Teatri duhet të frymojë shqip edhe përmes temave

Bajrush Mjaku është një nga aktorët tanë më të shquar në të gjitha hapësirat shqiptare. Një aktor i çmuar gjithandej, me shumë role në teatër e në filma, fitues i shumë çmimeve, pjesëmarrës në shumë festivale dhe i vlerësuar lartë nga kritika për role të realizuara në mënyrë brilante. Ka pasur fat të punojë me shumë regjisorë, por edhe më shumë autorë tekstesh, duke u paraqitur gjithandej nëpër skenat evropiane dhe më gjerë. Në këtë intervistë për HEJZA-n, Mjaku jep përgjigje interesante rreth aktualitetit të teatrit shqiptar.

HEJZA: Çka është Teatri për aktorin: vend pune, apo shtrat lindje ku aktori përjeton Rilindjen e vet në çdo karakter që e ndërton?

MJAKU: Teatri për aktorin është përjetim – ndryshe nga krejt përjetimet tjera, tjetërsim, shkarkim emocionesh, ballafaqim me shumë të panjohura, frikë dhe para së gjithash, zbulim…. Aktorit në atë shtrat lindjesh, siç e keni quajtur ju, i jepet mundësia që të ndjejë e prekë shumë situata të këndshme dhe të pakëndshme, shumë klithje e përpëlitje shpirtërore… si përpjekje për ta bërë të veten atë “botën e tjetrit”, të personazhit që realizon. Pra, merr, por edhe jep – i jep personazhit tërë qenien e vet. Aktori i teatrit i dorëzohet atij “shtrati” deri në sakrificë, duke lindë të tjerë, por edhe duke u ri-lindë vetë… Dhe kjo ngjizje e bënë të shenjtë lojën në teatër, e aktorin e bënë një lloj profeti…

HEJZA: Cili është kufiri mes aktrimit dhe interpretimit? Apo kërkimi i këtij kufiri është një aventurë e pakuptimtë, prandaj e injoruar edhe nga kritika jonë teatrore?

MJAKU: Këto nocione nuk është se janë shumë larg njëra-tjetrës dhe nuk është se kanë ndonjë dallim të madh. Aktrimi është procesi i veprimit të aktorit në skenë (pra, gjithçka çfarë ai bënë në skenë), kurse me “interpretim” zakonisht mendohet mënyra e realizimit të aktrimit – pra, në aspektin zhanror, stilistik etj. Interpretimi kryesisht ka kuptim të “deshifrimit” të tipit të aktrimit, të qasjes që aktori ka ndaj personazhit që është rrekur për ta realizuar… Aktrimi është (siç thot Stanislavski) një e vërtetë e qartë, e pa diskutueshme, e pranuar nga të gjithë…

Sa i përket pjesës së dytë të pyetjes, do të thosha se problemi kryesor është jo te “mos-kompentenca e kritikës”, por te fakti që ne nuk kemi kritikë fare! Pra, jo se nuk kemi njohës të teatrit apo të tillë që kanë njohuri e ndjeshmëri për të vlerësuar një shfaqje teatrore, por e vërteta qëndron diku tjetër: te zotërinjtë të cilët vendosin për politikat redaktuese në gazeta, TV, radio, e portale të ndryshme, te pronarët e këtyre mediumeve, të cilët kritikën teatrore e kanë eliminuar fare. As që çajnë kokën për të.

HEJZA: A kemi politika të qëndrueshme kombëtare për teatrin si segment jashtëzakonisht jetik për kulturën e një etnie?

MJAKU: Me keqardhje mund të konstatojmë se jo! Pra, jo, nuk mund të bëjmë fjalë për kurrfarë politika e aq më shumë politika të qëndrueshme për teatrin. Fitohet përshtypja se repertorët e teatrove bëhen në mënyrë aksidentale, pa ndonjë elaborim ose pa ndonjë përgjigje të tipit: përse pikërisht ky autor tani, përse ky tekst në këtë kohë, e kështu me radhë. Kam përshtypjen se jemi shndërruar në improvizues teatror. E them këtë duke e pasur parasysh faktin se në repertorët e teatrove shqiptare gjejnë vend shumë më shumë komedi komerciale, të lehta që synojnë vetëm ta argëtojnë publikun, e rrallë ndonjë shfaqje që përpiqet të artikulojë dramat aktuale të shoqërive tona… Pra, kjo është situata sa u përket teatrove, ndërkohë që të mos flasim për qasjen që kanë ministritë tona të kulturës ndaj teatrit… dhe ndaj kulturës në përgjithësi! Pra, janë politika që jo vetëm se nuk e stimulojnë zhvillimin e teatrit, por e dekurajojnë, i bëhen pengesë.

HEJZA: Cilat janë politikat nacionale të teatrove për dramaturgjinë kombëtare?

MJAKU: Janë kurrfarë. Pra, nuk ka kurrfarë politikash! Madje, teatrot tona as që lodhen të mendojnë në atë drejtim. Këto teatrot tona në hapësirën gjithë shqiptare sikur janë të vetëkënaqur me idenë që janë “Teatro me interesa nacionale” – por, për të qenë një teatër i këtillë, nuk mjafton vetëm gjuha e shprehjes në skenë, në këtë rast gjuha shqipe, por teatri do duhej të frymojë shqip edhe përmes temave. E kjo nënkupton se vend të posaçëm duhet të zë drama kombëtare, respektivisht, autorët shqiptar, natyrisht pa pasur nevojë që të anashkalohet as dramaturgjia botërore. Por, është e domosdoshme ta stimulojmë zhvillimin e dramës shqipe, t’i stimulojmë e promovojmë autorët shqiptarë, sepse kështu e ndihmojmë, në fakt, zhvillimin e vet teatrit.

HEJZA: Aktori dhe politika ditore! Aktori si aktivist politik apo militant partiak! Aktorëve u mungon “klubi i debateve artistike”, lëvizjet që do të sillnin dinjitet më të fort për aktorin në skenë dhe jashtë skene! Por, nuk i mungon elani për t’u angazhuar për pushtet! Si duket aktori i pushtetit në skenë është politikan artist apo artist politikan?.

MJAKU: Për fat të keq është shtuar numri i aktorëve që kanë nisur të merren aktivisht me politikë – e madje, janë shtuar edhe militantët politik. Por, që duhet ta themi: prej momentit kur aktori tjetërsohet, jo në personazh, por në militant partiak, ai e ka tradhtuar teatrin, respektivisht profesionin e tij. Ibseni te “Armikun i popullit”, nëpërmjet dr. Stokmanit, që në vitin 1882, ka dhënë definicionin për militantët partiak. Ai thotë: militantët partiak janë një kope e madhe e dhenve, të cilët mundohen të futen në kazan (aludim për partinë) – delet vrapojnë të futen në atë kazan, ku pastaj zihen e përzihen e nga aty dalin të ngjyrosura (me ngjyrë partiake). Në këtë kohë kur numri i partive politike është i madh, edhe numri i aktorëve me ngjyra partiake është marramendës. Ata aktorë të ngjyrosur më nuk i hyjnë në punë skenës, e shpesh, as politikës… Prandaj, sa më larg ngjyrave që dalin nga kazani partiak. Aktorëve nuk u mungon “klubi i debateve artistike”, se në fakt ai “klub” për aktorin është teatri – skena. Pra, skena është ai forumi ku aktori komunikon idetë dhe rrah e diskuton me publikun çështje të ndryshme, politike e sociale.

HEJZA: Teatrot në botën e civilizuar janë shenja gjuhësore të shpirtit aristokrat. Çka janë teatrot tona? Pse artistët tanë janë më të suksesshëm dhe shumë fish më të çmueshëm jashtë teatrove tona se sa brenda tyre?

MJAKU: Ky përkufizimi për teatri si medium “aristokrat” mendoj që tashmë është i tejkaluar. Teatri duhet të jetë për të gjitha shtresat e publikut – pra, edhe për të varfrit, edhe për ata të margjinave, të provincave… Prandaj, unë nuk besoj që teatri është vetëm për “elitat” apo për “aristokracinë”. Teatri duhet t’u flas të gjithëve – pavarësisht klasës sociale e pavarësisht moshës. Kjo është jashtëzakonisht e rëndësishme. Dhe kjo fatkeqësisht nuk po ndodhë në teatrot tona, të cilat janë mbyllur në vetvete dhe komunikojnë vetëm me një rreth të mbyllur të publikut. E ky rreth janë më shumë snobë që vinë në teatër të shihen, e pak publik që teatrin e do dhe e çmon me të vërtetë.

Burimi: Hejza