15 mars….147 vjetori i lindje se kolosit shqiptar Faik Bey Dominik Konica

N. D. 10:53, 14-03-2022

Faik bej Konica (më vonë i quajtur Faïk Dominik Konitza, lindi më 15 mars 1875 – 15 dhjetor 1942).Ai ishte një nga figurat më të rëndësishme në gjuhën dhe kulturës shqiptare të shekullit të njëzetë. Ministri shqiptar-Ambasador I Shqipërisë në Uashington, themelues I revistës e tij letrare Shqipëria-Albania ku u bë botimi kryesor i shkrimtarëve shqiptarë që jetonin jashtë vendit. Faik Konica shkroi pak në rrugën e letërsisë, por si stilist, kritik, publicist dhe figurë politike ai pati një ndikim të jashtëzakonshëm në shkrimin shqip dhe në kulturën shqiptare të asaj kohe.

Faiku lindi më 15 mars 1875 si djali i Shahin dhe Lalia Zenel bej në qytetin e Koniçes ,Vilajeti i Janinës, Perandoria Osmane, tani në Greqinë veriore, jo shumë larg kufirit aktual shqiptar. Ai kishte tre vëllezër: Mehmedin, Rustemin dhe Hilmiun ndërsa dy motrat Rukije dhe Sanije. Pas shkollimit fillor në gjuhën turke në qytetin e tij të lindjes, ai studioi në Kolegjin Xavierian Jezuit në Shkodër, i cili i ofroi jo vetëm disa mësime në Shqipëri, por edhe një kontakt fillestar me kulturën e Evropës Qendrore dhe idetë perëndimore. Prej andej, ai vazhdoi shkollimin e tij në shkollën eminentë në gjuhën franceze Imperial Galatasaray në Stamboll. Në rininë e tij, Konica kultivoi aftësitë e tij në shqip dhe grumbulloi një bibliotekë me libra të albanologëve të huaj.

Në vitin 1890, në moshën pesëmbëdhjetë vjeç, ai u dërgua për të studiuar në Francë, ku kaloi shtatë vitet e ardhshme. Pas shkollimit fillestar në shkollat e mesme në Lisieux (1890) dhe Carcassonne (1892), ai u regjistrua në Universitetin e Dijonit, nga i cili u diplomua në 1895 në gjuhët romane dhe filologji. Pas diplomimit, ai u transferua në Paris për dy vjet ku studioi letërsinë mesjetare franceze, latinisht dhe greqisht në Kolegjin e famshëm të Francës. Aty kishte miqësi me poetin e madh Guillaume Apolinaire i cili thoshte se ky shqiptari I Balkanit flet frengjishtën më mire se unë dhe me jep kompleksin e inferiotitetit. Ai mbaroi studimet në Universitetin prestigjioz të Harvardit në Shtetet e Bashkuara të Amerikësj. Si rezultat i formimit të tij shumë të larmishëm arsimor, erudite, ai ishte në gjendje të fliste dhe shkruante rrjedhshëm shqip, greqisht, italisht, frëngjisht, gjermanisht, anglisht dhe turqisht. Në vitin 1895, Konica u konvertua nga Islami në Katolicizëm dhe ndryshoi emrin e tij nga Faik në Dominik, duke nënshkruar për shumë vite si Faik Dominik Konica.

Konica u përpoq për një kulturë perëndimore më të rafinuar në Shqipëri, por vlerësoi edhe traditat e vendit të tij. Ai ishte, për shembull, një nga të parët që përhapi idenë e redaktimit të teksteve të letërsisë së vjetër shqipe. Në një artikull me titull “Për themelimin e një gjuhe letrare shqipe”, botuar në numrin e parë të Shqipërisë, Konica vuri në dukje domosdoshmërinë e krijimit të një gjuhe letrare të njësuar. Ai sugjeroi zgjidhjen më të dukshme, që dy dialektet kryesore, toskërishtja dhe gegërishtja, të shkrihen dhe të përzihen gradualisht. Vetë stili i tij i rrjedhshëm ndikoi shumë në përsosjen e prozës së toskërishtes jugore të shqipes, e cila dekada më vonë do të përbënte bazën e gjuhës moderne letrare shqipe (gjuhës standarde). “.^[7] Në vitet 1895-1896, Konica filloi studimet pasuniversitare tek Collège de France në Paris, ku u përqëndrua në “letërsinë mesjetare frënge, dhe letërsi romake”^.Në vitin 1897 shkoi në Bruksel ku themeloi të përkohshmen Albania, me ndihmën e autoriteteve austro-hungareze^.Sipas dokumenteve belge, gjatë kohës që jetoi në Francë, Konica kish njohur Sophie Annette Hugon, me të cilën, në 1897, pati një djalë të quajtur Henrik. Më 1903 u shpërngul në Londër, ku mori leje të punonte në Departamentin e Dorëshkrimeve të Muzeumit Britanik. Në Londër jetoi pesë vjet dhe studioi dokumentet shtetërore veneciane që lidheshin me Shqipërinë si dhe me dorëshkrime të tjera, disa prej të cilave i botoi tek “Albania”. Në 1909 u ftua prej shqiptaro-amerikanëve të shkonte në Shtetet e Bashkuara, ku të jepte një varg leksionesh, që e bëri në dyvjeçarin 1909-1911. Më 22 tetor 1909 mori në dorëzim prej Fan Nolit redaksinë e Diellit, botim javor i Shoqërisë “Besa-Besë”. Konica punoi si kryeredaktor i Diellit deri më 18 mars 1910, për t’u kthyer sërish me 6 maj deri me 1 korrik 1910 dhe mandej prej 1 gushtit 1912 deri më 8 korrik 1913.

Më 24 dhjetor 1911 në një mbledhje drejtuar nga Kristo Floqi, Konica caktohet anëtar i Komisionit për Bashkimin e Organizatave shqiptare në SH.B.A. Përpjekjet e mbarë patriotëve shqiptarë, përfshirë Konicën, arritën kulmin me themelimin e Vatrës më 28 prill 1912. Vatra bashkoi shoqëritë Besa-Besën, Flamuri i Krujës Kombëtare dhe Dallëndyshja dhe do të luante rol shumë të rëndësishëm në historinë e Shqipërisë. Një Pleqësi e përkohshme u zgjodh për të drejtuar organizatën e re. Sekretar i saj u zgjodh Fan Noli. kurse Konica dhe Floqi u ngarkuan me ngritjen e degëve të reja të organizatës në Masaçusets dhe shtete të tjera.

Gjatë qëndrimit në Bruksel, në vitet 1896 dhe 1897 Konica filloi botimin e periodikut Albania, me botim që përfundon në vitin 1909, pasi u nis për në SHBA. Është shtypur si në Bruksel ashtu edhe në Paris. Revista ishte një nga revistat rilindase frengjisht-shqip me prestigjioze më të rëndësishme të asaj kohe.

Botimet shqiptare u botuan jashtë vendit dhe si shkrimtarët e tjerë shqiptarë të kohës, Konica përdorte pseudonimin Trank Spiro Beu. Bashkëpunëtorët e tij ishin shkrimtarë dhe intelektualë të njohur të kohës së tij në Francë e në Evropë si Guillaume Apollinaire, Emile Legrand, Jan Urban Jarnik, Holger Pedersen, Albert Thumb, Théodore Ippen etj.

Në vitet 1903–1904, Faik Konica ishte banor në Oakley Crescent në Islington, Londër. Atje ai vazhdoi të redaktonte dhe botonte, nën pseudonimin Trank Spiro Beg, gazetën periodike të dygjuhëve (frëngjisht/shqip) Albania që kishte themeluar në Bruksel në 1897. Ai kontribuoi me artikuj sarkastik thumbues mbi atë që ai e shihte si prapambetjen kulturore dhe naivitetin e bashkatdhetarët e tij, theksuan nevojën e zhvillimit ekonomik dhe bashkimit kombëtar midis shqiptarëve myslimanë dhe të krishterëve. Mjeshtëria e ndërlikueshmërisë dhe e hollësishme e Konicës për shqipen dhe dialektet e saj u pasqyrua në stilin e tij të të shkruarit të rafinuar dhe të pasur në shprehje. Gjithashtu, ai u përpoq të pasuronte fjalorin shqip përmes fjalëve të popullit dhe folklorit duke rritur aftësinë e shqipes për të trajtuar tema komplekse dhe të vështira, të pashoqe ndër botimet e tjera në gjuhën shqipe të kohës. Faik Konica kontribuoi në zhvillimin e ndjenjës kombëtare te shqiptarët duke u fokusuar në tema të avansimit evropjan,progresit dhe emancipimit kulturor te shqiptarëve. Në vitin 1926 Ahmet Zogu e emëroi Konicën ministër fuqiplotë-Ambasador në SHBA, post që e ushtroi deri në vitin 1939, kur Italia e pushtoi Shqipërinë. Vdiq më 15 dhjetor 1942 në Uashington, nga një hemorragji cerebrale. Trupi i tij u përcoll për në banesën e fundit nën tingujt e kompozitorit të famshëm Vagnerit, që aq shumë e kish adhuruar.Testamenit I Faik Konicës:

“Ndërroj jetë me mejtimin se ju jeni njerëzit që më keni kuptuar më qartë në këtë dhe. Nuk do të më tretë dheu, nëse ti imzot Noli dhe ti Lamja im i vogël dhe gjithë ata që e quajnë veten shqiptarë nuk do ta çojnë kufomën time të tretet në tokën mëmë. Kam lënë menjanë edhe harxhimet e rrugës për trupin pa jetë dhe shumën për dy metra vend në Shqipëri”, – thuhet në testamentin e Konicës.

Sistemi komunist për pesëdhjetë vjet e ndaloi kthimin e eshtrave të tij në tokën shqiptare. Noli dhe Lamja i vogël (Sejfulla Malishova) nuk mund të bënin asgjë. Më 4 mars 1946 Noli i shkruante Lames që të ndikonte tek autoritetet shqiptare të plotësohej amaneti i Konicës. Pasi Malëshova nuk mundi të bënte gjë, ndërhyri vet tek autoritetet shqiptare dhe fatkeqësisht, për arsye politike, nuk gjeti mirëkuptim. Eshtrat e tij u kthyen në atdhe, në një ditë maji të vitit 1995 dhe u vendosën në Parkun e Tiranës, pranë varreve të vëllezërve Frashëri. Kështu u plotësua amaneti i Konicës, të anatemuarit, njeriu, ,intelektualit me përmasa botërore qe një shekull e lam në haresë. Prozator dhe poet, publicist dhe eseist, kritik letrar dhe përkthyes, ai me veprën e tij polivalente pasuroi dhe ngriti në lartësi të reja fjalën shqipe dhe mendimin letrar shqiptar. Njeri me dituri të madhe dhe dhunti artistike ishte mjeshtër i hollë i gjuhës shqipe, Konica ka hyrë në historinë e kulturës sonë kombëtare jo vetëm si erudit e stilist i përkryer, por edhe si shkrimtar me vlera të shquara ideoartistik dhe vision modern.

Nga Daim Iljazi