumit, gazetarët investigativë u përpoqën të gjenin disa nga personat që qëndronin pas fushatës në internet “Bojkotoj” dhe të vlerësonin ndikimin e aktiviteteve të tyre “bot” në Twitter. Njëri nga aktivistët e fushatës “Bojkotoj” në një intervistë televizive theksoi lidhjen e “Bojkotoj” me një oficer kontrovers të inteligjencës dhe këshilltar për siguri të presidentit Ivanov. Gjithashtu u theksua se “Bojkotoj” bind me video “të huazuara” nga VMRO-DPMNE.
Edhe pse kampi #Bojkotoj ishte një grup shumë heterogjen, disa prej tyre ishin shumë të afërt me lidershipin e VMRO-DPMNE-së. Për shembull, ish-deputeti dhe kryetari aktual i institutit patriotik të VMRO-DPMNE-së, Aleksandar Pandov, i bëri thirrje liderit të VMRO-DPMNE-së që të bëjë fushatë për mosdalje në referendum, ndërsa ai vetë haptazi bëri thirrje për bojkot të referendumit. Po ashtu, kryetarja e Komisionit për Sistemin Politik të VMRO-DPMNE, Tanja Karakamisheva, e cila u ul pranë Mickoskit në takimin e lidershipit të referendumit, publikisht u angazhua për “dështim të referendumit” dhe publikisht u perceptua si zëdhënëse e bojkotit të referendumit si “vetpërcaktim”. Ditën e referendumit, Karakamisheva agjitonte “NUK VOTOJ dhe nuk po i përgjigjem pyetjes gjenocidale”, dhe më vonë avokoi publikisht për anëtarësim në Bashkimin Euroaziatik, sepse “kjo është e ardhmja e botës”. Edhe ish-ministri, deputeti i VMRO-DPMNE-së, Antonio Miloshoski, përmes një adresimi në profilin e tij në Facebook, apeloi për bojkotimin e referendumit. Në artikullin “Ranë maskat: VMRO-DPMNE haptazi bëri thirrje për bojkot!“, theksohet deklarata e nënkryetarit të VMRO-DPMNE-së, Aleksandar Nikoloski, se “Shumica e qytetarëve vendosin të qëndrojnë në shtëpi dhe kjo është ajo që ne presim të dielën”.
Edhe pse në fillim të fushatës VMRO-DPMNE nuk kishte mesazh të qartë për anëtarësinë e saj nëse do të bojkotojnë referendumin apo do të votojnë “kundër”, portalet e VMRO-së promovuan triumfalisht opsionin “Bojkotoj”. Kur Mickoski njoftoi se kanë marrë vendim që “çdo qytetar të veprojë sipas bindjes së tij”, u interpretua me titullin “VMRO-DPMNE legalizon bojkotin e heshtur”. Portalet pro-ruse festuan gjithashtu që VMRO-ja i dha të drejtën secilit anëtar të saj për të #bojkotuar!
Përkundër vlerësimeve se gjatë fushatës partia më e madhe opozitare VMRO-DPMNE as e bojkotoi zyrtarisht referendumin dhe as e përkrahu atë, për simpatizantët e partisë ishte mjaft e qartë se Mickoski nuk do të dilte në referendumin për të cilin VMRO-DPMNE insistonte me vite. Mickoski deklaroi publikisht se “Marrëveshja e Prespës e prishi dhe e fshiu Republikën e Maqedonisë” dhe se “referendumi nuk do të ketë sukses – asnjë deputet i VMRO-DPMNE-së në atë rast nuk do të votojë për ndryshime kushtetuese”.
Gjithashtu, presidenti Ivanov, i zgjedhur në fakt nga mbështetësit e VMRO-DPMNE-së, deklaroi se nuk do të votonte në referendum, gjë që u interpretua nga disa media vendase dhe ruse si Ivanov bëri thirrje për bojkot të referendumit për emrin në fjalimin e tij në OKB në Nju Jork. Pas mesazhit se Ivanov do të bojkotojë, u bë e qartë se partia më e madhe opozitare, në fakt e përkrah qëndrimin që qytetarët të bojkotojnë referendumin e ardhshëm të caktuar për të dielën, më 30 shtator.
Dhe rezultatet e referendumit me pjesëmarrje prej vetëm 36,91% praktikisht dëshmuan se jo një e treta, por pjesa më e madhe e anëtarësimit të VMRO-DPMNE-së i ka ndjekur mesazhet e Mickoskit dhe Ivanovit, të cilët sugjeronin mosdalje, edhe pse ta në mënyrë eksplicite nuk bënë thirrje për “bojkot“. Edhe pse një pjesë e vogël e lidershipit të VMRO-DPMNE-së votoi në referendum, mesazhi i Mickoskit se “Marrëveshja nuk mori dritën jeshile, mori ‘stop’ nga populli” ishte praktikisht në përputhje me mesazhet e kampit prorus “Maqedonia Bojkoton”, e cila para përfundimit e shpalli referendumin të dështuar sepse “populli masivisht është kundër ndryshimit të emrit dhe anëtarësimit në NATO”.
Sa i suksesshëm ishte ndikimi i Rusisë në pjesëmarrje?
Nëse mbështetemi në deklaratat zyrtare të Kremlinit, atëherë Rusia nuk ka ndërhyrë fare në referendum sepse Lavrov ka deklaruar kategorikisht: “Nuk po themi asgjë që mund të interpretohet si agjitacion gjatë votimit në një mënyrë apo në një tjetër”. Kuptohet, fushata e organizuar sistematikisht e kampit pro-rus “Maqedonia Bojkoton”, e udhëhequr nga politikanë dhe agjitatorë të trajnuar nga propagandistët rusë të afërt me Putinin, e demanton Lavrovin. Simptomatike janë edhe vlerësimet e “gjeopolitikës” ruse se thelbi i referendumit ishte votim pro ose kundër “rrugës evropiane” të Maqedonisë, si dhe shpjegimet se referendumi dështoi sepse njerëzit e kuptuan “lojën gjeopolitike të Perëndimit” dhe populli i Maqedonisë u solidarizua me Ivanovin.
Pyetja “Sa i suksesshëm ishte ndikimi rus në pjesëmarrjen në referendum?” mund ta shndërromë në pyetjen “Sa i suksesshëm ishte ndikimi rus mbi VMRO-DPMNE-në?” si një faktor politik nga i cili varej pjesëmarrja dhe suksesi i referendumit. Sondazhet treguan se në korrik 2018, 19.8% e të anketuarve (38.9% e VMRO-DPMNE-së, krahasuar me 47.8% që thanë se do të shkojnë në zgjedhje) e bojkotuan referendumin, por në gusht 2018, 28.8% thanë se nuk do të dilnin në referendum. (nga të cilët 57,7% e VMRO-DPMNE-së, për dallim nga 29,8% që thanë se do të dilnin). Të dhënat e tilla sugjerojnë se fushata e intensifikuar “Bojkotoj” ndikoi dukshëm në përkrahësit e VMRO-DPMNE-së, se numri i “bojkotuesve” po rritet, sidomos në atë parti, por edhe se censusi është i pasigurt, “duke pasur parasysh fushatën aktive që bën thirrje për bojkot”.
Padyshim që lidershipi i VMRO-DPMNE-së u gjend para një dileme të vështirë: nëse anëtarësia thirrej të votonte KUNDËR referendumit, sondazhet treguan se ndoshta do të arrihej censusi, por se në referendum do të fitonte opsioni PËR. Nëse do t’i bënin thirrje anëtarësisë për bojkotimin e referendumit, atëherë referendumi me siguri nuk do të kishte sukses, por ata do të ishin fajësuar për dështimin. Mickoski dhe pjesa më e madhe e udhëheqjes së VMRO-DPMNE-së zgjodhën “abstenimin” në vend të bojkotit të hapur, për të fajësuar “qeverinë e delegjitimuar” për dështimin e referendumit dhe për të mos zhgënjyer anëtarësinë rusofile, e cila u tërhoq në kampin “Bojkotoj”, dhe partnerët e tyre në PPE, të cilët nuk e mbështetën bojkotin. Natyrisht, në vendimin e VMRO-DPMNE-së ndikuan edhe partnerët prorus të koalicionit, të cilët në mënyrë aktive promovuan “bojkotin”, por edhe vendimin e partisë “E majta” për bojkotimin e referendumit. “E majta” më pas u promovua si një parti anti-NATO dhe antiimperialiste, dhe sot formon një koalicion me VMRO-DPMNE në nivel komunal, duke mbështetur luftën imperialiste ruse në Ukrainë, duke pretenduar se është një operacion i posaçëm ushtarak për “shkombëtarizim“.
Në fund të fundit, në vitin 2018 interesat politike të VMRO-DPMNE-së dhe partnerëve të saj të koalicionit përkonin me interesat antiperëndimore të Moskës, ashtu si gjatë krizës politike në 2015-2017. Kjo është arsyeja pse disa studiues, si dhe kandidati për president në vitin 2019, theksuan se lëvizja për bojkotimin e referendumit ishte pro-ruse dhe e mbështetur nga partia kryesore opozitare VMRO-DPMNE dhe presidenti Gjorge Ivanov.
Rusia është akuzuar se ka kërkuar të sabotojë Marrëveshjen e Prespës, por edhe se “komunikimi i tyre strategjik” kundër referendumit ka qenë i suksesshëm, duke rezultuar me dalje të ulët dhe mos sukses të referendumit.
Rusia ka arritur të “intensifikojë pakënaqësinë” me Marrëveshjen e Prespës duke promovuar protesta të dhunshme dhe fushata “online” për të ulur pjesëmarrjen. Ngjashëm si fushatat pro-ruse në 2015-2017 futën frikën e kantonizimit, federalizimit, ndarjes së vendit dhe shkatërrimin e tij, fushatat e 2018 krijuan botëkuptim të perceptimeve se Marrëveshja e Prespës dhe referendumi çojnë në “vetëshkatërrim”, “vetëvrasje”, “vetëheqje” “zhdukje”, “gjenocid” etj.
Një propagandë e tillë frikësuese nxiti padyshim dyshimin dhe mosbesimin ndaj institucioneve dhe qeverisë demokratike, e cila po bënte fushatë pozitive për referendumin. Fushatat propagandistike me hashtagun #Bojkotoj krijuan polarizimin e “patriotëve” dhe “tradhtarëve”, radikalizuan diskursin politik dhe nxitën ndjenja negative dhe urrejtje ndaj “tradhtarëve”. Fushatat me dezinformata dhe konspiracione që provokuan frikë, mosbesim, pasiguri dhe nxitur armiqësi dhe gjuhë të urrejtjes u dëshmuan se ishin një armë e fuqishme – për të pasivizuar votuesit, për të minuar referendumin si proces demokratik dhe për të forcuar mosbesimin ndaj BE-së dhe NATO-s në Maqedoni.
(vazhdon: Propaganda ruse me dezinformata në Maqedoni dhe anëtarësimit në NATO)
