Çfarë mësuam nga 30 vjet „demokraci“?

Deni Dagalev 400x500
Deni Dagalev

Partitë politike, siç e përmenda, janë subjekti kryesor politik që mund të dëshirojnë dhe në të njëjtën kohë të fitojnë pushtetin. Në 30 vitet e fundit, të gjitha partitë politike, pavarësisht se sa të përfaqësuara në mënyrë demokratike në programet e tyre, e shohin shtetin vetëm si një instrument, i cili është sinjali i parë, një hap drejt autoritarizmit.

Kur bëhet fjalë për demokracinë, shumica do të pajtohen me perifrazimin e shkrimtarit francez dhe nobelistit André Gide, se gjithçka që duhej thënë, tashmë ishte thënë në këtë temë, por meqenëse askush nuk po dëgjonte, gjithçka duhej thënë përsëri. Në vazhdim, dua të theksoj se puna është shumë më e ndërlikuar. Në fakt, demokracia (e kuptuar si sundim i popullit) është padiskutim projekti më i vjetër dhe njëkohësisht më i gjallë, më i ndryshueshëm politik, qëllimi parësor i të cilit është të mohojë emancipimin e individit dhe të njerëzve, pra të popullit. Është gjithashtu e vështirë të kundërshtohet ose të argumentohet se demokracia mund të burojë nga një entitet tjetër politik, e ky entitet të mos jetë populli. Kjo do të thotë se demokracia domosdoshmërisht buron dhe është e përbërë nga poshtë.

Megjithatë, 30 vjet pasi demokracia u mishërua në kushtetutën tonë të re, dhe pasi ne hymë në procesin e famshëm të quajtur “tranzicion”, duke deklaruar qartë aspiratat tona për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian, ne ende po përpiqemi të formulojmë, e lëre më të gëzojmë parimet themelore të demokracisë ( nga zgjedhjet e lira dhe të ndershme, sundimi i ligjit, liritë e qytetarëve, të drejtat e njeriut, liria e fjalës e plot parime dhe shtylla të tjera të demokracisë moderne parlamentare). Madje edhe Monteskje (Montesquieu), i cili konsiderohet si apostull i mendimit politik të Iluminizmit modern (dhe jo vetëm i mendimit politik), i cili padyshim konsiderohet edhe si teoricien-themelues i demokracisë moderne, rreth parimeve të të cilit ne konsolidojmë dyqind e pesëdhjetë vjet më vonë, do të shkruajë: „Tirania i princit në oligarki nuk është aq i rrezikshëm për mirëqenien publike sa apatia e një qytetari në një demokraci”. Ose bashkatdhetari i tij Zhan Zhak Ruso (Jean-Jacques Rousseau), me fjalët: Liria është bindje ndaj ligjit që njeriu i ka vënë vetes”. Në këtë drejtim pyetja elokuente do të ishte: A ishim të përgatitur për demokracinë dhe çfarë kemi mësuar rreth saj në 30 vitet e fundit?

Midis transzicionit dhe transformimit

I ashtuquajturi “tranzicion”, i cili në fakt nuk përbën asnjë lloj tranzicioni (të paktën jo i qëllimshëm), por një transformim të plotë nga socializmi në kapitalizëm i cili ka lënë patjetër disa ndryshime të pashpjegueshme në rikonfigurimin e shoqërisë maqedonase. Sepse, përderisa flasim për narracionin e tranzicionit, ne do të prisnim të shihnim përshtatje graduale (është shumë dëshpëruese të thuash përmirësim, duke pasur parasysh 30 vitet e tranzicionit), e jo ndryshime thelbësore të gjithë sistemit politik dhe ekonomik. Megjithatë, duke iu përmbajtur pikës qendrore, populli maqedonas (edhe një herë) në mes të shpërthimit të fundit të luftës u sfidua për të hedhur themelet e ëndrrës së tij historike – Republikën e pavarur dhe sovrane të Maqedonisë.

Shpërbërja zyrtare e Bashkimit Sovjetik dhe kështu edhe e rregullimit socialist, i cili në shkallë globale arriti të errësojë dhe të bëjë dytësor rënien e sistemit të vetëqeverisjes në Jugosllavi, e vuri Maqedoninë dhe vendet e tjera të rajonit në një situatë të „zgjedhjes pa zgjedhje“, kryesisht sepse ishim (më në fund) të çliruar nga botëkuptimi absolutist dhe universal i komunizmit, dhe rrjedhimisht (më në fund) të lirë për të zgjedhur rrugën dhe fatin tonë. Sidoqoftë, kjo u përkthye në realitet në mënyrë që ne të mos kishim një moment zgjedhjeje vërtet të pavarur, sovrane, përveç të pranonim rrugën e rezistencës më të vogël, rrugën e kapitalizmit “fitimtar” që nxitonte nën flamurin e demokracisë liberale, të cilën e parashikonte në mënyrë triumfaliste dhe me eufori “fundi i historisë” (Fukujama).

Në këtë kontekst, triumfi i demokracisë në Evropën Jugore vetëm ka intensifikuar në vend që të vërë në dyshim modelin demokratik perëndimor.

Funksionet strukturore të shtetit kapitalist

Që në fillimet e kapitalizmit, procesi i përqendrimit të kapitalit ka kërkuar gjithmonë përqendrimin e fuqisë politike (fuqia në shkencën politike është e diferencuar në fuqi si mjet sundimi dhe pushteti si mundësi pozitive; në vazhdimin e blogut theksi është vënë në fuqinë si një mundësi pozitive). Në fillim në nivelin e shtetit-komb, në disa raste në formën e kapitalizmit shtetëror dhe diktaturës, sot është gjithnjë e më shumë në duart e institucioneve të ndryshme të “bashkësisë ndërkombëtare”. Vallë demokracia, si projekti më i vjetër emancipues politik, mund të përballet, dhe në të njëjtën kohë të krijojë bashkëjetesë me këtë tendencë të zhvillimit të kapitalizmit, është pyetja në radhë të parë që ne domosdoshmërisht duhet t’i bëjmë vetes.

Sepse me rastin e themelimit të një shteti (komb), në aspektin e përmbajtjes (në politikat e tij) nuk është i ndarë nga kërkesat e një lloji të caktuar të prodhimit, kështu që edhe Republika e Maqedonisë mbeti në mënyrë të pandashme me prodhimin kapitalist – dhe anasjelltas: ekonomia kapitaliste është e politizuar, respektivisht e ndërmjetësuar (por jo e organizuar paraprakisht) nga fuqia organizative e shtetit bashkëkohor.

Një nga katër elementët strukturorë dhe në të njëjtën kohë përbërës të përfshirë në çdo politikë të shtetit kapitalist është legjitimiteti demokratik. Tre të tjerat janë 1) privatizimi i prodhimit (prona është private; liria private tejkalon fuqinë politike), 2) varësia nga taksat (fuqia politike varet nga mekanizmat tatimor dhe tregu i kapitalit, respektivisht nga shkalla e akumulimit privat. Përndryshe, mbajtësi i pushtetit politik është i pafuqishëm), dhe 3) akumulimi privat (mbajtësi i pushtetit/fuqisë ka interes të promovojë ato kushte që kontribuojnë më shumë në akumulim; lind nga interesi personal institucional i shtetit). Në vazhdim të blogut, do të përqendrohem vetëm në elementin e legjitimitetit demokratik.

Legjitimiteti demokratik për kapitalizimin ekonomik

Sot, është e arsyeshme ideja se në një sistem qeverisës demokratik parlamentar, vetëm partia politike mund të marrë pushtetin nëse merr mbështetjen e shumicës së elektoratit. Sidoqoftë, ky mekanizëm vetëm errëson faktin se burimet materiale të pushtetit shtetëror dhe mënyrat në të cilat ato përdoren varen nga procesi i akumulimit, dhe jo nga trupa e përgjithshme elektorale. Mangësia këtu është se demokracia në shtetin kapitalist është e ankoruar në mënyrë kushtetuese, dhe kështu shteti nuk mund të ndërhyjë në ekonomi (e cila është private) dhe anasjelltas, kështu që nga njëra anë kemi klimën ekonomike që është pa paragjykime për sistemin demokratik, kurse nga ana tjetër, demokracia realizohet në mënyrë ciklike me anë të zgjedhjeve (1 banor – 1 votë).

Me pak fjalë, funksioni i shtetit është të ruajë stabilitetin politik në mënyrë që pushteti/fuqia ekonomik/e të mbetet e mbrojtur nga politika. Në rastin e kundërt, gjatë trazirave sociale, protestave, grevave vie deri te ndalimi i prodhimit dhe ndërhyrja e mundshme shtetërore në sektorin privat për të ‘pajtuar’ marrëdhënien midis pronarit të kapitalit dhe pronarit të fuqisë punëtore, e cila, siç kam treguar, është detyra kryesore dhe interesi personal i shtetit – të mbrojë dhe sanksionojë institucionet dhe marrëdhëniet shoqërore (Klaus Ofe), të cilat brenda kornizës së shtetit kapitalist (përsëri) shfaqen si një mundësi për fuqinë klasore të kapitalit. Kjo do të thotë, përmes institucioneve dhe katër elementeve strukturorë si mjete, shteti ripërtërinë marrëdhënien midis punës dhe kapitalit.

Prandaj, politika në shtetin kapitalist është një “aspekt dinamik i strukturës së shtetit”, dhe jo arbitrariteti i sundimtarëve. Sipas kësaj që thamë më sipër, politika e shtetit kapitalist është një tërësi strategjish që vendosin vazhdimisht koherencën dhe përputhshmërinë e katër elementeve strukturorë të mësipërm të shtetit kapitalist. Një shembull i qartë si loti është pandemia KOVID-19 dhe natyrisht kriza financiare e vitit 2008. Sepse në rastin e eliminimit të vetëm një elementi strukturor, ne hasim në nazizëm dhe/ose fashizëm, dhe demokracia është gjithmonë e para që sakrifikohet për të shpëtuar kapitalizmin.

Çfarë ka mbetur nga ajo që quhet demokratike?

Partitë politike, siç e përmenda, janë subjekti kryesor politik që mund të dëshirojnë dhe në të njëjtën kohë të fitojnë pushtetin. Në 30 vitet e fundit, të gjitha partitë politike, pavarësisht se sa të përfaqësuara në mënyrë demokratike në programet e tyre, e shohin shtetin vetëm si një instrument, i cili është sinjali i parë, një hap drejt autoritarizmit.

Ose në rastin kur politikanët flasin për të ashtuquajturat të mira publike (utilitarizmi), ata në të vërtetë flasin për ruajtjen e situatës aktuale kapitaliste, prandaj kjo është arsyeja pse ne shpesh jemi dëshmitarë të njoftimit të tyre krenar të investimeve të huaja në fushatat elektorale, nga të cilat mund të konkludojmë se pas 30 vitesh demokraci nuk kemi asgjë të qenësishme demokratike, por jemi dëshmitarë të verbër të një përplasjeje të vazhdueshme të tre blloqeve oligarkike (a)politike që e shohin shtetin si një vazhdimësi të bizneseve të tyre (dhe të miqve), ndërsa shkruajnë ligje të pamundura për t’u interpretuar, si dhe duke ndërhyrë në “pavarësinë” e pushtetit gjyqësor për të errësuar/fshehur aktivitetet kriminale të pamundura për t’u montuar.

Pikërisht këtu qëndron burimi i korrupsionit dhe korruptimit, domethënë i asaj lidhje klienteliste që në një periudhë të caktuar është implementuar në një kulturë politike klienteliste. Në atë rast, nuk ka më hapësirë për ndërhyrje demokratike. Në vend të kësaj, shfaqet një depolitizim gradual, publiku (veçanërisht masa kritike) është i izoluar nga çdo lloj diskursi, kështu që shteti bëhet i tjetërsuar nga vetë njerëzit dhe anasjelltas. Në rastin e fundit, njerëzit heqin dorë nga pozita e tyre demokratike, të cilën në fakt e gëzojnë me të drejtë.

Pa drejtësi – nuk ka paqe?

Kur bëhet fjalë për të drejtën, në Greqinë e Lashtë, e cila konsiderohet një fener i demokracisë, bashkësia ishte ekuivalente me fuqinë politike. Ose siç do të thoshte politikologu gjerman Franc Nojman (Franz Neumann): „politika është luftë për pushtet“. Por fillimisht, fuqia politike është fuqi shoqërore sepse i referohet sundimit të njeriut mbi njeriun. Ajo bëhet politike vetëm kur i drejtohet shtetit. Kjo është arsyeja pse marrëdhëniet e pushtetit në demokracinë tonë të dëshpëruar sot nuk mund të përcaktohen me marrëdhënie juridike, sepse ato janë të paparashikueshme dhe disi joracionale, dhe për këtë arsye nuk mund të shterrohen gjithmonë në një nivel racional.

Sepse, aty ku gërshetohen të drejtat e barabarta, fiton fuqia (e kapitalit).

Prapa, pra përpara me pikën, qytetari-shtetas në Greqinë e Lashtë, nga ana tjetër, ishte në shtresën më të lartë të atij komuniteti. Padyshim, kjo është origjina e pretendimit të Aristotelit se njeriu është një kafshë politike (zoon politikon), domethënë pretendimi se çdo akt në thelbin e tij është politik.

E meta këtu është se sot liberalizmi, i cili si një mendim historik në teorinë politike dhe juridike i jep përparësi lirisë individuale të individit në rregullimin politik dhe juridik të shoqërisë, nuk beson në fuqinë politike. Ai përcakton kufijtë (‘rule of law’), përmes të cilëve marrëdhëniet individ-shtet rregullohen dhe/ose parashikohen, dhe ne shohim çdo ditë se ato janë të paparashikueshme dhe në disa raste joracionale. Kjo do të thotë, kuptimi politik i ligjit është ruajtja e gjendjes së statukuosë, dhe për shkak se diagnoza e statukuosë sonë për momentin është dëshpëruese, ajo është e kuptueshme nga ajo që shkruam më sipër.

Me pak fjalë, pikërisht përmes rregullave të vendosura në mënyrë dogmatike nga sundimi liberal, ligji që njeriu si zoon politikon është i disiplinuar dhe i privuar nga ajo që Ruso (dhe jo vetëm Ruso/Rousseau) më së shumti mbronte, dhe kjo është “vullneti i përgjithshëm” (volonté générale ) ose atë që ne përdorim sot për të simbolizuar sikur vullnetin e popullit. Dhe për dilemën nëse “vullneti i popullit” kishte fituar apo jo në vitin 1991, kjo është një pyetje që në mënyrë retrospektive gjatë viteve do të ilustrojë vetëm (pa)pjekurinë e “demosit” të saposhpallur maqedonas.

Burimi: ResPublica

Lajme të ngjashme

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Back to top button