Qyteti ka kuptim vetëm nëse pasqyron nevojat e qytetarëve të tij!

Vallë dhe deri në çfarë mase qytetet u shërbejnë interesave të qytetarëve të tyre (demokracia) apo elitave te të cilët është i përqendruar kapitali (autoritarizmi)?

Shkruan: Filip Kletnikov

Në fjalorin e tij “Fjalori i djallit”, i njohur për dinakërinë e qartë, shkrimtari amerikan Ambrose Beers do ta përcaktojë metropolin si një “kështjellë të provincializmit”. Dhe ndërsa elitat akademike po na bindin për përfitimet e përgjithshme të urbanizimit në raport me ekonominë, energjinë, qëndrueshmërinë dhe sferat e tjera të jetës, duket se vetë banorët e qytetit po e ndjejnë (mega-qytetin) qytetin gjithnjë e më shumë me skepticizmin dhe cinizmin e natyrshëm të Beers: ndërsa entuziazmi i të parëve është i një natyre statistikore-faktografike, pakënaqësia e të dytëve qëndron në diçka shumë më të besueshme dhe më të rëndësishme për qeniet njerëzore – përvojën. Për të vlerësuar se kush është më afër realitetit, është e nevojshme të përvijohet shkurtimisht gjeneza dhe evolucioni i qytetit.

Për çfarë (pse) është qyteti?

Tashmë dihet mirë se më shumë se gjysma e popullsisë së botës jeton në mjedise urbane (qytete), duke e bërë qytetin dhe jetën në të një pjesë të lindur të jetës së përditshme për shumicën e njerëzve. Nga ana tjetër, disiplinat e ndryshme akademike nga njëra anë dhe shtetet nga ana tjetër nuk mund të bien dakord për përcaktimin e nocionit “qytet”. Por ajo që është e padiskutueshme është kushtëzimi i gjenezës dhe evolucionit të qytetit nga rritja dhe diferencimi i aktivitetit ekonomik: shfaqja e aktiviteteve dytësore të punës, ndarja e punës, përqendrimi i mallrave dhe kapitalit. Në këtë kuptim, qytetet janë në thelb një produkt, dmth. pasojë e organizimit ekonomik (prodhimtaria, shkëmbimi dhe administrimi i mallrave), nga të cilat buron pabarazia e theksuar socio-ekonomike dhe nënshtrimi i teknologjisë dhe shkencës ndaj interesave të elitave socio-ekonomike si konstanta të fenomenit të urbanizimit. Të gjitha pasojat negative të jetesës urbane mund të reduktohen drejtpërdrejt dhe/ose indirekt në këto dy konstanta.

Prandaj shtrohet pyetja kryesore: Vallë dhe deri në çfarë mase qytetet u shërbejnë interesave të qytetarëve të tyre (demokracisë) apo elitave te të cilët është i përqendruar kapitali (autoritarizmi)?

Qyteti i kujt është Shkupi?

Nëse shikojmë Shkupin, konkluzioni është se metropoli ynë po përballet me problemet tipike socio-ekonomike (pabarazia ekonomike në rritje: varfëria në rritje, kundrejt përqendrimit të pasurisë), psikosociale (tjetërsimi, ankthi, rritja e agresionit / krimit) dhe problemet mjedisore (ndotja, rritja e paqëndrueshme e urbanizimit), të qenësishme për metropolet moderne. Me ndryshimin se në Shkup disa prej tyre kanë qenë jashtë kontrollit për një kohë të gjatë (ose të paktën jashtë kontrollit efektiv të qytetarëve të tij!); këtu do të veçoja: ekspansionin e ndërtimeve, zhurmën dhe ndotjen e tepërt.

Ndërtesa banimi apo ndërtesa për fitim?

Urbanizimi i paplanifikuar dhe i tepruar i Shkupit në dekadat e fundit është shembulli më i mirë për të ilustruar praktikat më të këqija: (1) Shpërfillja totale e vullnetit të qytetarëve nga autoritetet e qytetit, të cilat qytetin de facto e shndërruan në një kështjellë feudale të manjatëve të ndërtimit, kurse kryetarët e komunave janë vetëm implementuesit e vullnetit të tyre. (2) Vëzhgimi i problemeve të izoluara nga ana e mediave dhe (për far të keq!) një pjese të publikut profesionist, sikur ato ekzistojnë për vete, dhe jo në marrëdhënien e tyre reale shkak-pasojë.

“Pyllëzimi i tepruar me ndërtesa” në Shkup, i njohur më mirë me shprehjen “mafia urbane/e ndërtimit” është shembulli më i mirë për këtë: ndërtimi intensiv dhe i pakontrolluar krijon probleme mjedisore në afat të shkurtër (ndotja si rezultat i aktivitetit të vazhdueshëm ndërtimor) dhe probleme mjedisore afatgjate (zvogëlimi i sipërfaqeve të gjelbra, pezullimi i qarkullimit të ajrit), probleme shëndetësore (ekspozimi ndaj zhurmave të vazhdueshme; si dhe problemet afatgjata që lindin nga përkeqësimi i kushteve mjedisore të jetesës). Duke shpërfillur vullnetin e qytetarëve, të cilët prej vitesh “ulërijnë” kundër uzurpimit nga ndërtimet (Debar Maalo, Deksion (Gjorçe Petrov), “Majçin Dom” (Aerodrom), pallatet (jo) të famshme afër “Holiday Inn”.…), në kombinim me ndërgjegjësimin e tyre për problemet e mësipërme, pafuqia e tyre dhe arroganca e autoriteteve çon në erozion social të përhershëm dhe të pariparueshëm, që rezulton me emigracion, mosbesim ndaj institucioneve, demotivim, agresion dhe disfatizëm.

Në këtë kuptim, ajo që duhet të paktën të ndërmerret është një moratorium i përkohshëm i ndërtimit të objekteve të banimit dhe kthimi i kompetencave urbanistike zyrave (enteve) të qytetit dhe republikane të urbanizmit, të cilët do të monitorojnë nevojat dhe vullnetin REAL të qytetarëve, dinamikën e rritjes së qytetit dhe kapacitetet e tij infrastrukturore si parametra bazë sipas të cilave do të planifikohet urbanizimi i ardhshëm i qytetit.

Mësoni – mos mësoni, koka po ushton!

Futuristi i famshëm dhe kontrovers italian Marinetti në manifestet e tij feston shpejtësinë që mbretëron në qytet dhe zhurmën e makinerive. Por jam i sigurt se nëse Marinetti do të jetonte për një kohë të gjatë në një nga ndërtesat rreth bulevardeve të Shkupit “Jane Sandanski” apo “Partizanska”, motoçiklistët e egër që ngasin dhe garojnë mbi to do t’ia ndryshonin mendjen shpejt! Garuesit e paskrupullt me motoçikleta janë një tjetër problem kronik që i mundon qytetarët e Shkupit dhe të cilin autoritetet e trajtojnë me një injorancë të skajshme. Rreth 100 vjet më parë, filozofi i famshëm britanik Bertrand Russell në veprën “Pushtimi i fatit” (Conquering Happiness) do të vinte në dukje se problemi themelor i njeriut të qytetit është lodhja nervore, e cila, nga ana tjetër, është kryesisht për shkak të ekspozimit të vazhdueshëm ndaj zhurmës. Sot, efekteve negative të zhurmës i kushtohet shumë vëmendje në vendet e zhvilluara, duke vënë theks të veçantë në pasojat mendore-kognitive të ekspozimit ndaj zhurmës.

Ku jemi ne në këtë drejtim? Nëse i hedhim një sy Ligjit maqedonas për mbrojtje nga zhurma, problemet si moszbatimi i tij janë të shprehura qartë – para së gjithash në fushën e monitorimit (neni 24-32) dhe informimit të qytetarëve, veçanërisht nga ana e pushtetit lokal (neni 36, paragrafi 3) – si dhe papërshtatshmëria e tij. E dyta është veçanërisht e vërtetë për motoçikletat (motoçikleta/skuter), të cilët janë shkaktarët më të mëdhenj të zhurmave të dëmshme në kryeqytet dhe që nuk përfshihen në nenin 38 që i referohet burimeve të veçanta të zhurmës në mjedisin jetësor.

Shumë kryeqytete botërore kanë futur tashmë kufizime rigoroze hapësinore dhe (ose) kohore në trafikun e mjeteve motorike, kryesisht për të reduktuar emetimet e dëmshme të dioksid karbonit (CO2). Duke pasur parasysh problemin e dyfishtë që kanë qytetarët e Shkupit (zhurmën dhe ndotjen), atëherë qyteti i Shkupit duhet të rregullojë në mënyrë strikte dhe TË KONTROLLOJË EFEKTIVISHT lëvizjen e motoçikletave me kufizime kohore dhe hapësinore.

Ndotje – mashtrim!

Kryeqyteti ynë mund të “krenohet” për faktin se është kampion i shumëfishtë i ndotjes në Evropë. Edhe në këtë drejtim, autoritetet e qytetit tregojnë arrogancë dhe papërgjegjshmëri kronike. Autoritetet përsërisin vazhdimisht dhe pa u lodhur formulën pothuajse skolastike: “automjetet dhe ngrohja me dru janë shkaktari kryesor i ndotjes”. Sa i përket ngrohjes me dru, ky pretendim është i papërshtatshëm dhe i padenjë për diskutim: pikërisht pjesët më urbane të qytetit, si Aerodromi, Qendra dhe Karposhi, të cilat ngrohen me ngrohje qendrore janë ndër lagjet më të ndotura!

Për sa i përket automjeteve si “shkaku kryesor i ndotjes”, e para pyetje logjike që parashtrohet është se si mund të jetë Shkupi, një nga metropolet më të vogla në Evropë, të jetë më i ndotur? A nuk kanë Londra, Berlini, Parisi kapacitete shumë më të mëdha trafiku dhe energjie?! Madje, skandalet e shumta (dhe të pazbardhura!) me ndotjet INDUSTRIALE – jo vetëm në Shkup, por në gjithë territorin e Maqedonisë – Usje, skandalet me importin e mbeturinave toksike, importin e mbeturinave nga Italia, Kosova, afera “Agrokor”. (meqë ra fjala, u zbulua nga mediat bullgare!), tek llojet e ndryshme të mbetjeve toksike në “Drisla”, mbetjet mjekësore në Logovardi të Manastirit (“Eko-Klubi”) janë një tregues i fortë dhe i qartë se interesat e kapitalizmit të manjatëve që vepron nën tokë dhe i pandëshkuar, e jo qytetarët janë shkaktari kryesor i ndotjes në Shkup.

Është koha e duhur që ta kthejmë qytetin tonë!

Qytetari, i ekspozuar vazhdimisht ndaj zhurmës, ndotjes, betonit dhe asfaltit, jo vetëm që është më i prirur ndaj çrregullimeve psikofizike (depresioni, ankthi, probleme kognitive…) por është edhe një punëtor më pak produktiv (rënie e prodhimtarisë), person i pashëndetshëm (sistem i mbingarkuar shëndetësor) dhe më në fund – faktori social më pak i ndërgjegjshëm (shpërthimi i shoqërisë).

Por jo për fajin e tyre! Problemet e përmendura, ekzistenca dhe thellimi i tyre afatgjatë, përkundër faktit se shkaqet (shkaktarët) shpeshherë dihen, tregojnë për rrëmbimin e pushtetit vendor dhe qendror (legjislativ dhe ekzekutiv) nga interesat e pushtetarëve ekonomikë dhe politikë. Publiku (shumë) shpesh i referohet ligjeve të këqija dhe (ose) moszbatimit të tyre (formula magjike e legalistëve!) – por të presësh dhe të kërkosh politika proqytetare nga bartësit e pushtetit që janë krejtësisht të tjetërsuar nga qytetarët, është sikur një punë Sizifi.

E gjithë kjo tregon për faktin e hidhur, por real, se qytetari i metropolit maqedonas duhet të zhvillojë pandërprerë kulturën e presionit të vazhdueshëm, protestës dhe kritikës së vazhdueshme ndaj ÇDO pushteti, por edhe ndaj të gjitha subjekteve të pushtetit socio-ekonomik – sepse shtylla dhe burimi i tij gjithmonë është individi! – në drejtim të qëllimit të përbashkët: të marrim përsëri qytetin tonë dhe ta bëjmë atë një vend të denjë për të jetuar.

Lajme të ngjashme

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Back to top button