Borxhi publik joproduktiv – një rrugë drejt një krize borxhi

Nikolla Popovski

Krijimi i niveleve shtesë të të ashtuquajturit borxh joproduktiv publik është një kërcënim për ruajtjen e stabilitetit të financave publike në një periudhë afatgjatë. Diçka do të duhet të ndryshojë shpejt.

Çfarë është në fakt i ashtuquajturi borxh publik joproduktiv? Një nga konceptet për të cilën flitet shpesh në nivelet profesionale dhe të përgjithshme të publikut, dhe posaçërisht në qarqet politike, është se shpenzimet deficitare nga qeveria e përgjithshme në fushën e financave publike është diçka pozitive sepse inkurajon dhe madje rrit shprehimisht rritjen ekonomike në të ardhmen e afërt dhe më të largët. Megjithatë, shumica e shpenzimeve deficitare në praktikë nuk përdoren zakonisht për të stimuluar rritjen, por përdoren për të financuar shpenzimet aktuale publike. Prandaj, borxhi i tillë publik i krijuar rishtazi mund të klasifikohet si joproduktiv, që do të thotë se nuk synon krijimin e ndonjë përfitimi ekonomik dhe rritjen ekonomike në të ardhmen. Është kështu, sepse ajo që po krijohet në të vërtetë është vetëm një barrë për rritjen e produktivitetit në të ardhmen, investimet në sektorin privat dhe krijimin e vendeve të punës.

Ai jo vetëm që krijon efektin e “crowding-out”, respektivisht tkurrimin e sektorit privat nga investimet e veta në kapital fizik dhe njerëzor, dhe bën thithjen direkte të pjesës më të madhe të rritjes së kredisë së saj nga sektori publik dhe sektorët me produktivitet të ulët që drejtojnë fondet në objektiva relativisht më pak produktive ose me produktivitet të ulët, por gjithashtu më vonë, përmes instrumenteve të politikës fiskale, “ndëshkon” sektorët shumë produktivë duke i ngarkuar me taksa më të larta. Kjo ndodh kur shteti de facto është i detyruar të mbajë hapin me rritjen e shpenzimeve dhe të përdorë më tej madje edhe deficite të rritura për të financuar shpenzimet e reja aktuale publike. Kështu, shteti krijon gjithashtu një barrë të panevojshme mbi financat publike që shpesh mund të zgjasë shumë kohë dhe më në fund të rrisë taksat në të ardhmen, zakonisht përsëri mbi kurrizin e sektorëve me produktivitet më të lartë në ekonominë e vendit.

Shpenzimet deficitare duhet të jenë më produktive dhe më të ulta

Prandaj, koncepti i borxhit publik joproduktiv është në të vërtetë diçka që duhet konsideruar me shumë kujdes dhe të monitorohet në mënyrë të rregullt. Dhjetëvjetëshin e fundit, për shembull, veçanërisht pas fillimit të krizës financiare dhe recesionit global të vitit 2008 dhe 2009 dhe pandemisë Kovid-19 në vitin 2020 dhe 2021, shumë institucione ndërkombëtarë (FMN-ja dhe BB-ja), tejkombëtare (Komisioni i BE-së) dhe kombëtare vazhdimisht përsërisin dhe këmbëngulin që shpenzimet e rritura dhe ato të deficitit në financat publike duhet të vazhdojnë “për të ruajtur ekonomitë”, por shumë pak diskutohet për cilësinë e atyre shpenzimeve dhe akoma më pak për veprimet konkrete për t’i bërë ato shpenzime të paktën pak më produktive.

Denar, burimi: freepik.com

Kur institucionet dhe shtetet flasin për rritjen e shpenzimeve publike, dhe madje edhe rritjen e investimeve publike, ne duhet vazhdimisht të pyesim veten pse, për shembull, ato investime nuk i lihen vetë sektorit privat, sepse, shumë shpesh, edhe në rrethana të tilla ndodhin të ashtuquajturat investime joproduktive. Për shembull, sistemet dhe objektet e infrastrukturës shpesh ndërtohen me kosto të tepruara që rregullisht tejkalojnë kostot financiare të projektuara fillimish, për gjysmë, një e deri në dy herë më shumë, dhe ato përsëri kanë produktivitet shumë të ulët ose nivele të ulëta të vendeve produktive të punës. Në vendin tonë shembuj të tillë me pothuajse të gjitha objektet nga i ashtuquajturi projekt “Shkupi 2014”, madje edhe ndërtimi i autostradës Kërçovë – Ohër dhe investime të tjera në infrastrukturën publike.

Në horizont një krizë e butë borxhi

Fenomene të tilla të shpeshta mund të jenë një barrë e rëndë për rritjen dhe zhvillimin e ardhshëm, përfshirë procesin e rritjes së investimeve dhe krijimin e vendeve të punës. Një shtrëngim i tillë i sektorit privat nga qëllimet e tij të investimeve shpesh tkurr edhe inovacionet e reja dhe rritjen e produktivitetit, të cilat e dimë se janë një faktor kryesor për rritjen ekonomike në të ardhmen.

Për më tepër, rritja e deficitit financiar publik nxitur nga stimuj fiskalë dhe monetarë tepër të lartë dhe të vazhdueshëm për ekonominë, të pranishme si nga ana e ofertës agregate, ashtu edhe nga ana e kërkesës agregate, mund të shkaktojnë një lloj krize të butë borxhi. Ndoshta jo në formën akute të pamundësisë për të servisuar shlyerjen e rregullt dhe në kohë të borxhit publik të vendeve siç ishte rasti me Argjentinën 2-3 dekada më parë ose me Greqinë në dekadën e gjysmë të fundit, por në formën e një borxhi jashtëzakonisht të lartë publik që ka filluar të kërcënojë funksionimin normal të ardhshëm të disa institucioneve dhe kompetencave të tyre, të pjesëve ose pjesës më të madhe të ekonomisë kombëtare, madje edhe të shtetit në tërësi dhe të mundësisë që ai të sigurojë rregullisht dhe në mënyrë të kënaqshme të mirat publike që i ka parashikuar me legjislacionin e vet. Veçanërisht të mirat publike jetike.

Për të mos menduar se ky është vetëm një kërcënim i thjeshtë teorik ose akademik, le të vëmë re se në fund të tremujorit të parë të vitit 2021, borxhi i përgjithshëm publik i BE-së ishte një përqindje e madhe prej 92.9% të PBB-së së saj, kurse vendet e Eurozonës, të cilat përfaqësojnë shumica dërrmuese të anëtarëve të BE-së, për herë të parë në histori, regjistruan një borxh publik që tejkalon PBB-në e tyre, saktësisht 100.5% të PBB-së së ekonomive të eurozonës. Madje 7 nga 19 vendet anëtare të eurozonës kanë tashmë borxh publik mbi nivelin e PBB-së së tyre, të udhëhequr nga Greqia me një borxh publik prej 209.3 përqind të PBB-së; Italia me 160%; Portugalia me 137.2% etj. Për ilustrim, edhe vendet e tjera të zhvilluara përballen me probleme të ngjashme ose të njëjta. Borxhi publik i SHBA-ve, për shembull, është tashmë 107.6 përqind e PBB-së, kurse borxhi publik i Japonisë që moti ka tejkaluar 220 përqind.

Borxhi më i lartë dhe inflacioni më i lartë nuk janë një kombinim i mirë

Dihet që rreziku që llogaritin investitorët në borxhin publik të ekonomive kombëtare varet jo vetëm nga rrjedha (rritja) e borxhit të ri, por edhe nga niveli i përgjithshëm i borxhit publik që vendet kanë në portofolin e tyre. Aktualisht, kjo është pikërisht ajo që po ndodh në shumë ekonomi në botë, përfshirë Maqedoninë – deficitet e larta publike u shtohen niveleve tashmë të larta të borxhit publik për çdo vit. Maqedonia, për shembull, që nga fundi i marsit të këtij viti 2021 tashmë ka një borxh publik prej 62,5 përqind të PBB-së, por gjithashtu një buxhet aktual që përmban një deficit të qeverisë së përgjithshme prej 6.5 përqind të PBB-së (në vitin 2020 ishte 8.1 përqind). Shuma e lartë e borxhit publik deri më tani ishte financuar nga norma interesi relativisht të ulëta për shkak të nivelit të ulët dhe të qëndrueshëm të inflacionit në ekonomi dhe për shkak të niveleve të ulëta, afër zero të interesit nominal që ekzistonin në tregjet financiare botërore. Inflacioni i vogël dhe i ndrojtur, por kërcënues me 2 dhe më shumë përqind, tani po shfaqet kudo. Mund të përshkallëzojë pasigurinë për shfaqjen e një krize të vogël borxhi. Vendet kanë nevojë për deficite të reja dhe hua për të financuar nevojat tashmë në rritje të financimit publik dhe huadhënia nuk do të jetë më e mundur me norma interesi shumë të ulta. Afati i maturimit të borxhit publik do të duhet të rifinancohet me norma më të larta interesi, pra me shpenzime më të larta se sa fondet tashmë të pamjaftueshme në buxhete.

Kemi nevojë për lloje të tjera ndryshimesh

Politika monetare nuk do të jetë në gjendje të durojë më gjatë me lehtësimet e ndryshme të mëdha sasiore dhe blerjen e borxhit publik të vendit me norma të ulëta interesi. Do të duhet të mendojë edhe për stabilitetin e valutave kombëtare, mbi të gjitha. Të ballafaquar me sfidën e uljes së besimit në valutat kombëtare ose zvogëlimin e fondeve për nevojat publike, ata me siguri do të zgjedhin këtë të fundit. Prandaj kriza e mundshme e borxhit për sa i përket kërcënimit të mundshëm të mësipërm për funksionimin normal të ardhshëm të ekonomive dhe vendeve mund të jetë rezultat i ndërhyrjeve të tanishme të tepërta fiskale dhe monetare dhe për këtë arsye teoritë që deficitet nuk kanë rëndësi duhet të hidhen poshtë sepse pasojat mund të jenë të frikshme në të ardhmen. Ndoshta tani është koha për të thënë që vendet duhet të ndalojnë të përdorin stimuj të tepërt dhe joadekuat fiskal dhe monetar në kohë të caktuar si mjete, por edhe si alibi për të shmangur punën më të vështirë – nisjen e reformave të reja strukturore ë përshtatshme për kohën në të cilën jetojmë dhe për më tepër, për sfidat që mund t’i presim në të ardhmen.

Burimi: Respublica

Lajme të ngjashme

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Back to top button